F.Ə. Sadıxova

 
61
 
Xəstə  donuz  balalarından  A  tipli  qripp  virusunun  3  ştammı  ayrılmışdır 
(M.A.Smetanin, 1966). 
Xəstə donuzların burun-udlaq yaxantısında A və B qripi virusları alınmışdır 
(A.S.Коrotiç və b., 1966).  
A2    Sinqapur/57  virusu  ilə  oxşar  viruslar  xəstə  donuz  və  qoyunlardan 
alınmışdır  (Barb,  Farkas,  Rotvary,  Takatay,  1962);  A/PR/8  qripi  virusu 
Rumıniyada donuzlardan alınmışdır (Papovici və b., 1960). 
Asiya  qripinin  pandemiyasının  (1957)  əvvəlində  Çində  donuzlardan  yeni 
qrip  virusunun  alınması  haqda  məlumat  daxil  olmuşdu.  A2  virusunun  3  ştammı 
İspaniyada  1957-ci  ilin  noyabrında  donuzlardan  alındı  (sitat  Kaplan  və  Payne; 
1959). 
Asiya  qripinin  pandemiyası  zamanı  Çexoslovakiyada    donuzlarda  dölün 
bətndaxili  ölümü  halları  müəyyən  edilmişdir.  Dölün  ağ  ciyərlərindən  dölətrafı 
örtükdən A tipli qrip virusu alınmışdır (Manaik, Gerny, Zeman, 1957). 
A2  Honkonq  qrip  virusunun  meydana  çıxması  ilə  xəstə  donuzlardan  insan 
qripinin  bu  növünün  izolə  edilməsinin  artması  tezləşdi  (L.S.  Yenikolopova.  Q.P. 
Jilov,  1970;  Kundin,  1970;  Tumova  B.  Və  b.,  1985).  Kanai  Chatiyanonda  və 
b.(1981)  1978-ci  ildə  donuzlardan  A/Бангкок/9/78/  H3N1/  qripi  virusu  almışlar 
(xəstəliyin klinik simptomatikası ilə). 
Mancini  C.  və  b  (1985)  Mərkəzi  İtaliyanın  müxtəlif  vilayətlərində         
1981-82-ci  illərdə  donuzlardan  qrip  virusları  ştammları  almışlar,  onları  A 
/Бангкок/1/79  və  A/  Англия/42/72/H3N2  ştammlarını  qohumları  kimi 
identifikasiya etmişlər. Müəlliflər tərəfindən qrip viruslarının insandan heyvanlara 

---

 
62
keçməsinin  mümkünlüyü  göstərilmişdir.  Bu  isə  heyvanların  yeni  pandemik 
variantların qorunmasında və meydana çıxmasında vacib rol oynaya bilməsi haqda 
hipotezi təsdiq edir. 
Yuxarıda  göstərilənlərin  təsdiqi  kimi  Nakajima  K.  və  b.,  (1982) 
tədqiqatlarını  qeyd  etmək  lazımdır.  Onlar  oliqopeptid  xəritəsi  metodu  ilə  /H3N2/ 
Honkonq tipli A qripi virusunun erkən ştamlarının donuz orqanizmində 1976-cı ilə 
qədər qorunub saxlanmasının genetik təsdiqi haqda əlavə sübutlar aldılar. 
Donuzlardan  ayrılmış  insan  qripinə  aid  olan  ştammların  mənşəyi 
məsələsində  skeptisizmə  baxmayaraq,  bu  kimi  ştammların  tədrici  təkamül 
nəticəsində donuz orqanizmində formalaşa bilməsi xeyrinə fikirlər meydana çıxdı. 
Atların  qrip  virusunu  ilk  dəfə  1956-cı  ildə  Sovinova  və  Tumuova 
Çexoslovakiyada 
atlar 
arasında 
geniş 
epizootiya 
zamanı 
aldılar– 
A/equine/Praga/56. 
Daha  sonra,  1959-cu  ildə  Moskvada  Z.V.Domraçeva  A/equine/Praga/56  at 
virusuna  qohum  ştamm  aldı.  O  biri  ştamm  isə  A2  tipli  insan  qripi  virusu  kimi 
identifikasiya edildi. 
Virusun analoji ştammları Kanadada atlardan alındı (Oitchfield və b., 1956). 
Qrip  virusunun  ikinci  yeni  yarımtipi-  A/лошад/2/Майами/63          1963-cü 
ildə  ABŞ-da  atlar  arasında  qrip  epizootiyası  zamanı  kəşf  olundu  (Waddell, 
Teigland and Sigel, 1963).  
Wilson,  Bryans  və  Deil  (1965)  2  yaşlı  və  ondan  yuxarı  xəstə  atların              
burun–udlaq  yuyuntusundan  bir  sıra  Equin-2  ştammları  və  epizootiya  dövründə 
pnevmoniyadan  ölmüş  dayçanın  ağ  ciyər  toxumasından  bir  ştamm  aldılar.  Qeyd 

