F.Ə. Sadıxova

 
141
1 
Sarı vağ 
Ardecla ralloides 
            40 
2 
Misir vağı 
Bubulcus ibis 
              5 
3 
Ağ vağ 
Ardea alba 
            12 
4 
Kiçik ağ vağ  
Ardea alba  
            10 
5 
Kürən vağ 
Ardea purpurea 
              2 
6 
 
Podiceps cristatus L. 
              2 
7 
 
Podiceps ruficollis 
              2 
8 
Materik ördəyi 
Anas plathyrhynchos 
              6 
9 
Ördək 
Nycticorax nycticorax 
             50 
10  Gümüşü qağayı 
Larus argentasus 
            124 
11  Qaşqaldağ 
Fulica etra 
            206 
12   
Merops supercilliosus L. 
              2 
13  Kiçik baklan 
Phalacrocorax pygmenus 
            40 
14   
Circus acruginosus 
             3 
15  Göl qağayısı 
Larus ridibundus 
             1 
16  Su qaranquşu 
Sterna hirundo 
            10 
17   
Bitaurus stellaris 
             1 
 
                                                                                               Cədvəl 12-nin davamı 
18  Qırmızıbaş ördək 
Aythya ferina 
            20 
19   
Plegadis falcinellus L. 
            10 
20   
Anas querquedule 
             3 

---

 
142
21  Qarğa  
Corvus corone cornix 
             8 
22  Sığırçın 
Sturnus vulgaris 
            10 
23  Adı qarğa 
Pica pica pica L. 
             4 
24  Göyərçin 
Streptopelia decaocto 
             2 
25  Tülkü 
Vulpes vulpes L. 
             1 
26  Göl qurbağası 
Rana ridibunda saharica Blgr.               4 
27  Xəzər tısbağası 
Clemmys caspica Emel. 
             3 
 
Cəmi: 
 
          581 
 
 
 
Gümüşü qağayılar arasında qrip viruslarına qarşı antitellərin tapılmasının ən 
böyük  tezliyi  1982, 1983-cü  illərin  payız  dövründə və  1979-cu  ilin yay  dövründə 
müşahidə olunurdu (şək.22). 
 
A  qripi  viruslarının  müxtəlif  illərdə  təbii  biosenozlarda  sirkulyasiyasının 
qeyri-bərabər intensivliyi, güman ki, infeksiyanın populyasiyanın həssas qatlarının 
miqdarından asılı olaraq impulslarla yayılması ilə izah olunandır. 
 
1978-ci  ilin  may,  iyun  aylarında  Azərbaycanın  həmin  ərazisində,  yəni 
Qızılağac qoruğunda aşağıdakı quşların zərdabı tədqiq edilmişdir: qarğa, göyərçin, 
qağayılar. 
 
Vəhşi  quşların  populyasiyasında  quş,  donuz,  insan qripi  viruslarının  davam 
edən sirkulyasiyası qeyd edilmişdir. 

---

 
143
 
1978,  1979-cu  illərin  iyununda  А/цыпленок/Германия/«N»/49/H10N7/ 
qripi  virusunun  Gil  adasından  olan  qağayılar  arasında  sirkulyasiyası  qeyd 
olunmuşdur (şək 22). At qripi virusunun А/лошадь/Майами/1/63/H3N8/ qağayılar 
və Qızılağac qoruğuun başqa vəhşi quşları arasında sirkulyasiyası davam edirdi. 
 
İnsan  qripi  viruslarının  vəhşi  quşlar  arasında  geniş  sirkulyasiyası  faktı 
maraqlıdır.İnsan populyasiyasında xüsusi aktuallığa malik A/CCCP/090/77/H1N1/ 
qripi  virusu  ştammının  OHT=5,3  idi.  А/Виктория/3/75  qrip  virusu  ştammının 
sirkulyasiyası OHT =8,1-lə ifadə edilmişdir. 
         Qızılağac  qoruğunda  1979-cu  ilin  yanvar,  aprel  və  iyun  aylarında,  qışlayan 
quşlardan,  quşların  yuvalamağa  uçub  gəldiyi  dövrdə  və  balaların  yumurtadan 
çıxması dövründə materialın götürülməsi həyata keçirilmişdir. 
 
