F.Ə. Sadıxova

 
77
Qunduzların quş qripi ilə kontaktı infeksiyanın mümkünlüyünün öyrənilməsi 
nəticəsində  aydın  olmuşdur  ki,  quş  qripi  viruslarının  bir  çox  yarımtipləri 
qunduzlara kontakt yolu ilə ötürülə bilər. Qunduzlar təbiətdə çayların yaxınlığında 
yaşayırlar və su quşları ilə kontaktda ola bilərlər. Güman edilir ki, qunduzlar qrip 
virusunun  təbii  tarixində  müəyyən  rol  oynayırlar  (Okasaki  K.  Yanagawa,  1983). 
Qripin yayılmasında meteoroloji faktorun rolunun aydınlaşdırılması maraqlıdır. 
Orqanizmin  soyuması  qripə  qarşı  rezistentliyin  aşağı  düşməsinə  təsir  edir. 
Bunu  meteoroloji  kamerada  insanlar  üzərində  aparılan  müşahidələr  göstərir     
(B.B. Koyranski və b., 1966, sitat M.İ. Sokolov,1968). 
Bu  müşahidələr  göstərir  ki,  subnormal  temteraturun  orqanizmə  təsiri 
termorequlyasiyada  davamlı  pozqunluqlar  yaradır,  bu  isə  orqanizmin  soyuqdan 
qorunma uyğunlaşmalarını zəiflədir. 
Bir  çox  tədqiqatçılar  isə  onunla  razılaşırlar  ki,  nə  hər  hansı  hava,  nə 
temperatur, nə rütubət, nə külək, nə yağış soyuqdəyməyə səbəb olmur. 
D.Blaşkoviçin  (1966)  fikrincə  bu  zaman,  görünür,  hər  hansı  bir  faktorun 
kəskin  dəyişməsi  vacib  rol  oynayır.  Belə  dəyişiklik  çox  güman  ki,  virusa  deyil, 
insanlara  təsir  edir.  Belə  məlumatlar  var  ki,  Qərbi  Hindistanın  adalarında  fəsil 
dəyişəndə havanın cüzi dəyişməsi soyuqdəymə xəstəliklərinin alovlanmasına səbəb 
olur.  Şimal  rayonlarında  isə  bu  dəyişikliklər  tamamilə  trivialdır  və  heç  bir 
fəsadlaşma vermir (Miles İ.A., 1964).  
Asiyanın  tropik  rayonlarında  soyuqdəymə  xəstlikləri  dalğası  temperaturun 
aşağı düşməsindən çox mussonlar dövrünün başlanması ilə əlaqədardır. 

---

 
78
Qrip  epidemiyasının  meydana  gəlməsi  vaxtının  temperatur  faktorundan 
asılılığına nəzər salsaq görərik ki, qripp epidemiyalarının ilin fəslindən asılı deyil. 
Belə ki, 1918-ci ildə tarixdə ən böyük qrip pandemiyası baş verdi. O, yayda, 
Boston ətrafında və Brestdə demək olar ki, eyni vaxtda başladı. 
1948-ci  ilin  payızında  qriplə  xəstələnmə  Sardiniyanın  şimalında  meydana 
çıxdı.  A2  Asiya  qripinin  epidemiyasının  alovlanması  1957-ci  ilin  fevralında 
Cənubi Çinin əyalətlərindən birində başladı. 
Tropik ölkələrdə alovlanmalar qəflətən meydana çıxır, tez yayılır və cəmi iki 
aya qədər davam edirdi (Andrewes C.H.,1959).      
ABŞ-da,  eləcə  də  İngiltərə  və  bəzi  Avropa  ölkələrində  epidemiyalar 
tamamilə başqa cür baş verirdi. 
Virusun  bu  ölkələrə  yay  aylarında  daxil  olması  və  epidemiyanın  lokal 
alovlanmasına  səbəb  olması  haqda  məlumatlar  var.  Lakin  bu  alovlanmalar 
yayılmadılar.  Payızda  soyuqların  düşməsindən  sonra  mülayim  iqlimli  ölkələrdə 
geniş epidemiyalıar meydana çıxdı, onlar tropik ölkələrdəkindən daha çox davamlı 
oldular.  
Belə bir təsəvvür oyanır ki, mülayim iqlimli zonalarda yay Asiya virusunun 
müvəffəqiyyətlə yayılması üçün lazım olan şəraiti təmin edə bilmir. Ona görə onun  
tropiklərdə belə asanlıqla yayılması bir sirr kimi qalır. 
Ətraf  mühitdə  qrip  viruslarının  epidemik  rolunu  aydınlaşdırmaq  məqsədilə 
onların yüksək temperatura davamlılığını qeyd etmək lazımdır. Donuz qripi virusu 
qaynadıldıqda  dərhal  məhv  olur,  ancaq  dondurma  və  qurudulmaya  qarşı  uzun 
müddət  davamlılığını  saxlayır.  Virus  ultrabənövçəyi  şüalarla  inaktivləşir.  Otaq 

