F.Ə. Sadıxova

 
54
 
1965-1966-cı  illərdə  Şimali  İtaliyanın  quşçuluq  fermalarında  ev  quşlarının 
müxtəlif  növlərindən  A  qripi  virusu  ştammları  ayrılmışdır.  Onlardan  4  ştamm  – 
утка/Италия/858/65, 
утка/Италия/946/66, 
və 
утка/Италия/574/66   
утка/Италия/167/66 kimi işarə olunan ştammlar xəstə ördəklərdən alınmışdır. 
 
1968-ci  ildə  AFR-də  Gylsorff  quş  xəstəliklərinin  öyrənilməsi  İnstitutunda 
A/утка/Германия/1868/68 ştammını aldı. 
 
Norfolkda  fermada  ördəklərdən  qrip  virusunun  bir  sıra  antigen  variantları 
A/H6N2, H4N6, H3N8/ (Alexander D.G., 1981) alınmışdır. 
 
Müəllif  belə  hesab  edir  ki,  yoluxmuş  ördək  virusu  vəhşi  və  ev  quşları 
arasında  epizootiyalara,  eləcə  də  insan  populyasiyasında  epidemiyalara  təsir 
göstərə bilər. 
Pontaine  M.,  Aymard  M.,(1984)  qeyd  edir  ki,  ördəklərin  30%-indən  çoxu 
qrip virusunun daşıyıcılarıdır və onlarda müxtəlif növ heyvanların hibrid ştammları 
əmələ gəlir. 
Yuxarıda  deyilənləri  bir  sıra  müəlliflərin  vəhşi  ördəklərdən  A  qripi 
virusunun geniş antigen spektrinin A/Hav7Neq2, Hav6N2, Hav4 Nav1/ (Sinnicker 
H.,  Sinnicker  R.,  Zilske  B.,  1982);  A/H3N8,  Hav7eq2  Nav1/  və  A/H4N6, 
Hav4Hav1/  (Turek  R.  Et  al.,  1983)  alınmasına  aid  tədqiqatların  nəticələri  təsdiq 
edir. 
 
Hindquşularının qrip 
 virusu (Myxovirus İnfluenza A., Meleagria, 
Turkey). 

---

 
55
 A  tipli  qrip  virusunun  ilk  ştammları  1963-cü  ildə  İngiltərədə  -  Lanqam  
ştammı  (Wells,  1963)  və Kanadada – Vilmot  hindquşusundan  alınmışdır(Lang  və 
b.  1965;  Lang  Wills,  1966).  Bu  ştammlar  A/индюк/Англия/63  və  ya 
А/Turkey/England/ və A/индюк/Канада/63 və ya А/Turkey/Саnada/63 kimi qeyd 
olunmuşlar. 
1964-cü ildən başlayaraq Amerika qitəsində hindquşulardan bir çox ştammlar 
alınmışdır.  Onlardan  etalon  kimi  istifadə  olunan  A/индюк/Массачусетc/65  və  
А/индюк/Висконсин/66  daha  ətraflı  öyrənilmişdir  (Olesiuk  и  др.,1967;  Pereira, 
Lang və b. 1966). 
Bütün yeni Amerika ştammlarının Lanqam virusu ilə deyil, Vilmot virusu ilə 
oxşarlığı müəyyən edilmişdir. 
Şimali  İtaliyanın  quşçuluq  fermalarında  A  tipli  qrip  virusu  ştammları  ev 
bildirçinləri  arasında  respirator  infeksiyanın  alovlanması  zamanı  alınmışdır 
(Rinaldi, Nardelli, Pereira, 1968). 
Quş qripinin həmin ocağında Şimali İtaliyada bildirçinlərin virusları ilə oxşar 
viruslar qırqovullardan və toyuqlardan alınmışdır. 
Austin  F.J.  Hinshaw  (1984)  Yeni  Zelandiyada  vəhşi  fırtına  quşlarından, 
ördəklərdən, qağayılardan A/H4N6, H1N1, H1N3 qripi virusları alınmışdır. 
 
Quşların klassik taunu virusu (Myxovirus İ
nfluenza- A Calli). 
Sinonimləri: quşların klassik (həqiqi) taunu virusu, toyuqların klassik (həqiqi) 
taunu virusu, pestis avium, pestis gallinarum, Fow1 peat, Fow1 plague. 

