F.Ə. Sadıxova
Yüklə 240,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
191 V.Z.Solouxinin (1977) məlumatlarına görə toyuqlarda antitellərə müəyyən dövrlərdə 30% hallarda rast gəlinir. Üzə çıxmış bu fakt bir sıra müəlliflər tərəfindən də təsdiq olunur. Y.А.Şablovski və b., (1986) tərəfindən 1975-1978 və 1982-1984-cü illərdə toyuqların seroloji müayinəsilə bu illərdə insanlar arasında da sirkulə edən A/H3N1 qripi virusunun müxtəlif ştammlarına qarşı antitellərin olduğu üzə çıxarılmışdır. В.К. Ястребов, Н.П. Обросова-Серова и др., (1976) qripin epidemik ştammlarının heyvanlar aləmi nümayəndələri və əhali arasında intensiv sirkulyasiyasını qeyd edirlər. Y.V.Moliborq və b.,(1975) A/Порт Чалмерс/1/73-ün növ müxtəlifliyi olan danadan alınmış A/теленок/Удмуртия/116/73 variantının sirkulyasiyasını A/Порт Чалмерс/1/73/H3N2-nin insanlar arasında epidemik yayılmasından demək olar ki, yarım il əvvəl qeyd etmişlər. İnsan qripi virusları antigenlərinə qarşı quş, amfibilər (qurbağa) və reptililərin (tısbağalar) (4.2.1. fəslə bax) zərdabında antitellərin tapılması insan üçün patogen ştammların heyvan orqanizmində- infeksiyanın rezervuarında qoruna bilməsi fərziyyəsini təsdiq edir. Miqrasiya edən quşlar quş ştammlarını dünyanın müəyyən rayonlarına nəql edə bilirlər, görünür, müxtəlif növ quş və heyvanlarda identik antitellərin olması elə bununla izah edilir. Xarici mühit obyektlərinin infeksiyanın saxlanması və disseminasiyası amili kimi əhəmiyyətini istisna etmək olmaz. 1979-cu ildə biz Hav2Neq2- H10N8 antigen formuluna malik A qripi virus ştammını Qızılağac qoruğunda Kalinov limanı torpağından almışıq, buna qripp 192 virusunun biosferdə sirkulyasiyasının vahid zəncirində bir manqa kimi baxmaq mümkündür. Bu fakt ilk dəfə üzə çıxarılmışdır (ədəbiyyat mənbələrində qripp viruslarının torpaqdan alınması haqda məlumat yoxdur). Enterovirusların təmizləyici qurğularda lildən alınması məlumdur В.С.Хиншоу, Г.М. Эр.Г.С. Шили (1983) tərəfindən qağayıların zılından H13-ə malik hemaqqlütinasiya edən agent alınmışdır (штамм А/ gull Maryland/ 707/77/H13N6/). В.М. Жданов, Д.К.Львов, Г.Н. Воркунова и др., (1980) hesab edirlər ki, PR8 virusu daha doğrusu onun H0 geni A/H0N2/ qripi virusunun rekombinant ştammının izolə edildiyi balinanıın orqanizminə düşənədək uzun yol keçmişdir. Müəlliflər hesab edirlər ki, qeyd olunan gen donuzlardan suda üzən ev quşlarına (ördəklər)- vəhşi quşlara, onlardan isə okeanın fekali ilə yoluxması ilə balinalara ötürülmüşdür. A qripi viruslarının sirkulyasiya zəncirindən danışdıqda Hinshaw V.S. (1984) qeyd edir ki, görünür, təbiətdə quş qripi virusları suitilərin qripinin alovlanlanması ilə assosiasiya edir, bu da quş qripi viruslarının heyvanlara adaptasiya etməsi imkanını əks etdirir. Bu da heyvanlarda qripp viruslarının yeni ştammlarının təkamülündə aralıq mərhələdir. Markwell D.D., Shortridge K.F.(1982) də suyun və ev quşlarının (ördəklərin) fekalisinin virusların sirkulyasiya zənciri üzrə ötürülməsində rolunu qeyd edirlər. İnsandan təbii rekombinant ştammın alınması tək adaptasiya imkanını deyil, həm də ştammın heyvan və ya insan orqanizmində formalaşması imkanını göstərir. 