111
Ġrəvan qalasının və Sərdar sarayının Zəngi
dərəsindən görünüĢü.
Ġrəvan Sərdar sarayının Güzgülü salonunun
interyeri (XVIII yüzil).
Ġrəvan Sərdar sarayının Yay imarəti
(XVIII yüzil).
SƏRDAR SARAYI//XAN SARAYI
Ġrəvan qalasında Xan Sarayı.
Ġrəvan qalası tikilən vaxtdan
(1510) mövcud olan Saray Ġrəvan
Sərdarı Əmirqunə xan Qacar (1605-
1625) tərəfindən yenidən ucaldılmıĢ,
1760-1770-ci illərdə Ġrəvan hakimi
Hüseynəli xan (1762-1783) tərəfindən
təkmilləĢdirilmiĢdir.
1791-ci
ildə
Hüseynəli xanın oğlu Məhəmməd xan
(1784-1805) Sarayın ġüĢəbənd adı ilə
tanınan Güzgülü salonunu və yay imarətini inĢa etdirmiĢdir.
Sərdar Sarayı böyük qəbul otağının divarlarında Sərdar Hüseyn xanın,
qardaĢı Həsən xanın, farsların əfsanəvi qəhrəmanı Fəraməzin, Fətəli Ģahın (1797-
1834), Abbas Mirzənin (1783-1833), Rüstəm və Söhrabın portretləri həkk
edilmiĢdi. Saray 1913-1918-ci illərdə erməni millətçilərinin təcavüzünə məruz
qalmıĢ, dağıdılmıĢ, həmin portretlər 1913-cü ildə çıxarılıb Tiflisə aparılmıĢdır və
onlardan bir neçəsi hazırda Gürcüstan Dövlət Ġncəsənət Muzeyində saxlanılır.
1918-ci ildə isə ermənilər Sarayın binasını yerlə-yeksan etmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.894; Х.Ф.Б.Линч. Армения (Путевые
очерки и этюды), т 1, Тифлис, 1910, стр.280-283; В.М.Арутюнян, М.М.Асратян,
А.А.Меликян, Ереван, 1968, стр.33-34; Y.V.Çəmənzəminli. Tarixi, coğrafi və iqtisadi Azərbaycan,
В., 1993, səh.30-31; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.184-187;
Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, В., 1995, səh. 452-453; C.Qiyasi, İ.Bozyel. Erməni
kültür terrörü, Ankara, 1996, səh.8-9; M.Süleymanov. İrəvan xanlığının Rusiyaya birləşdirilməsi
tarixindən, В., 1997, səh.25-26; İ.Məmmədov. Tariximiz, torpağımız, taleyimiz, В., 2002, səh.46-47.
112
Sərdarabad qalasının rus qoĢunları tərəfindən
alınması.
SƏRDARABAD QALASI
Sərdarabad mahalının Sərdarabad (03.01.1935-ci ildən - Hoktemberyan)
rayonu ərazisində türk-müsəlman qalası.
Ġrəvan sərdarı tərəfindən tikildiyi üçün sərdarın Ģərəfinə Sərdarabad
qalası adlanmıĢdır.
Türkiyə
sərhədində
yerləĢən
Sərdarabad qalası Ġrəvan Ģəhərinin
qapısı sayıldığından həmiĢə xarici
hücumların əsas zərbəsini öz üzərinə
götürmüĢ, qanlı döyüĢlərin meydanına
çevrilmiĢdir.
XIX yüzilin əvvəllərində rus
generallarının hücumu zamanı da qala
uğrunda amansız döyüĢlər getmiĢ, bu
döyüĢlər zamanı qala xeyli dağıntılara
məruz qalmıĢdır.
Sovet hakimiyyəti illərində - 1930-cu il sentyabrın 9-da Sərdarabad mahalı
ərazisində mərkəzi Sərdarabad qalası olmaqla Sərdarabad rayonu yaradılmıĢ,
03.01.1935-ci ildə Sərdarabad rayonunun adı dəyiĢdirilərək Hoktemberyan rayonu,
Sərdarabad qalasının adı isə Hoktemberyan kəndi qoyulmuĢdur.
Sərdarabad mahalı qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, bura
ermənilərin ilk kütləvi axını XIX yüzilin əvvəllərində bölgənin Rusiya imperiyası
tərəfindən iĢğalından sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.149-152; Musa
Urud. Zəngəzur, В., 2005, səh. 185.
113
Dərəbas türk kəndində Arzuman
körpüsünün ümumi görünüĢü (orta
yüzillər).
ARZUMAN KÖRPÜSÜ
Zəngəzur
mahalının
Qarakilsə
(02.03.1940-cı ildən - Sisian) rayonunun
Dərəbas kəndində orta yüzillərə aid birtağlı
daĢ körpü.
Yazılı mənbələrdə adı 844-cü ildən
çəkilən və ətrafı qədim qəbir və abidələrlə
zəngin olan Dərəbas kəndi qədimdən Türk-
Oğuz
boylarının
anayurdu
olmuĢdur.
Təsadüfi deyil ki, Dərəbas ("Dərə baĢı"
anlamında) kənd adı kimi, Arzuman körpü
adı da türkcədir.
Dərəbas kəndinə ilk ermənilər XIX
yüzilin əvvəllərində Ġrandan və Türkiyədən
köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: Cиcиan (справочник-путеводитель), Ереван, 1987, cmp.85; Ə.Ələkbərli. Qədim
Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.77-82.
114
Qədim türk-oğuz kəndi olan Ləmbəlidə körpü
dayaqları (XVI-XVIII yüzillər).
LƏMBƏLĠ KÖRPÜLƏRĠ
Loru
mahalının
Barana
(31.12.1937-ci
ildən
-
Noyemberyan) rayonunun Ləmbəli
(31.12.1937-ci ildən - DebedaĢen)
kəndində Tona (Debed) çayı
üstündə körpü tağları.
Ləmbəli kəndi ilə Sadaxlı
kəndini birləĢdirən üç qədim körpü
aran Borçalısı ilə dağ Borçalısını
birləĢdirməklə tarixi Ġpək Yolunun
üstündə yerləĢmiĢdir.
XVI-XVIII
yüzillərin
yadigarı olan bu körpülər XIX
yüzildə Rusiya-Ġran müharibələri
zamanı dağıdılmıĢdır.
Ləmbəli kəndi qədimdən
Türk-Oğuz boylarının anayurdu
olmuĢ, 1948-ci ilə qədər burada
ancaq azərbaycanlılar yaĢamıĢlar.
Kəndə ilk ermənilər 1948-ci ildən
sonra köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.48-52; B.Ənsər.
Qara əllərin qara əməlləri, "Xalq qəzeti", 13 sentyabr 1997-ci il; S.Nəzərli. Ləmbəli, В., 2004, səh.29-
33.
Dostları ilə paylaş: |
