Fakultet: Tabiiy fanlar
Yüklə 417,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 5 - qisqaruvchi vakuola; 6 - ovqat xazm qilish vakuolasi
Amyobada faqat bitta yadro bo’ladi, lekin uni vaqtinchalik, bo’yalmagan preparatda ko’rish qiyin. Yadroni faqat maxsus buyovchi moddalar bilan bo’yab tayyorlangan mikropreparatlarda ko’rish mumkin. Amyoba jinssiz ikkiga bo’linish (mitoz bo’linish) yo’li bilan ko’payadi. Bo’linuvchi amyobani dastlab yadrosi biroz cho’zilib ikkiga ajraladi, so’ng amyoba tanasining ingichkalashgan joyidan uzilib, har qaysi bo’lagidan bittadan yangi amyoba yetishadi. Amyobaning jinssiz bo’linishi muhit haroratiga bog’liq. Harorat +20 0 -25 0 da va oziqa mahsulotlari yetarli bo’lsa, bo’linish 1-2 sutka davom etadi. Amyobalar yashaydigan muhitning harorati pasaysa (sovuqda) sitoplazmasi hisobidan ajralib chiqqan suyuqlikdan qalin po’st hosil qilib sistaga aylanadi. Bizning sharoitimizdagi chirindiga boy bo’lgan oqmas suv havzalarida oddiy amyoba turidan tashqari, Amoeba radiosa va A. limax turlari ham ancha keng tarqalgan. A. radiosa 120-150 mkm ga teng bo’lib, hosil qilgan soxta oyoqlarining asosi biroz keng, uchi esa o’tkir (uzun uchburchak shaklida) bo’ladi. Hosil qilgan oyoqlari tanasi atrofida ma’lum darajada nurga o’xshab turadi. A. limax 80-100 mkm teng bo’lgan, soxta oyoqlari deyarli shakllanmaydigan, ancha harakatchan amyobadir. Uning sitoplazmasi sezilarli darajada tanasini bir tomonidan ikkinchi tomoniga yaxlit o’tib turadi. Tana harakatlanganda old tomonga katta bo’rtib chiqqan joy aynan soxta oyoq hisoblanadi. Chig’anoqli amyobalar turkumi – Testacea. Chig’anoqli amyobalar turkumining vakillari chuchuk suv havzalarida, ya’ni ko’l, hovuz, ariq va sholipoya suvlarida ko’p uchraydi. Ba’zan torfli botqoqliklarda ham topiladi. Chig’anoqli amyobalar suv tubida o’rmalab, bentos usulda hayot kechiradi. Tuzilishi jihatdan yalang’och amyobalarga o’xshash, lekin tanasi turli xil organik va anorganik birikmalardan tashkil topgan xilma-xil shakldagi chig’anoqlar bilan o’ralgan. Chig’anoq ichida gavda joylashib, psevdopodiylar chig’anoqning ma’lum joylarida ochilgan teshikchalar orqali tashqariga chiqib turadi. Bizning sharoitimizda bu turkumning arsella (Arcella), difflugiya (Difflugia) va euglifa (Euglipha) degan avlod turlari ancha ko’p uchraydi. Foraminiferalar turkumi – Foraminifera. Foraminiferalar nazariy va amaliy jihatdan ahamiyatga ega bo’lgan bir hujayralilar guruhidir. Bular qariyib 1000 turni tashkil etib, dengizlarning turli chuqurliklarida yashashga moslashgan. Foraminiferalar boshqa sarkodalilardan chig’anoqlarining tuzilishi va shakli, psevdopodiylarning shakli hamda ko’payish usuli bilan farqlanadi. Chig’anoq tarkibi ohakdan, ba’zilarida esa organik moddadan iborat. Ular bir kamerali va ko’p kamerali (ba’zan 100 dan ortiq) bo’ladi. Chig’anoq atrofida juda ko’p teshikchalar bo’lib, (foraminifera degan nom ham shundan kelib chiqqan) ular orqali psevdopodiylar tashqariga chiqib turadi. Bu psevdopodiylar ingichka, uzun ipsimon va bir-biriga qo’shilib keng tutqich hosil qiladi. Psevdopodiylar ichida sitoplazmaning har doim harakatlanib turishini ko’rish mumkin. Foraminiferalarning psev-dopodiylari rizopodiylar deyilib, ular harakatlanish, oziqani tutib olish va qisman ovqatni hazm qilishda qatnashadi. Foraminiferalar. Foraminiferalarning tanasi turli shakldagi kremniy zarralari va ohaktoshdan iborat chig’anoq ichida joylashgan. Suv tubida yashovchi turlarining chig’anog’ini sirti silliq bo’lsa, plankton holda yashovchilarning chig’anog’i sirtida juda ko’p radial joylashgan ignalar bo’ladi. Ushbu ignalar hayvonni suvning ma’lum qatlamida qalqib turishiga imkon beradi. Foraminiferalarning chig’anog’ini dastlabki asosi ektoplazma ajratgan xitinsimon organik moddadan iborat. Keyinchalik ushbu moddaga kalsiy elementini to’planishi sababli ohakdan iborat chig’anoq shakllanadi. Rasm 2. Foraminiferaning tuzilishi. Yüklə 417,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|