193 H0 komponentə qarşı antitellərin tapılması onun təbii rezervuarlarda qrip viruslarının quş populyasiyalarında dövranı vasitəsilə qorunması imkanından xəbər verir. KRX-li xəstə insandan təbii rekombinantın alınması faktı A qripi viruslarının yeni ştammlarının meydana çıxması haqda hipotezlərdən birinin təsdiqində müəyyən rol oynadı və ilk dəfə olaraq bir sıra müəlliflərin (Д.Блашкович 1976,1978, Beveridge W.J., 1976, Webster R,Laver W., 1978 В.М.Жданов, Д.К.Львов, 1982) qripp viruslarının təbii rekombinant ştammlarının təbii şəraitdə meydana çıxmasının mümükünlüyü haqda fərziyyəsini təsdiq etdi. A qripi viruslarının, xüsusən A/H1N3/ rekombinant virusunun biosenotik əlaqələri haqda təsəvvürləri genişləndirmək üçün onlara qarşı həssas olan bioloji sistemlərin spektrinin təyini vacib məsələ kimi qarşıda dururdu. Virusoloji tədqiqatlarla əlaqədar olaraq toxuma kulturasında A/H1N3/ qripi rekombinant virusunun patogen imkanını üzə çıxarmaq üçün müxtəlif siniflərə məxsus heyvan modellərində: məməlilərdə və Carrassius auratus cinsindən olan balıqlarda onları qeyd olunan ştammla eksperimental yolla yoluxdurmaqla patomorfoloji tədqiqatlar aparılmışdır. H1N3 A qripi virusunun rekombinant ştammı insan (FL, Rd) və meymun (6619) mənşəli toxuma kulturasının hüceyrələrinin degenerasiyasına səbəb olurdu. Bu isə insan və heyvan viruslarının rekombinasiyasının mümkünlüyü arqumentinin xeyrinədir. Patohistoloji tədqiqatlar göstərir ki, rekombinant qripp virusu təcrübə heyvanlarının (dəniz donuzları, siçanlar, ev dovşanları və balıqlar) orqanizminə təsir edərək, mikrosirkulyasiyanın pozulması, tənəffüs orqanlarının iltihabı, 194 damarlarda və daxili orqanların parenximasında distrofik dəyişikliklər şəklində üzə çıxan patomorfoloji dəyişikliklər törədir. Virusların təbiətdə dövranının bir manqası kimi su faunası müəyyən əhəmiyyət kəsb edir (Д.К.Львов, 1976, И.Н.Воинов, В.З.Солоухин, 1977). Bu baxımdan balıqlar infeksiyanın rezervuarı və ötürücüsü kimi xüsusi maraq doğurur. Biz tədqiqatlarla A/H1N3/ qripi virusunu balıq orqanizmində 3 gün ərzində yaşaması (müşahidənin müddəti) və infeksiyanıın xəstə heyvanların yoluxmuş fekalisi ilə ötürülməsinin mümkünlüyünü müəyyən etmişik. Biz quş qripi virusunu (H10N8) qoruğun ərazisində, quşların quanosu ilə çirklənmiş torpaqdan almışıq. Qripp infeksiyasının quşlarda patogenezini nəzərə alaraq qripp viruslarının torpaqdan alınmasının mümkünlüyünü qeyd etmək lazımdır. Yuxarıda qeyd edilənin təsdiqi kimi göstərmək lazımdır ki, Mayr A. (1981) tərəfindən virus zoonozlarının heyvan mənşəli məhsullardan transmissiyası və qeyd olunan virusların heyvandan insana transmissiyasının – heyvan və insanın A qripi viruslarının rekombinasiyası və hibridizasiyasının mümkünlüyü üzə çıxarılmışdır. Virusoloji tədqiqatların nəticələrini müqayisə etdikcə yoluxmuş heyvanların zənciri üzə çıxır: köçəri quşlar, o cümlədən vəhşi su quşları, oturaq quşlar, reptililər, vəhşi və ev heyvan və quşları. Bundan başqa infeksiyanın qorunmasında yoluxmuş torpağın aralıq mövqeyi manqa kimi müəyyən edilmişdir. 