F.Ə. Sadıxova

 
30
İ.F  Davenport  epidemiyaların  meydana  çıxması  ehtimalını  bu  və  ya  digər 
tipə  qarşı  antitellərin  olmaması  ilə  əlaqələndirərək  qrip  virusunun  bütöv  tarixi 
boyunca təkrar-təkrar dövr etməsindən misallar gətirərək güman edir ki, “ virusun 
ikinci  dəfə  meydana  çıxması  mümkünlüyü  A/Нью-Джерси/76  ştammının 
məhdudlaşmış  yayılmasından  danışanda  həm  törədicinin,  həm  də  sahibin 
xarakteristikasından asılıdır”. 
Və  ya  1971-ci  ildə  Macarıstanda  epidemiya  zamanı  yeni  antigen  variantı 
köhnə  variantla  uğursuz  mübarizə  aparırdı  (Barb,  Takatay,  1973).  1972-ci  ildə 
A/Honkonq/5/72/H3N2/  və  A/Honkonq/107/72  virusları  qlobal  miqyasda 
A/İngiltərə/42/72  ştammının  üstünlüyü  ilə,  lakin  böyük  dərəcədə  sələfindən 
fərqlənərək geniş yayılmamışdı.   
Həmin  faktın  aydınlaşdırılması,  yəni  kifayət  qədər  epidemik  potensiyaya 
malik  olmayan  mutantların  əmələ  gəlməsi  genetik  dimorfizm  hadisəsinə 
əsaslanır.(Mowshowits,  Kilbourne,  1975).  Bu  isə  qrip  virusu  ştammlarının 
özlərində variasiya edən nisbətdə hissəciklər qarışığı saxladığı faktını ehtimal edir; 
bu hissəciklər, antigen cəhətdən identik olsalar da, başqa xassələrinə görə, xüsusən 
antitellərə qarşı avid olmalarına görə fərqlənə bilirlər.  
Eyni  antigen  yarımqrupu  ilə  antitelləri  olan  virusların  reaksiyasının 
variabelliyini  Vander  Veen  və  Mulder,  1950-ci  ildə  qeyd  etmişdilər.  Bu  halı 
antitellərlə  və  qeyri-spesifik  ingibitorlarla  reaksiyaya  girmək  qabiliyyətinə  görə 
fərqlənən  və  təmiz  populyasiya  halında  alınan  virus  klonlarının  seleksiyası  kimi 
izah etmək olar (Choppin, Tamm, 1964). Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur 
ki,  1976-cı  ildə  Fort  Diksdə  insanlardan  izolyasiya  edilmiş  donuz  tipli  virusun 

---

 
31
ştammları  (Hav1N1)  iki  antigen  subpopulyasiyasından  ibarətdir.  Bunlar  1957-ci 
ildə donuzlardan izolyasiya edilmişdir (Dowdle,1977). 
Müəyyən  edilmişdir  ki,  qrip  virusları  ştammları  birinci  passajlarda  2 
morfoloji tipli hissəciklərdən- sapşəkilli və sferik hissəciklərdən ibarətdir (Choppin 
və b. 1960; Kilbourne, Murphy, 1960), bir çox xəstələrin udlağının yuyuntusu isə 
müsbət  (ingibitora  həssas)  və  mənfi  (ingibitora  qarşı  rezistent)  olan  erkən 
passajlarda meydana çıxan hissəciklərdən ibarətdir (Taun, 1964). E.İ. Kilburn belə 
güman  edir  ki,  bu  hallar  heyvanlarda  bərabərçəkili  polimorfizmlə  analojidir  və 
virusun  genetik  müxtəlifliyinin  artmasını  və  uyğunlaşmasını  təmin  edir 
(Mowshwits, Kilbourne, 1975)/ 
Antitellərlə  daha  az  effektivliklə  birləşən  minus  hissəciklər,  ola  bilər  ki, 
virusun  pandemiya  dövrlərinin 
sonunda  üstünlük  təşkil  edən  immun 
populyasiyalarda sağ qalmasına səbəb olur. 
Dowdle  və  b.  –nın  (1974)  onillik  üstünlüyünün  sonunda  ayrılmış  H2N2 
ştammı  üzərindəki  müşahidələri  göstərdi  ki,  bu  ştammlar  əvvəlkilərdən  fərqli 
olaraq çətin alınır və eritrositlərlə başqa cür reaksiyaya girir. 
Belə  ştammların  insanlardan  alınmasının  çətinliyi  güman  ki,  udlağın 
ifrazatında  spesifik  antitellərin  olması  və  ya  insana  intensiv  adaptasiyanı  əks 
etdirir. 
F. Davenportun (Davenport F, 1977) fikri yuxarıda deyilənlərlə uzlaşır. 
Belə bir fikir söylənilmişdi ki, replikasiya tsikllərinin sayı nisbətən az olanda 
“dreyfin”ehtiyatında olan antigen dəyişiklikləri transmissivliyin aşağı səviyyəsi ilə 
bağlı olan hadisələr kimi baş verir. 

