91
BaĢkənd türk məbədinin
ümumi görünüĢü (XIII-XIV
yüzillər).
BaĢkənd məbədinin
zəng qülləsi.
BaĢkənd məbədinin
giriĢ qapısı.
BAġKƏND//GÜLVƏNG MƏBƏDĠ
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd (06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonunun BaĢkənd (10.09.1946-cı ildən - VernaĢen) kəndindən 7 km Ģimalda
alban-türk xristian məbədi.
Bu günbəzli məbəd ağ ĢümĢad daĢlarla hörülmüĢdü. Buna görə də XIX
yüzildə ilk dəfə bura ayaq basan ermənilər onu Spitakavor (spitak - ermənicə "ağ"
deməkdir) adlandırmıĢlar. Lakin XIX yüzilin sonlarında burada olan ingilis səyyahı
A.Berje yazır ki, "çoxlu bəzəklərə malik" bu məbəd yerli müsəlmanlar tərəfindən
Gülvəng adlandırılır.
Məbədin divarlarında Azərbaycan tarixinin XIII-XIV yüzillərinə aid dəyərli
yazılar, təsvirlər vardır.
Qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olan BaĢkənd kəndinə ilk
ermənilər (16 ailədə 91 nəfər) 1828-1829-cu illərdə Ġrandan köçürülüb
gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.615-618; А.Берже. Кавказ в
археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.38. О.Егиазарян. Памятники культуры
Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.41-42; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh. 133-137.
92
ġadıvəng türk məbədinin ümumi görünüĢü
(XIII-XIV yüzillər).
ġADIVƏNG MƏBƏDĠ
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd (06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonunun Həsənkənd (03.01.1935-ci ildən - ġatin) kəndindən 4 km Ģərqdə alban-
türk xristian məbədi.
Məbədin tikilmə tarixi X
yüzilə aid edilir. Buradakı tikililər isə,
əsasən, iki dövrün - XIII-XIV və
XVII-XVIII yüzillərin yadigarıdır.
1671-1677-ci illərdə məbəd
yenidən qurulmuĢdur.
Həsənkənd kəndi qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu
olmuĢ, bura ilk ermənilər (17 ailədə
92 nəfər) 1828-1829-cu illərdə
Ġrandan köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван, 1955,
стр.45-47; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; Həsən
Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh. 432-433.
93
Arpa türk məbədinin ümumi
görünüĢü (XIV yüzil).
ARPA MƏBƏDĠ
Dərələyəz
mahalının
KeĢiĢkənd
(06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor) rayonunun
Arpa (10.09.1046-cı ildən - Areni) kəndində,
Yelpiçay çayı ilə Arpa çayının qovuĢduğu yerdə
alban-türk xristian məbədi.
Məbədin
kitabəsində
onun
Burtel
Orbelianın, onun arvadı Vağağın, oğlanları
BaĢken və Ġvanın Ģərəfinə Siyuni hakimi
Darsaiçin əmri ilə yepiskop Ovanes Orbelian
tərəfindən 1322-ci ildə tikdirildiyi göstərilmiĢdir.
Elxani hökmdarı Arpa xanın (1335-1336)
adını daĢıyan Arpa kəndində tarixən Türk-Oğuz
boyları yaĢamıĢlar. Kəndə ilk ermənilər XVIII
yüzilin əvvəllərində Türkiyədən və Ġrandan
köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.30;
О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.17-18;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; Həsən Mirzəyev. Qərbi
Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.132-135.
94
ġah Abbas karvansarasının ümumi
görünüĢü (XIV yüzil).
Karvansaranın interyeri.
Karvansaranın giriĢ qapısı üstündə binanın
“pasportu” yazılmıĢ kitabə.
ġAH ABBAS//SƏLĠM KARVANSARASI
Dərələyəz mahalının KeĢiĢkənd
(06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor)
rayonu ərazisində, Ələyəz dağının Səlim
aĢırımında, Ağkənd (03.07.1968-ci ildən
- Ağcanadzor) kəndindən təqribən 700 m
yuxarıda karvansara. Səlim aĢırımının adı
ilə Səlim karvansarası, el arasında isə
ġah Abbas karvansarası adlanırdı.
YonulmuĢ bazalt daĢdan tikilmiĢ
karvansara iki binadan ibarət idi.
Uzunluğu 15, eni 7 arĢın olan əsas bina
Ģimaldan Ģərqə doğru uzanırdı. Uzunluğu
45 arĢın, eni 21 arĢın olan ikinci bina isə
birinciyə perpendikulyar tikilmiĢdi.
Karvansaranın giriĢ qapısının üst
hissəsində yarımdairə Ģəklində eni 2 m,
orta hündürlüyü 1 m olan kitabədə ərəb
əlifbası ilə binanın "pasport"u yazılmıĢ,
burada onun Əbu Səid Xan Bahadur
(söhbət Çingiz xanın varislərindən olub,
1316-1335-ci illərdə Elxani dövlətinin
taxtında əyləĢmiĢ Əbu Səid Xan
Bahadurdan gedir) tərəfindən 1328-29-cu
miladi
ilində
tikildiyindən
bəhs
olunmuĢdur.
Karvansaranın
yaxınlığında
yerləĢən Ağkənd kəndində 1918-ci ilə
qədər
ancaq
Azərbaycan
türkləri
yaĢamıĢlar. Kəndə ilk ermənilər (cəmi
172 nəfər) 1923-1925-ci illərdə köçürülüb
gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: В.М.Aрутюнян, С.A.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951,
стр.65; О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.69-72;
Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр.12; М.С.Неймат. Корпус эпиграфи-
ческих памятников Азербайджана, т. III, Б., 2001, стр.58-59; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz
yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; K.Dərələyəzli. Dərələyəz od içində, В., 2001, səh. 79-
83; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.427-429.
Dostları ilə paylaş: |