195 Alınan nəticələr qripp viruslarının təbiətdə persistensiyası haqda məlumatların genişlənməsi baxımından maraq doğurur. Bu isə vəhşi quşların, xüsusən, qaşqaldaqların, ördəklərin qanınnda 80% hallarda 1:80 titrində (müvafiq olaraq orta həndəsi titr 6,08- 5,66 A qripi viruslarının keçmiş ştammlarına qarşı: А/ФМ/1/47, A/PR/8/34- antitellərin tapılması ilə təsdiqlənir. Bu isə onların quş populyasiyalarında sirkulyasiya vasitəsilə qorunması imkanını təmin edir. Qripp viruslarının epidemik ştammlarının və heyvan qripi viruslarının, eləcə də A qripi viruslarının relikt formalarının təbiətdə eyni zamanda sirkulyasiyası vəhşi və ya ev heyvanları, ola bilsin ki, insan orqanizmində də rekombinasiya proseslərinin mümkünlüyünü güman etməyə əsas verir. 1982-ci ildə KRX-li 6 yaşlı uşağın qanından qripp virusunun təbii rekombinantının alınması qripp viruslarının antigen variasiyalarının spesifikaslı baxımından ekoloji müşahidələrin məntiqi nəticəsi idi. İdentik ştamm həm də uşağın anasının qanından alınmış və seroloji yolla təsdiq olunmuşdur. İzolə edilmiş ştammlar A/Баку/799/82/H1N3/ və A/Баку/800/82/H1N3 rekombinant qripp virusları kimi identifikasiya edilmişdir. Hazırda A qripi viruslarının təbii rekombinantlarının heyvanlardan alınması məlumdur (Д.К.Львов,В.М.Жданов, А.А.Сазонов и др., 1978; Т.В.Пысина, Д.К.Львов идр., 1978; М.Т.Жансетова, 1983; Nerome Kuniak, 1983). Dünyada ilk dəfə A/H1N3/ qripi virusunun təbii rekombinantının insandan alınması iqlim və epidemioloji şəraiti subtropiklərə yaxın olan Hövsan qəsəbəsində baş vermişdir. 196 Beləliklə, qrip viruslarının insan populyasiyasında, eləcə də vəhşi və ev quşları və heyvanları arasında sirkulyasiyası haqda alınan məlumatları yekunlaşdıraraq belə nəticə çıxarmaq lazımdır ki, vəhşi ev quşları və heyvanlarının zərdabında insan və heyvanın A qripi virusuna qarşı üzə çıxarılmış antitellərin spektri populyasiyalar arasında qarşılıqlı əlaqənin olduğunu və virusların təbiətdə mümkün olan dövranını göstərir. Qeyd olunan seroloji əlaqələrə əlavə kimi qeyd etmək lazımdır ki, heyvan viruslarının vəhşi quş və torpaqdan /H10N8/ alınması, eləcə də insan viruslarının vəhşi quşlardan /H1N1/ və heyvan viruslarının insandan /H10N7/ və /H1N3/ alınması və onlara qarşı antitellərin tapılması qrip viruslarının biosferdə sirkulyasiyasının ümumi zəncirində qarşılıqlı əlaqəli manqaların olması faktını təsdiq etdi. Virusoloji tədqiqatların nəticələrini müqayisə edərkən yoluxmuş heyvanların zənciri: köçəri quşlar, o cümlədən vəhşi su quşları, oturaq quşlar, reptililər, vəhşi və ev heyvan və quşları və infeksiyanın saxlanması və disseminasiyası manqaları- faktorları: yoluxmuş torpaq və yüksək həssas quş balaları müəyyənləşir. Virusun zəncirdə olan vəhşi köçəri quşlar vasitəsilə gətirilməsi mümkündür: quano, dənizin yoluxmuş su mühiti, sahilətrafı quşların heyvan