---

 
32
Ancaq  məlumdur  ki,  qripp  virusu  infeksion  agentdir.  İnsan  əvvəlki  tipli  A 
qripi  virusları  ilə kontakt  nəticəsində  immunitet  qazanır.  Virus  bu  immuniteti dəf 
etmək üçün kifayət qədər dəyişmək qabiliyyətinə malikdir. 
Sahibin immun reaksiyasını təmin edən xarici qlikoproteidlərin (HA və NA) 
antigen təbiətinin  həddən  artıq  varibelliyi özündən əvvəlki  virusların  serotiplərinə 
qarşı antitellərlə neytrallaşmayan “yeni” şift virusların yaranması üçün kifayətdir. 
Müxtəlif serotiplərin XX  əsrin  pandemiyaları  ilə  əlaqəsinin  analizi  göstərdi 
ki,  pandemiyanın  inkişafı  üçün  minimal  tələblər  görünür,  HA  antigenində 
əhəmiyyətli dəyişikliklərin olmasıdır. 
Hər  iki  antigenin  dəyişməsi  halında  digərləri  ilə  müqayisədə  daha  ağır 
epidemiya qeyd olunur. Məsələn, 1957-ci ilin epidemiyası. 
Hav
₁ ---- H0N1-      H1N1-      H2N2-        H3N1-       H1N1   
 1918-1928;  1929-1943; 1946-1947; 1957-1958; 1968-1997; 1977-1986; 
Parason  (E.D.Kilburn,  1978  sitat)    pandemiyalararası  intervallarda 
qanunauyğunluqlar haqqında gəldiyi nəticə maraq doğurur: qripin yayılması onun 
insandan  insana  birbaşa  keçməsi,  bu  xəstəliyin  yayılma  sürəti  səyahətlər  və 
insanlarla  ünsiyyətin  sürətindən yüksək ola  bilməz.  Pandemiya və  epidemiyaların 
xronoloji  cədvəlindən  (F.  Davenport,  1977)    hazırda  onillik  periodiklik  meydana 
çıxır.  Bu  isə  görünür  mülki  aviasiyanın  inkişafı  və  dünya  əhalisinin  böyük 
yerdəyişməsini əks etdirir. 
 
 

---

 
33
 
Periods of  past prevalences of  influence viruses of epidemiological 
importance in men 
Prototype virus  
Prevalence year 
A2/Japan/305/57-like 
1890-1901 
A2/Hongkong/1/68-like 
1902-1917 
A2/Swine/1976/31-like 
1918-1928 
A0/PR/8/34 
199-1943 
A1/FM/1/47 
1946-1947 
A2/Japan/305/57 
1957-1968 
A2/Hongkong/1/68 
1968 
A/New Jersey/8/76-like 
1976 
  
 Beləliklə “növbəti pandemiya” ehtimalı 2 halda bir serotipin 10 il ərzində 
(1946-1957 H1N1 və 1957-1968 H2N2) üstünlüyünə əsaslanır.  
1918- 1946-cı illər dövründə pandemiyanın ən kiçik tezliyi Hav1N1, H0N1 
və H1N1 viruslarında hemaqqlütinin antigeninin ümumiliyi ilə şərtlənməsi 
ehtimalı məntiqə uyğundur.  
Sonra, A qrip virusunun “yeni” şift-variantının meydana çıxması özündən 
əvvəlki virusun təbii sirkulyasiyasından qeyb olması ilə paralel gedir. 
Bu “qeybolma”, əlbəttə, əvvəlki virusun tək-tək tapılmasını inkar etmir. Belə 
ki, A/H2N2/ qripi virusunun arenaya çıxmasından 3 il sonra 1960-cı ildə KRX 

---