Folklor instituti

LITERATURE OF KUMUK TURKS IN PAST

AND PRESENT

Abstract: The sources until the nineteenth century do not contain the term “Kumuk literature”. After the occupation of the Caucasus, Russia started making “traps” by dividing na­tions into parts with the aim of strengthening its power. This policy resulted in the creation of new literary language, new history of literature and new history for each region inhabited by Turks who had unique written literature for centuries.

The book “Noqayskie-Kumukskiye teksti” (Collection of Nogay-Kumuk songs, proverbs, sayings) published by Mu­ham­met Efendi Osmanov in 1883 in Sankt-Petersburg is con­sidered to be the first book on kumuk dialect. “Minkullnun yi­ri” collected from Kumuks reminds of Shumer epos “Bilga­mish”; the tale “Eniligim, Senligim eshkini ach!” reminds of the battle between goat and wolf (or between goat and lion) in Shumer tale; the tale “Bozoghlan” reminds of “Bamsi Beyrek” in “Dede Korkut”; the fight between the hero in “Javat biy” with the angel of death reminds of Deli Domrul in “Dede Korkut”; the tale “Koroghlu” reminds of the epos “Koroghlu”. Such resemblances are encountered not only in folklore but also in written literature.

The start of the history of written Kumuk literature is clai­med to begin with Kamal Ummu Nuri who lived in the fif­teenth century. His published poems bear similarity with Tur­kic of Azerbaijan and Turkey rather than with modern Kumuk Turkic.

Some recent researchers associate Kumuk history and li­te­rature with Shumers. They tend to include joint Turkic literary works into the history of Kumuk literature and study them.

Although Russian-Soviet colonizers tried to create Kumuk language and Kumuk literature for 150 years artifically, the folklore samples collected from the Kumuks and even works by modern Kumuk writers possess differences only given the dialect. Their idea, style, content and vocabulary prove that they are part of joint Turkic literature.

The article considers kumuk folklore and the life and crea­tive activities of such writers of Kumuk written literature as Ummu Kamal (XV), Abdulrahman Atlıboyunlu (XIX l), Yır­chı Kazak (1830-79), Mahammat Apendi Osmanov (1838-1904), Abusupyan Akayev (1872-1931), Manay Alibekov (1861-1920), Nuhay (1865-1919) və Zeynalabid (1865-1919) Batırmurzayev, Abdulla Mahammadov (1864-1937), Temirbo­lat Biybolatov (1879-1942), Nabi Khanmurzayev (1893-1950), Bahautdin Astemirov (1898-1967), Alimpasha Salavatov (1901-42), Abdulvahab Suleymanov (1909-95), Yusup Gere­yev (1903-1941), Atqay Hacamatov (1910-98), Kamil Sultan (1911-2002), Rasul Rasulov (1912-77), H.Anvar (1914-92), Ibrahim Kerimov (1922), Srajdin Tokbolatov (1923), Sharip Aliberiyev (1926), Abdulla Abakarov (1928), Abdulmejit Me­ji­dov (1936), Mahammat Atabayev (1938), Badrutdin Muham­madov(1943), Sheyit Xanım Alisheva (1949), Atav Atayev (1949), Jeminat Kerimova (1949), Bahavutdin Hacıyev(1950), Supiyan Mamayeva (1958) Abdulkerim Zalimxanov, Nabiulla Mahammadov.

Key words: The literature of Kumuk and Azerbaijani turks, Minkullunun yiri, the tale “Bozoghlan”, joint turkic literature
QAYNAQLAR
Azərbaycan türkcəsində

3. 
   Abid Əmin. (1930). Türk xalq ədəbiyyatında manı nevi və Azərbaycan bayatılarının xüsusiyyəti (Beş min bayatı-manı üzə­rində yapılmış bir tətəbbönamədir), “Azərbaycanı öyrənmə yolu”, sayı 4-5(9-10).
   
