79
Amağu//Anabat türk məbədinin
müxtəlif görünüĢləri (XIII yüzil).
AMAĞU//ANABAT MƏBƏDĠ
Dərələyəz
mahalının
KeĢiĢkənd
(06.12.1957-ci
ildən
--
Yeğeqnadzor)
rayonunun Amağu kəndindən 2 km aralıda,
Arpa çayı ilə Amağu çayı arasında qədim
alban-türk xristian məbədi.
Məbədin ilkin adı Anabat olmuĢ,
sonralar ermənilər onu Noravəng, yerli
camaat isə Amağu məbədi adlandırmıĢlar.
Buradakı epiqrafik yazılardan anlaĢılır
ki, məbədin əsası 1221-ci ildə Siyuni hakimi
Libarit Orbelian tərəfindən qoyulmuĢ, sonra
knyaz Darsaiç 1275-ci ildə burada qardaĢı
Sembat üçün sərdabə, daha sonralar Darsaiçin
oğlu Burtel ikimərtəbəli məbəd ucaltmıĢdır.
Bura türksoylu Orbelianların nəsil sərdabəsi
olmuĢdur.
Elxanilər dövründə Arpa xan (1335-
1336) abidəni bərpa etmiĢ, Satibəy xatun
(1339-1340)
ikinci mərtəbəni yenidən
qurmuĢ, qadınlarla kiĢilərin bir qapıdan daxil
olmaması üçün ikinci mərtəbəyə ayrıca
pilləkənlər əlavə etmiĢdir.
1840-cı il zəlzələsi zamanı məbəd
xeyli zərər çəkmiĢdir.
Amağu kəndi qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, 1988-ci ilə
qədər kənddə ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. Kəndə ilk ermənilər Qərbi
Azərbayan türklərinin 1988-ci il soyqırımından sonra köçürülmüĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.332; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, № 740; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950,
стр.96; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр. 63-
64; О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван, 1955, стр.20-28;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.133-137; K.Dərələyəzli,
Dərələyəz od içində, В., 2001, səh.111-113; H.Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalı, В.,
2002, səh.120.
80
Ələyəzdə hərbi kilsənin uzaqdan
görünüĢü (XIII yüzil).
ƏLƏYƏZDƏ HƏRBĠ KĠLSƏ
Dərələyəz
mahalının
KeĢiĢkənd
(06.12.1957-ci
ildən
—
Yeğeqnadzor)
rayonunun Ələyəz kəndi yaxınlığında hərbi kilsə
kimi tanınan məbəd.
XIII yüzilin sonlarında Siyuni hakimi
Darsaiçin oğlu, məĢhur tarixçi Stepan Orbelian
tərəfindən tikilmiĢdir.
Məbədi tədqiq edən mütəxəssislərin
yekdil
fikri belədir ki, burada kilsənin
qarĢısındakı daĢ döĢənmiĢ meydanda açıq
havada ibadət edən əsgərlər qarĢısında moizə
oxunar və onlar yürüĢə gedərmiĢlər.
Qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olan Ələyəz kəndinə ilk ermənilər (11
ailədə 58 nəfər) 1828-1829-cu illərdə Ġrandan
köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоeденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.616-618; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, № 753; О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван,
1955, стр.56-57; Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр. 11-12; Ə.Ələkbərli.
Qədim Türk-Oğuz yurdu "Ermənistan", В., 1994, səh. 133-137.
81
Xanavəng türk məbədinin müxtəlif görünüĢləri
(XIII yüzil).
XANAVƏNG MƏBƏDĠ
ƏĢtərək rayonu ərazisində,
Kasax çayı kənarında yerləĢən
Xanavəng (erməni tələffüzündə -
Ohanavəng) kəndində arman-türk
xristian məbədi.
Məbədin baĢ kilsəsi 1216-
1221-ci illərdə tikilmiĢdir. 1919-cu
ildə məbədin günbəzi uçan zaman
bütövlükdə
məbəd
ciddi
ziyan
çəkmiĢdir.
Məbəd 1940-1948-ci illərdə
ermənilər tərəfindən bərpa olunarkən
ona bir çox erməni elementləri əlavə
edilmiĢdir.
Bununla belə, məbədin yaxınlığındakı
V yüzilə aid bazilika qalıqları burada daha
qədim məbədin mövcudluğundan xəbər verir.
Xanavəng kəndi qədimdən Türk-Oğuz
boylarının anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər
(36 ailədə 213 nəfər Ġrandan, 4 ailədə 16 nəfər
Türkiyədən) 1828-1830-cu illərdə köçürülüb
gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.309-310, 587-590; Сборник сведений о
Кавказе (Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская
губерния, 5 т., Тифлис, 1879, № 351; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского
зодчества, М., 1951, стр.61; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.
113-116.
82
Saqmasavəng türk-xristian məbədinin müxtəlif
görünüĢləri (XIII yüzil).
SAQMASAVƏNG MƏBƏDĠ
ƏĢtərək
rayonunun
Saqmasavəng kəndində arman-türk
xristian məbədi.
Məbəd kompleksinin baĢ
kilsəsi 1215-ci ildə tikilmiĢdir.
Məbədin böyük kitabxanası olmuĢ,
bu kitabxanada kitablar saxlanmaqla
yanaĢı, həm də əlyazmaların üzü
köçürülmüĢdür.
Bu xristian məbədinin arman-
saq türklərinə məxsusluğu onun
adından da görünür. Massaklarla
bağlı Azərbaycanda çoxlu toponimlər
(Masallı, Masazır, Massaget, MaĢtağa,
Xaçmas və s.) mövcuddur.
Tarix boyu Türk-Oğuz boylarının
ana yurdu olan Saqmasavəng kəndinə ilk
ermənilərin (1 ailədə 6 nəfər Ġrandan, 21
ailədə 125 nəfər Türkiyədən) gəliĢi 1828-
1830-cu illərə təsadüf edir.
Kəndin adı yerli əhalinin -
azərbaycanlıların
danıĢığında
fonetik
dəyiĢikliyə uğrayaraq Sərimsəvəng kimi
tələffüz olunurdu.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.311, 587-590; А.Берже. Кавказ в
археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр. 125; Сборник сведений о Кавказе (Списки
населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5 т.,
Тифлис, 1879, № 347; Н.Г. Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.107;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.62;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.113-116.
Dostları ilə paylaş: |
