F.Ə. Sadıxova

 
69
1976-cı  ilin  qışında  keçmiş  SSRİ  ərazisində  epidemiya  törətmiş 
A/Виктория/3/75 qripi virusunun aktiv sirkulyasiyası isə bu zaman davam edirdi. 
Bir  sıra  müəlliflər  güman  edirlər  ki,  bu  donuz  virusunun  insana  birbaşa 
adaptasiyası idi (Palese P.və b., 1976). 
Belə  bir  fərziyyə  mümkündür  ki,  bu  donuzlara  adaptasiya  etmiş  virus 
variantının  gətirilməsi  idi,  ancaq  nə  bu  virusun  A/Виктория/3/75  virusu  ilə 
rekombinasiyası,  nə  də  populyasiyada  əvvəl  yaşamış  mutantların  adaptasiya 
seleksiyası  deyildi  və  buna  görə  də  ştammın  həqiqi  epidemik  yayılması  və 
populyasiyada möhkəmlənməsi baş vermədi. 
M.V.Revonun  (1956)  məlumatlarına  görə,  praktik  baytar  həkimləri  insanın 
xəstə donuzlardan yoluxma hallarını qeyd edirdilər. 
Alma–Atada 
Hsw1 
hemaqqlütininli 
A 
qripi 
virusunun 
insandan 
izolyasiyasının 3 halı ayırd edilmişdir. 
Sonralar,  həmin  regionda  Z.К.  Çuvakova  və  b.(1986)  tərəfindən 
A/свинья/Айова/15/30  virusunun  1984-cü  ilin  sonunda  qriplə  xəstələnmənin 
mövsümi  yüksəlişində  rolu  müəyyən  edilmişdir.  Tədqiq  edilən  materiallardan 
A/свинья/Айова/15/30 serovariantına bənzər 12 ştamm alınmışdır. 
A/Hsw1N1/  yarımtipinə  aid  qrip  virusları  Bolqarıstanda  insanlardan,                   
2 yaşdan 16 yaşa qədər şagirdlərdən alınmışdır. Onlar ev təsərrüfatında donuzlarla 
kontaktda olmuşlar. 
Alınmış ştamm А/Айова/15/30/Hsw1N1/ prototipi ilə oxşar idi (R.Nikolova 
və b., 1983).  

---

 
70
Quşların  klassik  taunu  virusuna  oxşar  ştammların  bu  infeksiyanın  enzootik 
olduğu  ölkələrə  səyahət  edən  insanlardan  ayrılması  halları  təsvir  olunmuşdur 
(Cambell  və b., 1970). 
 
 
                          1.10 Müxtəlif yaşlı insanların qan zərdabında 
                 heyvan qripi virusuna qarşı antitellərin spektri. 
 
Müxtəlif  yaş  qrupuna  aid  insanların  qan  zərdabı  tədqiq  edilir.  Məqsəd 
virusların sirkulyasiyasının xronologiyasını müəyyənləşdirməkdir. 
 
1925-ci  ilə  qədər  yəni  “ispankanın”  pandemiyası  zamanı  doğulmuş 
insanlarda  donuz  qripi  viruslarına  qarşı  antitellərin  üzə  çıxması  məlumdur 
(Blaskovic və Rotova, 1956; Jdanov V.М. və Staxanova V.М., 1960) və лошадь/2 
qripi  virusuna  qarşı  1889-1890-cu  illər  pandemiyadan  əvvəl doğulmuş  insanlarda 
üzə çıxması məlumdur (Voth və Feldman, 1963; Masusel və Mulder, 1966). 
 
Nigeriyanın 30 yaşdan cavan əhalisində donuz qripinə qarşı antitellərin üzə 
çıxması  maraq  doğurur.  Bu,  tədqiqat  zamanı  ümumi  antigenlərin  olması  ilə 
əlaqədar  sirkulə  edən  aktual  Asiya  ştammı  A/H2N2/  ilə  donuz  qripi  virusunun 
(Masuzel,  Mulder,  1957)  çarpaz  reaksiyaları  kimi  qiymətləndirilir.  Zakstelskaya 
L.J.  və  b.  (1969)  1960  və  1968-ci  illərdə  müxtəlif  yaşlı  şəxslərdən  yığılan 
zərdablarda A/ГК/68 və ördək viruslarına, qarşı antitellərin üzə çıxarılmasına dair 
tədqiqatlar aparmışlar. 
 
Müəlliflər  hər  iki  ştammlar  arasında  çarpaz  qohumluğun  olduğunu 
göstərmişlər. 

