F.Ə. Sadıxova

 
65
Adları  çəkilən  heyvanlardan  bəzilərinin  arasında  (atlar,  donuzlar,  kəkliklər, 
bildirçinlər)  A  qripi  virusu  tərəfindən  törənmiş  epizootiyalar  meydana  çıxır.  İri 
buynuzlu  qaramalın insanın  H3N2 qripi virusu  ilə  yoluxması  müəyyən  edilmişdir 
(А.İ. Кiryanova və b., 1982). 
Eksperiment  yolu  ilə  A/H3N2/-nin  növ  dəyişkənliyinin  danalar  üçün 
infeksion olması müəyyənləşdirilmişdir: danadan alınmış ştamm daha çox virulent 
idi (М. Fatxuddinova, 1981). 
R.Nakamura  və  b.  (1973)  seroloji  müşahidələrin  nəticəsində  belə  bir 
fərziyyə irəli sürürlər ki, dişi donuzlar donuz qripi ilə xəstələndikdən sonra virusun 
daşıyıcılarıdır  və  epizootiyalararası  dövrlərdə  infeksiyanın  rezervuarı  rolunu 
oynayırlar. 
Romvary  J.(1977)  eksperimentdə  insan  qripi  virusunun  cücə  orqanizminə 
adaptasiyasının  mümkünlüyünü  göstərdi.  Bu  zaman  invazivlik  yüksəlir  və 
persistensiya uzunmüddətli olur. 
Digər  tərəfdən  insanların  A  qripinin  donuz  ştammları  ilə  yoluxması  halları 
məlumdur, xüsusən qrip virusunun  A/Hsw1N1/ ştammının rekrutlar arasında (500 
nəfərdən çox xəstə insan) 1976-cı ildə Fort-Diksdə epidemik yayılması halı. 
İnfeksiyanın  mənbəyi,  tədqiqatçılar  hesab  etdiyinə  görə,  donuzlarla 
kontaktda olmuş rekrut idi (sitat V.M.Jdanov və b., 1982). 
Bu  dövrdə,  1976-cı  ildə  ABŞ-da  A/Hsw1N1/  virusu  donuzçuluq 
fermalarında  işləyən  iki  cavan  adamdan  və  eyni  zamanda  donuzlardan  izolə 
edilmişdir. 

---

 
66
Göstərilən  hallarda  insan  və  donuzlarda  respirator  xəstəliyin  əlamətləri 
müşahidə edilirdi. 
Bir  halda  virusun  xəstə  insandan  sağlam  insana  uzun  müddət  ərzində 
keçməsini üzə çıxarmaq mümkün olmuşdur (Easterday B., 1977; sitat V.M.Jdanov, 
1982).  A/Нью-Джерси/8/76/Hsw1N1/  virusunun  Fort-Diksdə  rekrutlardan 
alınması  və  antigen  və  genetik  cəhətdən  identik  olan  Hsw1N1  qrip  viruslarının 
donuz  və  insanlardan  həmin  fermada  Viskonsində  doktor  Easterday  və  b.(sitat 
Webster,  1978)  tərəfindən  sonrakı  izolyasiyası  göstərir  ki,  heyvan  qripi  virusları 
insanlara keçə bilər (Bachman P.A., 1984). 
ABŞ-da donuz populyasiyası Hsw1N1 qripi  virusunun  əsas  rezervuarı kimi 
qalmaqda davam edir. 
Donuz  qripi  virusları  Sinqapurdan  ÇXR,  Honkonqa  gətirilmiş  donuzlardan 
da alınmışdır (Kundin W.D., 1970). 
H3N2  insan  qripinə  bənzər  qrip  virusları  bir  çox  ölkələrdə,  keçmiş  SSRİ 
daxil  olmaqla,  ABŞ,  Çexoslovakiya,  Honkonq,  AFR,  İspaniyada,  Kolumbiya, 
İsveçdə,  ÇXR,  Filippin,  Avstraliya,  Yeni  Zelandiyada  donuzlarda  tapılmışdır 
(Shortridge, 1977). 
Bu  virusların  çoxu  insanlar  arasında  sirkulyasiya  edən  H3N2  virusunun 
variantlarına bənzər idi, ancaq bəzi Honkonqdan olan izolyatlar 1968-ci ilin H3N2 
variantları  ilə  daha  sıx  əlaqədə  idilər.  Bu  isə  həmin  ştammların  insanlar  arasında 
itməsindən sonra donuzlarda persistensiya etməsini göstərir (Webster R.G., Schild, 
1978). 

