Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Birincisi,
bu azadlıq xüsusi transsendental qabiliyyətdir. Bu, əqlin bir sıra hadisələrin səbəblərindən asılı olmayan, həmin sıranın hisslə şərtlənməyən nizamlayıcı başlanğıc rolunda çıxış etmək imkanıdır ki, bu da ona səbəbiyyəti transsendental fəaliyyətin apriori nəticəsi kimi daxil edir. İkincisi, Kant hadisələr aləmində “nisbi” azadlıq anlayışını qə - bul edir. Bu dünya ciddi zərurətlə dolu olduğu üçün orada azadlıq yalnız təcrübədə dərk edilmiş zərurət kimi mövcud ola bilər. Kant bunu “kosmoloji mənada” azadlıq adlandırır. 153 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org Üçüncüsü, bu, özündə şey aləminin zəka ilə dərk edilə bilən dünyasındakı azadlıq, “azadlığın ali prinsipi”, “azadlıq vasitəsilə səbəbiyyətdir”. İnsanlar transsendent azadlıqda iştirak etməli - dirlər: mən özümü yalnız borc anlayışına nə qədər çox məcbur edirəmsə, azadlıq ideyası məni bir o qədər ağıl gücünə dərk edilən dünyanın üzvünə çevirir. Dördüncüsü, azadlıq empirik dünyada istədiyi kimi hərəkət et - mək qabiliyyətidir. Bu, insan iradəsinin hissiyyatın müxtəlif məc - burilikləri arasında seçim etmək, yaxud ümumiyyətlə, hissiy - yatın məcburilikdən asılı olmamaq imkanıdır. Bu, yalnız mənfi mənada azadlıqdır, əxlaqa zidd davranışın səbəbidir. Kant fəlsəfəsindəki bir sıra müsbət məqamlar qeyd edilməlidir: cəmiyyətə bütöv sistem kimi yanaşma, ictimai tərəqqinin sürət - ləndirilməsi ideyası, ziddiyyətlərin cəmiyyətin inkişafı baxımın- dan hərəkətverici qüvvə kimi təsəvvür edilməsi. Kant fəlsəfəsi fəlsəfi ideyaların sonrakı inkişafında iki yolun başlanğıcı olmuşdur: birinci yol öz ifadəsini pozitivizmdə tapmış XIX əsrin hamar-təkamül nəzəriyyələrinə doğru aparır; ikinci yol inkişaf nəzəriyyəsinin dialektik tədqiqinə yönəlmişdir. Alman burjuaziyasının dəyişikliklərə meyil etməsinin ifadəçisi olmuş Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|