Felsefe ve d n b L mler anab L m dali
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. 3. Do ğal Din Anlayı şı
19
tanındığına dair dinden bir karşı tepki almıştır. Tabiri caizse, bilim dini zorlayarak deist öğretiye sebebiyet verirken, din böylece hem kendini makul bir çizgiye çekmiş eleştirileri büyük ölçüde karşılamış olurken, hem de bilime yerleşip gelişeceği özgür bir alan açmıştır. Aslında bilimin etkisiyle doğan deizm yarattığı özgür fikri ortamla bu sefer bilimin gelişmesinde önemli bir fonksiyon da icra etmiştir. Zamanla bilimin batı toplumunda gelişip kök salmasında, benimsenmesinde, kilisenin otoritesinin kırılması, taassubun aşılması, toleransın yaygınlaştırılması ve hem dini hem de toplumsal özgürlüklerin genişletilmesinde çok etkili olmuştur. Yine Hıristiyan Batı toplumunda Kilise ile bilim adamlarının arası açıldıkça ve din adamlarının, Tanrı ve din adına, bilim adamlarının faaliyetlerine müdahaleleri arttıkça, deizmin temsil ettiği görüş, bilim dünyasına bir rahatlık getiriyordu. Çünkü eğer Tanrı, âlemi yarattıktan sonra ona müdahale etmiyor ve uzaktan izliyorsa, ne bir kişinin, ne de bir teşkilatın âlem hakkında araştırma yapan bilim adamlarına müdahale hakkı yoktur 46 . Böylece kilise adına yapılan kovuşturmalar ve cezalandırmalar 47 felsefi temellerini yitiriyor ve belli ölçüde savuşturuluyordu. Buna bağlı olarak deizm, gelenekleşmiş anlayış ve yorumların tenkit edilmesine de olanak sağlıyordu. Madem ki Tanrı aleme müdahale etmiyor, o halde tarihte olup biten hiçbir şey dokunulmaz, yahut kutsal sayılamazdı. Kilise, Tanrı’nın bedeni değil, düpedüz bir insan eseriydi. Kimse onun arkasına sığınıp başkalarını mahkum edemezdi, işte bu anlayıştan güç alan ve tabiatla ilgili taze bilgilere, genel geçer hükümlere ulaşan birçok Batılı bilgin, dini inançlara başvurmaksızın alemi açıklayabileceğine inandı ve bu fikre paralel gelişen dışardan müdahale edilmeyen, otonom bir âleme yönelen bilim adamları bilimin yolunu da açmış oldu. Dolayısıyla bütün bu açılardan bakıldığında deizm, dini konulara akli metotları uygulayan ve Hıristiyan aleminde taassubun, baskının kırılmasına yardımcı olan yarı dini yarı felsefi bir harekettir. Onun doğuşu ve yükselişi ile Batı dünyasında akılcılığın, Almanya’da ise aydınlanmanın ve genel anlamda bilimin gelişimi arasında bir paralellik vardır 48 . Son olarak şunu da ifade edelim ki, deist düşünürler her fırsatta geleneksel Hıristiyanlıktaki yanlış uygulama ve batıl inançları eleştirmiş, taassup yerine tolerans ve
46 Aydın , a.g.e., s.173-174. 47 John Bagnel Bury, Fikir ve Söz Hürriyeti, Çev. Avni Başman, Remzi Kitabevi, 2. Baskı, stanbul, 1959, s.133-134. 48 Aydın, a.g.e., s.174-176. 20
diğergamlığın yerleşmesine yardımcı olmuştur. Onlar dini ve toplumsal özgürlüklerin önünü açmaya ve böylece bilimin yerleşip gelişebileceği bir yuva yaratmaya çalışmışlardır. Nitekim Toland, kurduğu akıl dininin rahiplerini bilim, kahramanlarını ise insanlık tarihinin büyük şahsiyetleri olan bir akıl dini 49 ve bu fikri canlı tutacağı bir dernek kurarken 50 hep bilime vurgu yapmış, o bilinci canlı tutmuş; Newton ise bizzat bir bilim adamı olarak bilimsel çalışmanın içinde yer alarak bilimin gelişmesine hatta yeni kozmoloji gibi yeni bir dönüm noktasına gelmesine sebebiyet vermiştir 51 .
1. 3. Doğal Din Anlayışı Rasyonalizmin etkisiyle aklın dine uygulanmasının, deizmin tabiî bir sonucu olarak dini geleneklerin, hatta vahyin reddedilip yerine akıl dininin ikame edilmesi gündeme gelmiştir. Rasyonalizmin tesiriyle aklı ön plana çıkaran deizm kendi içerisinde tutarlı olmak için kaçınılmaz olarak din konusunda böyle bir sonuca varmıştır. Nitekim Bury’e göre, Locke ‘un tesirindeki deizmin öncüsü John Toland böyle bir sonuca varmış ve din alanında aklın her şeyi çözebileceğini sanıp Hıristiyanlık Gizemli Değildir (Christianity
adlı eseriyle, Hıristiyanlığın esrarlı olmadığını ispata çalışırken büyük ölçüde onu reddetmeye varan bir deizme ulaşmıştır. Nitekim Locke da Hıristiyan vahyinin akla zıt olmadığını daha doğrusu makullüğünü göstermek için Hıristiyanlığın Makullüğü (The Reasonableness of Christianity) adlı eseri kaleme almış ve bu eser sonraki yüzyılda ngiltere’de çok yankı uyandırmıştı. Bu dönemde Toland ve benzeri birçok düşünürün kendine örnek aldığı Locke imanı tamamen aklın hükmü altına koyuyordu 52 . O Hıristiyanlığın vahiy esasını kabul etmekle beraber, eğer vahiy en yüksek hâkim olan akıl ile tenakuza düşerse vahyin terk olunacağını; çünkü, onun bize akıl gibi, kati bilgi veremeyeceğini söylüyordu. Kendi ifadesiyle şöyle diyordu: “Vahye yer vermek için aklı ortadan kaldıran kimse onların ikisinin de nurunu söndürmüş olur; Ve yaptığı iş, âdeta, bir kimseyi, pek uzaklardaki gözle görülmez bir yıldızı teleskopla görmek için gözlerini çıkartmağa ikna etmek gibi bir şey olur 53 . 49 Hasan Küçük, slâm ve Batı Felsefelerinde Sistematik Problemler, Dersaadet Yay., stanbul. 1980, s.401; Gökberk, a.g.e., s.363. 50 Paul Hazard, Batı Düşüncesindeki Büyük Değişme, Çev. Erol Güngör, Ötüken Yayınları, stanbul, 1999 s.280. 51 Ayvaz, a.g.e., s.37. 52 Geniş bilgi için bkz. smail Çetin, John Locke’da Tanrı Anlayışı, Vadi Yay., Ankara 1995, s.88-94. 53 Bury, a.g.e., s. 127-128. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|