---

 
56
Dutch  ştammı  (quşların  klassik  taunu)  İndoneziyada  təxminən  1927-1928-ci 
illərdə alınmışdır. 
Росток ştammı – Almaniya, 1928-ci il. 
863 ştamm və Rezetçı – Rumıniya, 1942. 
Breşiya ştammı – İtalya  
İskəndəriyyə ştammları – Afrika(Qahirə ş.) və Tiroid. 
Çiba ştammı – Yaponiya, 1936-cı il (Nakayama). 
N  virusu  1949-cu  ildə  AFR-də  (Bavariya)  toyuqlardan  quşların  klassik 
taununa bənzər xəstəlik zamanı alınmışdır (Dinber, Bakos, 1949). 
Alınan ştamm N virusu kimi qeyd olundu. 
Analoji  viruslar  ördək  balalarından,  sonralar  isə  hindquşu  balalarından 
İtaliyada alındı (Rinaldi A.,Cervie və b. 1965 1966). 
Toyuqların taunabənzər xəstəliklərini baytarlıq praktikasında son illərə qədər 
quşların  klassik  və  ya  yalançı  taunu  virusları  ilə  əlaqələndirirdilər.  ÜST-ün 
məlumatı  böyük  maraq  doğurdu  (Heyvan  qripinin  koordinasion  tədqiqatları  üzrə 
hesabatda  (Cenevrə,  28-29  iyul(1964)  Şotland  cücələrindən  və  Cənubi  Afrika 
sığırçınlarından alınmış ştammların identikliyi qeyd olunurdu). 
A/Chicken/Scotland/59 və A/tern/S.Africa/59 ştammları öz aralarında o qədər 
oxşar  idilər  ki,  Arktikadan  Cənubi  Afrikaya  köçən  sığırçınların  ev  toyuqlarını 
yoluxdurması haqda fərziyyə söylənirdi. 
Becker  (1966)  sığırçınların  virusunu  Myxovirus  İnfluenza  A/tern/South 
Africa/1961/ kimi klassifikasiya etməyi təklif etdi. 

---

 
57
1967-ci ildə SSRİ-də ilk dəfə ev toyuqlarından A/курица/СССР/314/67 qrip 
virusu  ştammı  alındı.  Bu  virus  Şotland  cücələri  viruru  ilə  oxşar  idi;  sonralar 
ölkənin müxtəlif respublika və vilayətlərində quş qripi virusunun 14 ştammı alındı. 
Onlar  A/индюк/Массачузетc/65  virusu  ilə,  yəni  A/H6  quş  virusu  ilə  oxşar  idilər 
(V.N. Syurin, N.Q. Osidze və b. 1964). 
V.Y. Jezmer Kamçatka vilayətində ev toyuqlarından A qripi virusu ştammları 
aldı. Bu ştammlar Honkonq virusunun insan ştammları ilə oxşar idilər. 
Ev  toyuqlarının  A  qripi  virusları  ilə  yoluxması  bir  sıra  müəlliflər  tərəfindən 
üzə  çıxarılmışdır  (Roslaya  İ.Q.,  1982).  1979-cu  ildə  Böyük  Britaniyada  qripin 
alovlanması  zamanı  A/курица/Англия/71/82/H7N1/  qripi  virusunun  toyuq  və 
hindquşularından ayrılması məlumdur (Alexander D.T., Stuart T., 1983). 
1975-ci ildə Azərbaycanda ekoloji tədqiqatların nəticəsində (A.A. Kazımova 
1975)  А/индюк/Онтaрио  qrip  virusunun  Hövsan  və  Binə  qəsəbəsi  quşçuluq 
təsərrüfatı  toyuqları  arasında  geniş  sirkulyasiyası  qeyd  edilmişdir.  Bundan  başqa, 
müəlliflər  A/ГК/68  qrip  virusunun    da  sirkulyasiyasının  toyuqlar  arasında 
epidemiyadan  əvvəlki  dövrdə  (1974-cü  ilin  payızı)  45,8%  -ə  qədər  olduğunu  və 
epidemiya zamanı 87,1%-ə qədər yüksəldiyini (A/Англия/42/72/ ştammı) göstərir. 
Kawaka  Yoshihiro,  Webster  R.G.(1985)  tərəfindən  A/H5N2/  qrip  virusu  ilə 
törənmiş  toyuq  epizootiyası  təsvir  edilmişdir.  Epizootiyanın  əvvəlində  -  apreldə 
aşağı  səviyyəli  letallıq,  hemaqqlütininin  nöqtəvi  susan  mutasiyalarının  hesabına 
oktyabrda isə 80-90% -ə qədər yüksək letallıq qeydə alınmışdır. 

---