---

 
71
 
Eyni  zamanda,  A/ГК/68  virusunun  antihemaqqlütinininə  qarşı  aktiv  olan 
zərdab  nümunələri  A/лошадь2/Майами/68  ştammının  hemaqqlütinasiyasını 
tormozlayırdı. 
 
Müəlliflər  viruslar  arasında  qarşılıqlı  əlaqə  olduğunu  söyləyirlər.  Belə  ki, 
A/ГК/68 ştammının sələfi insanlar arasında sirkulə edirdi və immunoloji “press”in 
təsiri altında sıxışdırılmışdır, bu isə onun heyvan populyasiyasına keçməsi və orada 
toplanmasını təmin etmişdir. 
  
          1.11 İnsan və bir növ heyvan qripi viruslarının digər növ heyvanlar üçün 
patogenliyi və insanların qriplə xəstələnməsinin alovlanması və epizootiyalar 
arasında ə
laqə. 
Müxtəlif  antigen  dəyişkənliyinə  malik  qrip  viruslarının  patogenlik  dərəcəsi 
quşlar  üçün  müxtəlifdir.  Hav1  serotipinin  HA  malik  ştammlar  toyuqlar  üçün 
xüsusən yüksək patogen olması ilə fərqlənirlər. 
Bu  HA  malik  olan  ştammlar  Breacia/02/A/Dutch/27  və  b.  XX  əsrin 
əvvəlində elə dağıdıcı epizootiyalar törətdiklərinə görə “quş taunu” – fowl plague 
viruses (FPV) /Hav1Neq1/-/H7N7/ adlandırılmışlar. 
Bu  ştammlar  toyuq  embrionlarında  kultivasiya  edildikdə  toyuqlara  qarşı 
patogenliyini qoruyur. 
Donuz  qripi  virusunun  sürüdəki  donuzlara  keçməsi  müəyyən  edilmişdir 
(Kilbourne Edwin D. Və b., 1980). 
İsbat edilmişdir ki, epidemiya illərində insan qripi virusları ev məməlilərinə 
(donuzlar, atlar, buynuzlu malqara, itlər, pişiklər), eləcə də quşlara (toyuqlar) keçə 

---

 
72
və  bir  müddət  orqanizmdə  sirkulyasiya  edə  bilərlər.  A/H3N2/  viruslarının 
epidemik  aktiv  ştammları  ilə  oxşar  viruslar  həm  sinantrop,  həm  də  köçəri  vəhşi 
quşlardan izolə edilmişlər. 
İnfeksiyanın  həşəratla  ötürülməsi  müəyyən  edilməmişdir.  Virusun  dişidən 
dölə  şaquli  ötürülməsi  siçanlar  üzərində  eksperimentlərdə  isbat  edilmişdir 
(Timakov V.D., Zuev V.А., 1977, sitat V.М.Jdanov, 1982). 
Honkonq kompleksinin epidemik ştammları, ev quşlarından başqa, dəfələrlə 
həm  Avropa  qitəsinin  müxtəlif  hissələrində  vəhşi  quşlardan  (Lvov  D.К.,    İliçev 
V.D., 1979),  həm Mərkəzi  Rusiyada qağayı  və qarğalardan,  həm də Uzaq  Şərqdə 
vəhşi ördəklərdən izolə edilmişdir (İsaçenko V.А. və b., 1974). 
Bu  məlumatları  Honkonq  kompleksi  viruslarının  (H3N2)  vəhşi  quşların 
sirkulyasiyasına introduksiyası kimi qiymətləndirmək lazımdır. 
Digər tərəfdən H3-ə bənzər Heq2-Hav7 hemaqqlütininlərinə malik virusların 
heyvanlar  arasında  sirkulyasiyası  hələ  1963-cü  ildə,  yəni  epidemik  Honkonq 
virusunun  meydana  çıxmasından  5  il  əvvəl  məlum  idi  (A/Turkey/Canada/63  və 
A/Duck/Ukraine/63/) (L.N.Zakstelskaya və həmmüəlliflər., 1963). 
 Bu  virusların  hemaqqlütininlərinin  ağır  və  yüngül  zəncirlərinin  peptid 
xəritələri  H3-Heq2-Hav7  hemaqqlütininin  yüngül  zəncirlərində  nukleotid 
ardıcıllığında  böyük  oxşarlıq,  N2  ilə  isə  böyük  fərqlər  üzə  çıxardı  (Laver  W.G., 
Webster R.G., 1973). 
Bu  məlumatlar  Honkonq  virusunun  meydana  çıxmasının  Asiya  virusu  ilə    
3-cü tip hemaqqlütininə malik hər hansı heyvan qrip virusunun rekombinasiyasının 
nəticəsi olduğunu fərz etməyə əsas verir.       

---