Felsefe ve d n b L mler anab L m dali
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
21
ş te, aklın din alanına uygulanmasının doğal bir sonucu olarak “Doğal Din” veya “Tabiî Din” diye bilinen akıl dini doğmuş ve kısa sürede yaygınlaşarak birçok düşünür tarafından “deizm” diye isimlendirilmiştir. O, Tanrıyla kurulan doğrudan veya dolaylı iletişime bağlı olan vahiy dini veya doğa üstü teolojiye karşıt olarak, akıl yoluyla oluşturulabilen veya insanda doğuştan var olduğu düşünülen inançlar bütününü ifade ediyordu. Yine bu şekilde yapılan, yani insanın salt kendi aklına dayanarak kendi Tanrısını ve evren teorisini meydana getirebileceğini varsayan teolojiye de “Doğal Teoloji” adı veriliyordu. Nitekim böyle bir din anlayışının ünlü temsilcileri olan Jean Bodin ve Herbert of Cherbury, aklı doğal bir ışık olarak görmüş ve dinin, vahyin değil de, aklın ürünü olduğunu savunmuşlardır. Bu iki düşünüre göre, dinin temel inançlarını bize akıl gösterir, çünkü bu inançlar bizim doğamızda, aklımızda yerleşiktirler. Onlar, Tanrı’nın varlığına, O’na inanma, saygı göstermenin gerekliliğine ve bunun insanları erdemli yapacağına inanırlar 54 .
din arayışı 55 daha sonra, J. J. Rousseau’da “Uygarlık Dini” ve nihayet ondan etkilenen Auguste Comte’da da “ nsanlık Dini” şeklinde devam edecektir. Nitekim Rousseau’ya göre “din, yüksek bir varlığın bizlere verdiği yüksek bir duygudan ibarettir, yeter ki, tapınma biçimleri, kuralları din adamları gibi gereksiz araçlar onu bozmasın!” işte her vatandaşa görevini sevdirecek akla uygun böyle bir evrensel uygarlık dini yeterlidir 56 .
doğar. Onun gayesi, kalbin ihtiyaçlarını tatmin etmek, ahlâki ve manevi hayatımızı yüceltmek ve kurtuluşa erdirmektir 57 .
pozitif bir ahlâk biliminin kurulması düşüncesinin bir uzantısı olarak yine pozitif bir zeminde, sosyolojik bir kaynaktan beslenerek ortaya çıkmıştır. Comte, insanlık üzerinde yaptığı araştırmalar neticesinde dinin en eski toplumlardan beri her zaman için felsefe ve bilimden daha etkin olduğunu, dolayısıyla sosyolojinin bu kavramı incelemesi gerektiğine inanıyor. Daha sonra o, ilâhiyatçıların ortaya koyduğu dinin hayallere
54 Cevizci, a.g.e., s.254. 55 Osman Karadeniz, “Takdim”, zmirli smail Hakkı, slam Dini ve Tabii Din, Sad. Osman Karadeniz, . F.V. Yay., zmir 1998, s. 14. 56 Küçük, a.g.e., s.402; Hançerlioğlu, a.g.e., c.4, s.237-238. 57 Emile Boutroux, Çağdaş Felsefede lim ve Din, Çev. Hasan Katipoğlu, M.E.B. Yayınları, stanbul, 1988, s.33.
22
dayandığı, metafiziğe gömüldüğünü iddia ederek onun yerine sevgi, diğergâmlık, başkası için yaşama gibi esaslara dayanan insanlık dinini kurmaya çalışıyor. Bu din mutluluğun ancak birbirimizi sevip birbirimiz için yaşamakla elde edileceğini ileri sürerek, insanlığı bu dinin Tanrısı, bilginleri bu dinin ermişleri, insanlık sevgisini de bu dinin temel prensibi yapar. Böyle bir dinin hakim olduğu toplumda insan kendi kişisel çıkarını değil, toplumun çıkarını düşünecektir. Böylece bu toplumda bencilliğin yerini diğergâmlık(özgecilik) alacaktır. Nitekim bu anlayışından olsa gerek, Sorbonne kilisesi önündeki Comte heykelinin altına, “başkası için yaşamak” sözü kazılmıştır 58 .
mümkündür. Örneğin, Ebu Bekir er-Razi’nin, âlemi meydana getiren bir Tanrı’ya inanmakla birlikte peygamberliği inkar eden akli din yaklaşımında 59 , böyle bir fikrin tohumları veya uzantıları bulunabilir. Ş imdi tekrar bu şekillerde uzantısını görmeye çalıştığımız deizme geri dönersek şunu söyleyebiliriz: Her ne kadar deist diye isimlendirilen filozofları bir çerçeve içinde toplamak güç olsa da, az çok farklılık gösteren deist tavırların çoğu bu akıl dininden etkilenmiş ve mucizenin inkarına varan bir aklileşme çabasıyla Hıristiyanlığı tabiî din anlayışına yaklaştırmaya çalışmış, kutsal metinlerin doğruluğu konusunda ciddi endişeler beslemiş ve yoğun eleştiriler yapmış, din adamlarının ruhani otoritesini reddedip, aklın kendi başına Tanrı fikrine ulaşabileceği ve kurtuluşu sağlayan ahlak kaidelerine ulaşabileceğini iddia etmiştir 60 . Yine onlardan diğer bir gurup da, özellikle Katolikliğin temsil ettiği Hıristiyanlığı esrarengiz ve mucizeye gömülü olduğu için reddetmektedir. Yine onlardan bazıları Hz. sa’nın ulûhiyetinin yani teslisi kabul etmemekte fakat aynı zamanda dinsiz olmadıklarını belirtmek için çok kere kendilerini “Hıristiyan Deist” olarak isimlendirmektedirler. Onların temel gayelerinden biri, hatta belki de birincisi, ortaçağdan beri oldukça yaygın olan “akla, mantığa sığmamasına rağmen inanıyorum” fikri yerine “makul olduğu için inanıyorum” fikrini getirmek ve inancı mümkün olduğu ölçüde aklileştirmekti 61 .
58 Adıvar, a.g.e., s.337-338; Cevizci, a.g.e., s.181-182; Geniş bilgi için bkz. Boutroux, a.g.e., s.45 vd. 59 Erdem, “Deizm”, s.111 60 Erdem, “Deizm”, s. 110. 61 Aydın, a.g.e., s. 175. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|