1979-cu  ildə  tədqiq  olunan  quşların  spektri  baklanlardan;  apreldə 
ördəklərdən, iyunda baklanlardan, gümüşü qağayılardan, vağlardan ibarət idi. 
 
1979-cu  ildə  A  qripi  viruslarının  əvvəlki  illərə  nisbətən  daha  geniş  spektrli 
vəhşi quşlar arasında daha intensiv sirkulyasiyası qeyd olunmuşdur. 
 
  А/цыпленок/Германия/«N»/49/H10N7/ qripi viruslarının daha çox artmış 
sirkulyasiyası  qeydə  alınmışdır  (OHT  =5,3-6,9).  Müsbət  tapıntıların  yüksək  faizi 
həm də А/утка/Украина/1/63/H3N8/, А/индюк/Массачуссетс/65/H6N2/, 
А/утка/Англия/56/H11N6/ qripi viruslarında qeydə alınmışdır. 
 
1979-cu  ildə  insan  virularının  vəhşi  quşlar  arasında  sirkulyasiyasının 
xüsusən zəngin spektrini qeyd etmək lazımdır. 
A/H1N1/ və A/H3N2/ qripi viruslarının artmış sirkulyasiyasını xüsusən qeyd 
etmək lazımdır. 

---

 
144
İnsanın  aktual  qrip  viruslarına  qarşı  üzə  çıxarılan  antitellərin  yüksək  titri 
köhnə  ştammlara  qarşı  (A/ФМ/1/47/,  A/PR/18)  antitellərin  üzə  çıxarılması  ilə 
uzlaşırdı.  Bu  isə  onların  quş  populyasiyalarında  qorunub  saxlanmasının 
mümkünlüyünü güman etməyə əsas verir. 
1979-cu ildə virusların biosenozlarda xüsusilə intensiv sirkulyasiya etdiyi və 
xüsusən А/цыпленок/Германия/«N»/49/H10N7/ qripi virusu antigeni ilə əlaqədar 
seroloji  tapıntıların  faizinin  artdığı  dövrdə  biz  КRХ  xəstələnmiş  uşaqdan 
А/Баку/900/79/H10N7/ 
qripi 
virusu 
ştammını 
aldıq. 
Bu 
ştamm 
А/цыпленок/Германия/«N»/49/H10N7/  qripi  virusuna  yaxın  qohumdur.(III  fəslə 
bax). 
1979-cu  ilin  yanvarında  qışlayan  baklanların  zərdabında  antitellər  demək 
olar  ki,  tamamilə  yox  idi.  Ancaq  1979-cu  ilin  aprelində,  yəni  tədqiqatın  yaz 
dövründə  ördəklərin  qan  zərdabının  seroloji  tədqiqi  quşların  virus  infeksiyasının 
geniş spektri ilə yüksək dərəcədə yoluxmasını üzə çıxardı. 
Yəqin  ki,  quşların  (ola  bilər  ki,  yoluxmuş)  yuva  qurmağa  uçub  gəlməsi, 
quşların kontaktını və infeksiyanın qorunmasını təmin edən faktordur. 
Tədqiqatın  həmin  dövründə,  yəni  1979-cu  ilin  iyununda  bala  quşların, 
məsələn  ördəklərin  və  kürən  vağların,  kiçik  ağ  vağların  müxtəlif  dərəcədə 
yoluxmuş olması faktı maraqlıdır. 
Virusların  təbiətdə  sirkulyasiyasında  tülküdə  insan  qripi  viruslarına  qarşı 
1:20-dən  1:80-ə  qədər  titrdə  antitellərin  olması  (OHT  =5,3)  maraq  doğurur  (şək 
22). 

---