və insanları. Təsərrüfatlarda ev heyvan və quşlarının böyük miqdarda toplanması, kənd əhalisinin burada çoxluğu rekombinasiyalar üçün əlverişli momentdir. Qrip virusunun epidemik ştammın və heyvan mənşəli virusların təbiətdə eyni zamanda sirkulyasiyası vəhşi və ev heyvanları orqanizmində, ola bilsin ki, 197 həm də insan orqanizmində rekombinasiya proseslərinin mümkün olduğunu güman etməyə əsas verir. Qripp viruslarının antigen variantlarının müxtəlif populyasiyalarda spesifikası baxımından ekoloji müşahidələrin və virusoloji tapıntıların məntiqi nəticəsi KRX-li 6 yaşlı uşağın qanından, elmdə ilk dəfə, A/H1N3/-/H0Nav2/ qripp virusunun təbii rekombinant ştammının A/H1N3/-/H0Nav2/ alınması oldu. Beləliklə, qripp viruslarının Azərbaycan Respublikasının müxtəlif biosenozlarında sirkulyasiyasının xüsusiyyətlərini öyrənərkən virus populyasiyasının genofondu və təbiətdə A qripi viruslarının dəyişməsindəki tendensiyalar (təbiətdə rekombinantların əmələ gəlməsi) müəyyən edilmiş və öyrənilmişdir. Azərbaycan ərazisində, o cümlədən subtropiklər zonasında A qripi viruslarının insanlar və başqa bioloji növlər arasında sirkulyasiyasının qarşılıqlı əlaqəsinin mövcudluğuna aid faktiki məlumat alınmışdır. Virusların sirkulyasiyasının qarşılıqlı əlaqələri haqda üzə çıxarılmış faktlar iqlim-coğrafi və ekoloji faktorlu zonada qeyd olunmuşdur. Bu faktorlar müxtəlif kontaktların yaranması üçün əlverişlidir və regionun (Azərbaycan Respublikası subtropik zona və Gil adası) qripp virusları üçün təbii rezervuar kimi əhəmiyyətini təyin edir. Alınmış məlumatlardan belə nəticə çıxır ki, Azərbaycan Respublikası subtropik zonası şəraitində qrip viruslarının insan və heyvan populyasiyasında sirkulyasiyası arasında qarşılıqlı əlaqə var. Bu isə həm epidemik ştammların, həm 198 də epizootik prosesin formalaşmasında rol oynaya bilər. Yuxarıda qeyd olunanlar aşağıdakı faktlarla təsdiq olunur: İnsanlarda qrip virusunun epidemik ştammlarından başqa, tədqiq olunan zonada sporadik hallara səbəb olan epidemiya törətməyən, quşlara xas olan qeyri- standart viruslar və ya N1 və H1 tərkibli rekombinantlar qeydə alınmışdır. Heyvan virusları genofondunun patogen potensiala malik yeni qrip virusları ştammlarının yaranmasında mümkün iştirakı haqda konsepsiya təsdiq olunmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, görünür, virusların dəyişkənliyi birmənalı deyil, yəni mütləq rekombinantların və ya yeni mutantların yaranmasına gətirib çıxarmır. Dəyişkənlik genomları, görünür (A qripi virusları ştammlarının növarası ötürülməsi ilə baş verən) virusların təbiətdə dövranı ilə qorunan, əvvəllər meydana çıxmış mutant və ya rekombinantlarla əlaqədardır (L.Y.Zakstelskaya, S.Т.Тiмоfеyevа və b., 1975; V.М. Qaqarinova, А.S. Şadrin və b., 1976; V.М.Jdanov, D.К.Lvov, Q.N.Vorkunova və b., 1980; Y.V.Sidorenko və b., 1985; V.S.Хinşou, А.J. Аleksandr və b., 1985). 199 Ə l a v ə 200 Qızıl -Ağac qoruğundakı quşlar. 201 202 203 204 205 206 207 208 Yüklə 240,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|