4. 
   Arnaut Tudora. (1999). Qaqauz folklorunda manı nevi (Tür­kiyə və Azərbaycan mani-bayatı örnekleriyle karşılaştırma), Av­to­referat, Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizamı adına Ədə­biyyat Institutu, Bakı.
   
5. 
   Azərbaycan Folkloru Antologiyası. (2005). (Şəki-Zaqatala folkloru), Tərtibçilər: prof, f.e.n. Israfil Abbaslı, f.e.n. Oruc Əli­yev, f.e.n. Mətanət Abdullayeva, “Səda” nəşriyyatı, Bakı.
   
6. 
   Azərbaycan toponimləri. Ensiklopedik lüğət. (1999). Azər­baycan Ensiklopediya Nəşriyyat Birliyi, Bakı.
   
7. 
   ASE (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası). (1978). ASE nəş­riyyatı, Bakı, II cild.
   
8. 
   ASE (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası). (1979). ASE nəşriyyatı, Bakı, III cild.
   
9. 
   ASE (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası). (1980). ASE nəşriyyatı, Bakı, IV cild.
   
10. 
    ASE (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası). (1983). ASE nəş­riyyatı, Bakı, VII cild.
    
11. 
    ASE (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası) (1984). ASE nəşriyyatı, Bakı, VIII cild.
    
12. 
    Babayev Adil. (2003). Elimizin və elmimizin soyqırımı, I kitab, Bakı Universiteti Nəşriyyatı, Bakı.
    
13. 
    Babayev Nizaməddin. (1986). Ədəbi mübahisələr, Bakı.
    
14. 
    Çobanzadə Bəkir. (1925). Qumuq dili və ədəbiyyatı haqqında, “Maarif və mədəniyyət” jurnalı, sayı, 3.
    
15. 
    Çobanzadə Bəkir. (1926). Qumuq dili və ədəbiyyatı təd­qiq­ləri, Bakı.
    
16. 
    Dağıstan ədəbiyyatı antologiyası. (1959). Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı.
    
17. 
    Dünya xalqları (tarixi, etnoqrafik ensiklopedik məlumat ki­tabı). (1998). Azərbaycan Ensiklopediya Nəşriyyat Birliyi, Bakı.
    
18. 
    Ələkbərli Əziz. (2002). Qərbi Azərbaycan. Ikinci kitab, Zəngibasar, Gərnibasar və Qırxbulaq mahalları, “Ağrıdağ” nəş­riyyatı, Bakı.
    
19. 
    Göyçəli Əli. (1995) Qaqauz qızı, qaqauz sözü. (Türk dün­yası. T.Arnautun “Qaqauzam Bucaqdır yerim” kitabı haqqında), “Yeni əsr” qəzeti, 7 iyul, sayı 4 (17), səh.3.
    
20. 
    Həsənqızı Almaz ().Uyğur folklorunda epos. http://www.azerbaycan.se/Main/Almaz.htm
    
21. 
    Hüseynoğlu Əli. (1995). Həmkarımızın şeir payı. (T.Ar­nautun “Qaqauzam Bucaqdır yerim” kitabı haqqında). “Avrasiya” qəzeti, 10 yanvar.
    
22. 
    Hüseynov Sadıq. (1977). Seyid Əzim Şirvaninin yaradicılıq yolu, “Elm” nəşriyyatı, Bakı.
    
23. 
    Xəlilov Pənah.(1975). SSRI xalqları ədəbiyyatı, I hissə, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı.
    
24. 
    Xürrəmqızı Aafaq. (2002). Azərbaycan mərasim folkloru, “Səda” nəşriyyatı, Bakı.
    
25. 
    Irəvan əyalətinin icmal dəftəri.(1996). Araşdırma, tər­cü­mə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: akademik Z.Bünyadov və tarix elmləri namizədi H.Məmmədov (Qaramanlı), “Elm” nəşriyyatı, Bakı.
    
