Fənn: Maliyyə, pul tədavülü və kredit
Yüklə 2,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nağd pul emissiyası
- KitabYurdu.az 144
- Hesablaşma kassa mərkəzinin
- Nağdsız pul tədavülü
- KitabYurdu.az 145
pulun nağd və nağdsız hərəkətidir. Pul tədavülü kapitalın dövranına və dövriyyəsinə xidmət edir, məcmu ictimai məhsulun tədavülü və mübadiləsini özündə cəmləşdirir. Azərbaycan Respublikasında nağd pul tədavülünün təşkili Milli Bankın üzərinə düşür. Belə ki, sxemdən göründüyü kimi Milli Bank nağd pul tədavülünün təşkili üçün aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirir: Milli Bankın nağd pul tədavülünün təşkili sistemi Bundan başqa kredit təşkilatları üçün: - Nağd pulun saxlanması; - Daşınması və inkassasiya qaydası; - Pul nişanlarının ödəmə qabiliyyətsizliyini; - Zədələnmiş kağız pulların dəyişdirilməsini; - Zədəli pulların məhv edilməsini təmin edir. Nağd pul tədavülü aşağıdakı prinsiplər əsasında aparılır: 1. bütün müəssisə və təşkilatlar müəyyən olunmuş limit həddindən artıq nağd pullarını kommersiya banklarında saxlamalıdırlar. 2. istənilən növ müəssisə və təşkilatlar üçün nağd pul qalıqları üçün banklar limit həddi müəyyən edir. 3. nağd pul dövriyyəsi proqnoz planlaşdırmanın obyekti kimi çıxış edir. 4. pul tədavülünün idarə olunması mərkəzləşdirilmiş qaydada həyata keçirilir. 5. nağd pul tədavülünün təşkili pul dövriyyəsinin sabitliyini təmin etmək məqsədi güdür. 6. müəssisələr nağd pulları ancaq onlara xidmət edən banklardan ala bilərlər. Nağd pul emissiyası pulların tədavülə pul kütləsinin artması ilə baş verən buraxılışıdır. Nağd pulların inhisarçı emissiya hüququ hər bir dövlətin mərkəzi bankına verilir ki, bu da bu bankı digər kommersiya banklarından fərqləndirən əsas cəhətlərdəndir. Mərkəzi bank özünün analoji fəaliyyəti çərçivəsində kommersiya Milli Bank Kağız və metal pul istehsalını təşkil edir Bu pulların daşınmasını və saxlanmasını təmin edir Ehtiyyatlar barədə sərəncamlar verir Ölkənin pulla təchiz olunmasını öz üzərinə götürür Emissiya planlarının tərtib edir Onların ehtiyyat fondlarının yaradılmasını təşkil edir KitabYurdu.az 144 banklarının kassa dövriyyələrinin proqnozlarından istifadə etməklə pul emissiyasının ölçüsünü müəyyən etmiş olur. Həmçinin onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu zaman emissiyanın optimal həcmi ilə yanaşı, onun regionlar arasında düzgün paylaşdırılması da vacib şərtlərdəndir. Nağd pul emissiyası üçün ərazilər üzrə mərkəzi bankın baş idarələrinin hesablaşma-kassa mərkəzlərində (HKM) ehtiyat fondları və dövriyyə kassaları yaradılır. Ehtiyat fondlarında tədavülə buraxılmaq üçün nəzərdə tutulan, lakin hələ mahiyyət etibarilə pul hesab edilməyən (pul tədavülü prosesində iştirak etmədiyi üçün) pul nişanları saxlanılır. Hesablaşma kassa mərkəzinin dövriyyə kassalarında pullar daim hərəkətdə olurlar. Belə ki, kommersiya bankları nağd pul qalıqlarını bura təhvil verir və yaxud da lazım olduqda oradan nağd pullar alırlar. Beləliklə, hesablaşma-kassa mərkəzlərinin dövriyyə kassalarındakı pullar daim hərəkətdə olur və tədavüldə olan pullar hesab olunur. Əgər HKM dövriyyə kassalarına nağd pul qəbulu ondan çıxan pullardan çox olarsa, bu zaman əmələ gələn fərq tədavüldən çıxarılır və ehtiyat fonduna keçir. Burada bu pullar müvəqqəti olaraq pul olma xassəsini itirirlər. Əksinə əgər, HKM-in dövriyyə kassalarından çıxan pullar kassaya daxil olan puldan çox olarsa, ehtiyat fondundan dövriyyə kassalarına əlavə pul keçir ki, bununla da bir növ pul emissiyası baş vermiş olur. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bir HKM-in digər HKM ilə emissiya yerinə yetirməsi zamanı bir kassaya əlavə daxilolmalar, digər kassadan çıxan artıq pullarla ört-bastır oluna bilər. Buna görə də tədavüldə nağd pulların ümumi həcmi dəyişməyə də bilər, bununla da emissiya baş verməyə də bilər. Müəyyən bir gündə pul emissiyasının baş verib-verməməsi haqda məlumat yalnız hər bir ölkənin mərkəzi bankının direktorlar şurası tərəfindən müəyyən edilir. Belə ki, məhz bu şura gündəlik emissiya balansı tərtib edir. Nağdsız pul tədavülü puldan istifadə etmədən kredit təşkilatlarında açılmış hesablar üzrə pul vəsaitlərinin köçürülməsi ilə əlaqədar və qarşılıqlı ödənişlər vasitəsilə həyata keçirilən hesablaşmalardan ibarətdir. Nağdsız pul dövriyyəsinin həcmi ölkədə mal kütləsindən, qiymət səviyyəsindən, hesablaşmaların həlqəsindən, bölgü və yenidən bölgüdən və onun həcmindən asılıdır. İqtisadi məzmununa görə nağdsız pul tədavülü iki yerə bölünür: - büdcəyə daxil olan tədiyyələr – (mənfəətdən gəlir, əlavə dəyər vergisi, digər məcburi tədiyyələr) - büdcədənkənar tədiyyələr – ssuda faizləri, sığorta kampaniyaları ilə əlaqədar hesablaşmalar. Nağdsız pul tədavülü bank hesablarında olan pul qalıqlarının dəyişməsi deməkdir. Bu isə hesab sahibinin çeki, plastik kart, elektron hesablama vasitələri və başqa hesablama sənədləri üzrə verdiyi əmrlərin bank tərəfindən yerinə yetirilməsi zamanı həyata keçir. Nağdsız pul tədavülünün 2 qrupu mövcuddur: - əmtəə əməliyyatları üzrə; KitabYurdu.az 145 Yüklə 2,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|