---

 
79
temperaturunda  donuz  qripi  virusu  aktivliyini  birinci  sutka  ərzində  əhəmiyyətli 
dərəcədə itirir. -20º və -70ºC -də virus bir  neçə ay ərzində dəyişilmir (Qorbunova 
А.S., Pısina Т.V., 1973). 
Heyvan  və  insan  viruslarının  parçalanma  sürətinin  müqayisəli  öyrənilməsi 
maraq doğurur. Ördəklərdən, hindquşulardan, bildirçinlərdən alınmış 8 ştamm və 6 
insan  qripi  virusu  ştammı  öyrənilmişdir  və  müəyyən  edilmişdir  ki,  quş  qripi 
virusları insan viruslarından daha davamlıdır (Mitchell və b., 1968). 
M.T.Prokofyeva  və  P.F.Simoxun  (1966)  məlumatları  Ukraynada  alınmış 
ördək  qripi    virusu  ştammlarının  aşağı  temperaturlara,  antibiotiklərə,  soyuqda  və 
vakumda qurudulmaya davamlı olduğunu göstərdi. 
1.13  Heyvan  və  insan  yoluxduran  qrip  viruslarının  antigen  əlaqəsi; 
rekombinasiyalar. 
A  qripi  viruslarının  indiki  dövrdə  məlum  yarımtiplərinin  antigen 
xarakteristikasının  müqayisəsi  belə  bir  faktı  müəyyən  edir  ki,  insan  qripi 
viruslarının ştammlarının bütün antigenləri quş qripi virusları spektrində üzə çıxır. 
Məsələn: 
A/Chicken/Rostosk/1934                                                          N1 
A/Chicken/Scotland/1959                                                         N1 
A/Turkey/Massachusetts/1965                                                  N2 
A/Tern/S.Africa/1961                                                              N3 
A/Duck/Germany/1972                                                             H2 
A/Duck/Italy/1966                                                                    H3 
A/Duck/Ukraine/1963                                                               H3 

---

 
80
 
Hazırda  qrip  viruslarının  spektri  yoluxdurucunun  təbii  sahiblərinin 
spektrinin genişlənməsi ilə nəticələnən yeni antigen variasiyaları ilə dolğunlaşır. 
İnsan,  məməlilər  və  quşların  qrip  viruslarında  NA  geni  vasitəsilə  birbaşa 
antigen  əlaqəsi  müşahidə  edilir.  Bu  isə  təbiətdə  qrip  viruslarının  ümumi  dövranı 
olduğunu güman etməyə əsas verir. 
Virusların  bu  dövranı  həm  virusun  və  onun  tam  genomunun,  həm  də  ayrı-
ayrı  fraqmentlərin  orqanizmin  A  qripi  viruslarının  antigen  cəhətdən  müxtəlif 
ştammları  ilə  ikiqat  infeksiyası  zamanı  meydana  çıxan  rekombinasiya  yolu  ilə 
ötürülməsilə həyata keçir (B.Тuмоvа, Dis. Şild,1973). 
Güman  edilir  ki,  insan  populyasiyasından  sıxışdırılmış  qrip  virusları 
biosferdə məhz bu yolla qorunub saxlanılır. 
Virusun  Honkonq  ştammının  antigen  strukturunun  öyrənilməsi  göstərdi  ki, 
A2  virusları  ilə  müqayisədə  bu  ştammda  hemaqqlütinin  və  neyraminidazalara 
toxunan “antigenlərin dreyfi” baş vermişdir (Webster, 1969). 
Virusun  Honkonq  ştammının  hemaqqlütinini  ilə  atların  A/Equine/2/63/  və 
quşların A/утка/Украина/2/60/ və A/утка/Украина/1/63/ virusları arasında çarpaz 
seroloji reaksiyaların mövcudluğu müəyyən edilmişdir. 
Çarpaz  reaksiyalar  Honkonq  virusu  və  ördəklərin  qrip  virusunun  2  ştammı 
arasında da meydana çıxır (Webster R., 1969). 
A/Equine-2/Maiami/63 insanları, A/ГК/68 virusu isə poniləri yoluxdura bilir 
(Kasell, Couch, 1969). 

---