26. 
    Köçərli Firudin. (1981). Azərbaycan ədəbiyyatı, “Elm” nəşriyyatı, Bakı.
    
27. 
    Qarapapaq Əli. (1995). Ələsgər bulağından su içən qaqauz qızı. (T.Arnautun “Qaqauzam Bucaqdır yerim” kitabı haqqında). “Ağrıdağ” qəzeti, 2 mart, sayı 8 (18), səh. 4
    
28. 
    Qəhrəmanlı Nnazif. (1994). Qarasubazardan olan profes­sor, Bakı.
    
29. 
    Məhəmməd Tahir. (1992). Şeyx Şamil, Bakı.
    
30. 
    Məmmədov Aydın. (2007). “Əcaibül-məqdur fi nəvaib Ti­mur” əsərindəki Şəkiyə dair naməlum bəhslər. (Gələsən-gö­rəsən qalasında və ətrafında 1403-cü ildə baş vermiş hadisələr ba­rədə məlumatlar), “Elm” qəzeti, 30 oktyabr, sayı 33-34(840-841).
    
31. 
    Mustafa V. (2005). Uyğur şairi Əbdürrəhim Ötkür, “Türküstan” qəzeti, 15-30 yanvar.
    
32. 
    Mustafa Vüqar. (2005). Uyğur şairi Turqun Almaz, “Türküstan” qəzeti, 1-15 may.
    
33. 
    Mustafa Vüqar. (2005). Uyğur ata sözləri və məsəlləri, “Dədə Qorqud” jurnalı, sayı 4.
    
34. 
    Mustafa Vüqar. (2007). Uyğur dövlətinin sonu-Manilik, AMEA Şərqşünaslıq Institutunun Materialları. Bakı.
    
35. 
    Süleymanova S.Ə. (2007). Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix Institutu Elmi əsərləri, 20-ci cild.
    
36. 
    Şamilov Əli. (1986). Əmin Abid bayatılarımız haqqında. “Elm və həyat” jurnalı, sayı 11.
    
37. 
    Şamil Əli. (1995). Ortaq ədəbiyyata doğru. (T.Arnautun “Qaqauzam Bucaqdır yerim” kitabı haqqında), “Zaman” qəzeti.
    
38. 
    Şamil Əli. (hicri 1378-miladi 2000). Bir Qaqauz şairi (Tudora Arnaut). “Varlıq” (Tehran) jurnalı, sayı 112-1.
    
39. 
    Şamil Əli, Arnaut Tudora. (1998) Əmin Abid və Qaqauz ma­niləri, Qədimliyimiz-diriliyimizdir (tədqiqatlar elmi toplusu), Bakı.
    
40. 
    Şamil Ali. (1999). Folklorçu Emin Abid, “Milli folklor” dergisi, (Ankara), sayı 42, 43.
    
41. 
    Şamil Əli. (2006). Itkilərimiz. Türk dünyasının Deniz Tanasoğlu itkisi. “Dədə Qorqud” jurnalı, sayı 4.
    
42. 
    Şamil Əli. Qaqauzlar Stepan Kuroğlusunu da itirdi. “525-ci qəzet” 6 avqust 2011-ci il, sayı 142(3458), səh.27.
    
43. 
    Tağısoy Nizami. (2007). Çağdaş qaqauz poeziyası, “Kre­do” qəzeti, 14, 21 iyul, sayı 35(450), 36(451).
    
44. 
    Tağısoy (Məmmədov) Nizami. (2008). Balkar-qaraçay “Nart” qəh­rəmanlıq eposu (Digər Qafqaz xalqlarının “Nart”ları ilə oxşar və fərqli məqamlar), Müqayisəli ədəbiyyat (Ədəbiyyatlarda və mə­dəniyyətlərdə stereotiplər), 21-22 noyabr 2008-ci ildə keçirilən Bey­nəlxalq Elmi Konfransının materialları, Bakı.
    