---

 
67
Sonralar,  1977-ci  ildə  ÇXR-də  insanlar  arasında  H1N1  epidemiyasından 
sonra  ev  cücələrinin  14%-ə  yaxını  bu  ştamma  qarşı  antitellərə  malik  idilər 
(Webster R.G., Schild C., 1978). 
A qripi virusunun suitilər arasında xəstəliyin alovlanmasını törətməsi haqda 
məlumatlar var (Webster və b., 1981;sitat Mc.Cauley və b., 1983). 
Kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının 
seroloji  müayinəsi  insan  qripinin 
epidemiologiyasında onların rolunu aydınlaşdırmaq məqsədi ilə aparılırdı. 
 
K.V.Sidorenkonun 
(1966) 
məlumatlarına 
görə, 
atların 
qanında 
A/Сингапур/57/H2N2/  pandemik  ştammlarına,  donuzların  zərdabında  isə  B 
virusuna qarşı antitellər üzə çıxarılmışdır.  
 
Gövşəyən heyvanların (iri buynuzlu qaramal və qoyunlar) zərdabının tədqiqi 
zamanı  qeyd  olunan  ştammlarla  yanaşı  donuz  qripi  viruslarına  qarşı  da  antitellər 
tapılmışdır. 
 
Müəllif  belə  nəticə  çıxarır  ki,  4  növ  kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının 
zərdabında  insan  qripinə qarşı antitellər  var  və  öz  tapıntılarını  heyvanlar  arasında 
Ukraynada  əhalini  yoluxduran,  epidemiya  və  qripinin  alovlanmasını  törədən  qrip 
ştammlarının sirkulyasiyası ilə əlaqələndirir. 
 
İri buynuzlu qaramal və qoyunlarda A qripi viruslarına qarşı antitelləri digər 
tədqiqatçılar da tapmışlar (Lipp və b., 1961; Macferson və b.,1963; Homme və b., 
1964) (sitat А.S.Qorbunova, 1973). 
 
A  və  B  tipli  qrip  virusunun  insan  ştammlarına  qarşı  antitellər  iri  buynuzlu 
qaramalın,  qoyunların,  itlərin,  pişiklərin,  tülkülərin,  canavarların,  dovşanların, 
ördəklərin zərdabında tapılmışdır (Meenan və b.,1962; Bronitki və b., 1965). 

---

 
68
Тамаrа Nikitina, D.Коen, Js.Тоd.Florensis Lif (1973) itlərdə А/ГК/68 H3N2 
virusu  infeksiyasının  subklinik  formasını  və  kontakt  yolu  ilə  ötürülməsini  qeyd 
edirlər. 
Т.V.Pısina,  N.Q.Sürin  (1972)  spaniel  cinsindən  olan  itdən  1970-ci  il 
Vladivastokda qripin epidemik alovlanması zamanı A/ГК/68/H3N2 qripi virusunu 
almışlar. Virus serolji yolla təsdiq edildi. 
Heyvanın xəstələnməsi sahibinin ailə üzvlərinin xəstələnməsindən sonra baş 
vermişdi. 
Müəlliflər  itlərin  insan  qripi  virusu  ilə  yoluxmasının  mümkünlüyünü  qeyd 
edirlər. 
 
        1.9  Heyvan qripi viruslarının insanı yoluxdurma qabiliyyəti. 
İnsanların  at  qripi  virusu  ilə  yoluxması  haqda  dolayı  (1918-ci  və  1889-cu 
illərə  qədər  doğulmuş  şəxslərin  retrospektiv  müayinəsi  əsasında)  (Davenport  F., 
1977)  və  insanların  at  qripi  virusu  ilə  xəstələnməsi  haqda  məlumatlar  var 
(R.Nikolova, R.Koçeva). 
Etioloji 
cəhətdən 
donuz 
qripi 
virusunun 
/Hsw1N1/ 
və 
A/Виктория/3/75/H3N2  eyni  zamanda  sirkulyasiyası  ilə  bağlı  olan  A/Hsw1N1/ 
etioloji  əhəmiyyətinin  xəstəliyin  Fort-Diksdə  alovlanması  zamanı  interpretasiyası 
belədir:  xəstəlik  halları  üzə  çıxan  qruplarda  donuz  qripinə  qarşı  immunitet  21%-
34%  çatırdı.  Ancaq  donuz  virusunun  sirkulyasiyası  populyasion  immunitetin 
böyük olmayan ölçülərinə baxmayaraq tezliklə spontan olaraq kəsildi. 

---