83
Tanaqatı//Qaravəng alban-türk
məbədinin ümumi görünüĢü (XIII
yüzil).
TANAQATI//QARAVƏNG MƏBƏDĠ
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd (06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonunun Qaravəng kəndində qədim alban-türk xristian məbədi.
VII yüzildən mövcud olmuĢ, 1279-cu ildə
onun yerində günbəzli məbəd ucaldılmıĢdır.
Stepan
Orbelianın
"Siyuni
tarixi"
kitabında məbədin Abaqa xanın padĢahlığında,
Gögobanın katolikosluğunda, Siyuni hakimi
ProĢun və onun övladları Papak, Qazan və gənc
Atçının vaxtında tikildiyi göstərilmiĢdir.
Məbədin
divarları
qaramtıl
bazalt
daĢlardan hörüldüyündən camaat onu Qaravəng
adlandırmıĢdır. Bütün tarixi mənbələrdə isə
Tanaqatı, Tanaat kimi yazıya alınmıĢdır.
Məbədin girəcəyinin üst hissəsində qartal
fiquru, qartaldan bir metr yuxarıda isə at fiquru
həkk olunmuĢdur ki, bu da məbədin Tanaat
adının yerli camaat arasında "Tənha at" kimi
yozulmasına haqq verir.
1920-ci illərdə kənd ləğv olunana qədər
burada ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar.
ƏDƏBİYYAT: Сборник сведений о Кавказе (Списки населенных мест Кавказского края по
сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5 т., Тифлис, 1879, № 753; О.Егиазарян.
Памятники культуры Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.39-41; Ə.Ələkbərli. Qədim
Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; K.Dərələyəzli. Dərələyəz od içində, В.,
2001, səh.115-116; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.347-350.
84
Dədəli körpüsünün ümumi görünüĢü (XIII yüzil).
DƏDƏLĠ KÖRPÜSÜ
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd (06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonunun Əyər (10.09.1946-cı ildən - Aqarakadzor) kəndində, kənddən təxminən
1,5 km Ģərqdə, KeĢiĢkənd qəsəbəsindən Əyər kəndinə gedən уolu iki hissəyə
ayıran Arpa çayının üzərində birtağlı daĢ körpü.
XIII yüzildə tikilmiĢ, XVIII
yüzildə təzədən bərpa olunmuĢ
körpünün hər iki tərəfi eyni ölçülü
hamar daĢlarla hörülmüĢdür.
Körpünün tikildiyi yerdə çayın
sağ sahilindən sol sahilinə qədər olan
məsafə 15,85 m, körpünün eni 4 m,
suyun səthindən körpünün mərkəz
xəttinə qədər olan məsafə 12 m,
körpünün ümumi uzunluğu isə 30 m-
dir.
Əyər kəndi qədimdən Türk-
Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər (36 ailədə 186 nəfər) 1828-
1829-cu illərdə Ġrandan köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр. 615-618; О.Егиазарян. Памятники
культуры Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.36-37; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu
- "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В.,
1994, səh.133-137; K.Dərələyəzli. Dərələyəz od içində, В., 2001, səh.86-90; Həsən Mirzəyev. Qərbi
Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.183-184.
85
Gerqaç türk məbədinin müxtəlif görünüĢləri
(XIII yüzil).
GERQAÇ (ƏYRĠVƏNG, YUXARIVƏNG,
GÖGART) MƏBƏDĠ
Gərnibasar mahalının dağlıq
hissəsində, Ellər (12.10.1961-ci
ildən - Abovyan) rayonu ərazisində,
Gərni Ģəhər xarabalıqlarından 8-9
km aralıda qədim arman-türk
xristian məbədi.
Qayadan yonulmuĢ, daxili
müsəlman-türk
arxitektura
elementləri ilə bəzədilmiĢ məbədin
bünövrəsinin qoyulması Maarifçi
Qriqorinin adı ilə bağlansa da,
indiki
görünüĢü
XIII
yüzilin
yadigarıdır.
Məbədin
qərb
qapısı
üstündə
yazılmıĢdır: "Bu əsrarəngiz icma kilsəsi çar
nəslindən Zakarın, qardaĢı Ġohanın və onların
övladları ġahənĢahın və Avakın və baĢ kahin
Parsaqın dövründə, qardaĢların qayğısı ilə 663-
cü ildə (miladi 1214-cü ildə - Ə.Ə.)
ucaldılmıĢdır".
Müxtəlif dövrlərdə məbəd Ayrıvəng,
Əyrivəng, Yuxarıvəng, Gögart, Gerqaç adları
ilə tanınmıĢdır ki, bunların hamısı türkcədir.
Yerli danıĢıqda kəndin, məbədin və onların
yerləĢdiyi dərənin adı Görgəc kimi tələffüz
olunurdu.
1828-ci ilə qədər Gerqaç kəndində ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar.
Bölgənin ruslar tərəfindən iĢğalından sonra kənd xarabalığa çevrilmiĢ, yalnız
məbəd qalmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.277, 510, 684; А.Берже. Кавказ в
археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.21-22; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов.
Архитектура Армении, М., 1950, стр. 115-121; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники
армянского зодчества, М., 1951, стр.58-59; Ереван и его окрестности, стр.6;
Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр.11; Ə.Ələkbərli. Qərbi Azərbaycan, II cild,
Zəngibasar, Gərnibasar və Qırxbulaq mahalları, 2002, səh.577-579.
Dostları ilə paylaş: |