---

 
63
etmək lazımdır ki, bu müəlliflər 1963-cü ildə Kentukki ştatında Equi 1 ştammlarını 
Leksinqton  şəhərində  minik  atlarından  və  bir  neçə  ştammları  həmin  ştatın 
fermalarının birində almışlar.      
Amerika virusoloqları (Lief, Cohen, 1965; Wilson və b., 1965) xüsusi diqqət 
doğuran  hal  kimi  ABŞ-da  atların  qrip  virusunun  2  müxtəlif  yarımtiplərinin  birgə 
(yanaşı) mövcudluğunu qeyd edirlər. Buna bənzər halı Tumova və b. 1972-ci ildə 
təsvir etmişlər. 
Analoji  ştammlar  Kanadada,  Şimali  və  Cənubi  Amerikanın  müxtəlif 
rayonlarında  (Schooltens  R.C.,  1964),  Uruqvayda  (Vallone  E.F.  və  b.,  1964), 
İngiltərədə  (Rose  M.A.,  1966),  İsveçrədə  (Paccaud  M.F.  və  b.,  1966),  Kaplan 
M.M., 1982. alınmışdır. 
Son  illərin  müşahidəsi  göstərir  ki,  antigen  strukturunun  gözəçarpan 
dəyişməsi heyvan qripləri arasında baş verir (ÜST, 1977). 
At qripi viruslarının iki yarımtipinin mövcudluğu müəyyən edilmişdir. 
Ev  heyvanlarının  bu  növü  digərlərindən  nisbətən  uzun  ömürlü  olması  ilə 
fərqlənir.  Bu  isə  virusun,  tamamilə  immuniteti  olmayan  orqanizmdə 
sirkulyasiyasının mümkünlüyüdə ola bilər. 
Bu  isə,  öz  növbəsində  sahib  tərəfindən  induksiya  edilmiş  dəyişkənlik  kimi 
baxılan virusun dəyişkənliyinə təsir edir. Burrows R., Denyer M.(1982) qeyd edir 
ki,  insanın  A  qripi  virusları  ştammlarından  fərqli  olaraq  atların  qrip  virusu  daha 
konservativdir:  1963-cü  ildən  şift  qeyd  olunmamışdır;  1973  və  1977-ci  illərdə 
alınmış  A/лошадь/Прага/1/56  ştammının  yalnız  dreyf  variantları  var.  Keçmiş 

---

 
64
SSRİ-nin  orta  qurşağında  at  qripi  virusunun  ikinci  yarımtipinin  ştammları 
alınmışdır (Q.А.İvanova, N.V.Lixaçev və b., 1970).    
А/собака/Владивосток/1/70/H3N2/ 
qrip 
virusu 
A2/ГК/68 
kimi 
identifikasiya edilmişdir (Т.V. Pısina, N. Q. Surin, 1972). 
Qrip  virusu  ştammları  Atlantikada  1976-cı  ildə  tutulmuş  balinalardan 
(D.К.Lıvov  və  b.,  1976),  suitilərdən  (Webster  R.G.  və  b.  1981),  yarasalardan 
(D.К.Lıvov və b., 1979) izolə edilmişdir. 
Layr-Zebudan  Nepalda  H3N2  insan  qripi  virusunun  antigeninə  qarşı  təbii 
antitellər  tapılmışdır  (İ.Qreyv,  S.Pyakural  və  b.).  Monreal  rayonunda  sərçələrdə 
H3N2 qrip virusu 14% hallarda təsadüf edilir (Ray G., Bucton İ.  Və b., 1983). 
 
                       1.8Heyvanların insan qripi virusları ilə yoluxması. 
Bu  gün  qrip  epidemiyası  zamanı  ev  heyvanlarının  xəstə  insanlarla  kontaktı 
nəticəsində yoluxmasına aid sübutlar kifayət qədərdir. 
Belə  ki,  A/Honkonq/68  qripinin  1969-cu  ildə  epidemiyası  zamanı 
Yenikolopova,  Jilova  qrip  virusunun  insandan  donuzlara,  Pısina  isə  itlərə 
keçməsini müəyyənləşdirdilər. 
Heyvan  və  quş  viruslarının  antigen  strukturunun  insanın  A  və  B  qripi 
viruslarına yaxınlığı maraq doğurur. 
Belə  viruslar  atlarda,  qoyunlarda,  donuzlarda,  toyuqlarda,  ördəklərdə,  ev 
bildirçinlərində,  kəkliklərdə  tapılmışdır  (V.М.  Jdanov,  1964;  А.S.  Qorbunova, 
Т.V. Pısina, 1973). 

---