45. 
    Tağısoy Nnizami. (2010). Etnos və epos: keçmişdən günü­müzə, Mütərcim nəşriyyatı, Bakı.
    
46. 
    Yoloğlu Güllü. (1986). Qaqauz atalar sözləri – “Müxbir” jurnalı, sayı 1.
    
47. 
    Yoloğlu Güllü. (1989). Çağdaş qaqauz ədəbiyyatı, “Ədə­biyyat və incəsənət” qəzeti, 29 aprel, sayı 17(2360).
    
48. 
    Yoloğlu Güllü. (1989). “Buçakdan səslər”, “Ulduz” jur­nalı, Bakı, sayı,1.
    
49. 
    Yoloğlu Güllü. (1991). “Qaqauz”, yoxsa “qaqouz”, “Nov­ruz” qəzeti, 16 iyul.
    
50. 
    Yoloğlu Güllü. (1991). Qaqauz yazıçılarının hekayələri, “Xəzər” jurnalı, sayı, 4.
    
51. 
    Yoloğlu Güllü. (1992). Uyğur atalar sözləri, “Ədəbiyyat qəzeti”, 30 oktyabr.
    
52. 
    Yoloğlu Güllü. (1993). Kösə-60, “Ədəbiyyat qəzeti”, 5 mart.
    
53. 
    Yoloğlu Güllü.(1996). Qaqauzlar, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı.
    
54. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Qaqouz folkloru, “Yazıçı” Nəş­riyyatı, Bakı.
    
55. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Qaraçay-balkarlar, “PRESS Fakt” qəzeti, 19-25 yanvar.
    
56. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Noğaylar, “PRESS Fakt” qəzeti, 12-18 yanvar.
    
57. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Qumuqlar, “PRESS Fakt” qəzeti, 23-29 fevral.
    
58. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Uyğurlar, “PRESS Fakt” qəzeti, 15-18 mart.
    
59. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Qardaş qaqauzlar, “Ədəbiyyat qəzeti”, 4 oktyabr.
    
60. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Petri Çebotar, Vasilka qarının qazları, “Ədəbiyyat qəzeti”, 4 oktyabr.
    
61. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Qaqauzlar, “Araz” jurnalı (Isveç), sayı, 2.
    
62. 
    Yoloğlu Güllü. (1996). Qaqauzlar, “Xudafərin” jurnalı, (Polşa). sayı, 1(2).
    
63. 
    Yoloğlu Güllü. (1998). Noğay elim, “Ədəbiyyat qəzeti”, 19 iyun.
    
64. 
    Yoloğlu Güllü. (1998). Gagauz destanlarında “Kitabi-De­de Korkut” motifleri, “Milli folklor”, sayı 39, (Ankara).
    
65. 
    Yoloğlu Güllü. (1999). “Istər Azərbaycan, istərsə də qa­qauz ziyalıları arasında qısqanclıq var” (T.Zanetlə müsahibə), “Dövran” qəzeti, 30 noyabr-6 dekabr.
    
66. 
    Yoloğlu Güllü. (2000). Dostum Minə Kösənin əziz xati­rəsinə, “Dövran”qəzeti, 30 may – 5 iyun.
    
67. 
    Yoloğlu Güllü. (2000). Doğu Türküstanın qurtuluş savaşı, “Dövran” qəzeti, 17-23 oktyabr.
    
68. 
    Yoloğlu G. (2000). Qaqauz dastanları, Kitabi-Dədə Qorqud ensiklopediyası, “Yeni nəşrlər evi”, II cild, Bakı.
    
69. 
    Yoloğlu Güllü. (2001). Doğu Türküstan – Uyğur elin­dən gəlmiş öyrətmən-Molla Niyaz, “Ayna”ya öz ölkəsindən danışdı, “Ayna”, 5 oktyabr.
    
70. 
    Yoloğlu Güllü. (2003). Qaqauzlar arasında. – “Azərbaycan arxeologiyası” toplusu, sayı 1-4, Bakı.
    
71. 
    Vaqifqızı Qətibə. (2001). Ümumtürk uyğur abidələri və xua­stuanivt, Elmi axtarışlar (Filologiya, tarix, incəsənət), III cild, Bakı.
    
72. 
    Zanet Todur. (2010). Ana dilim (tər­tib edən, qaqauzcadan uyğunlaşdıran və ön sözün müəllifi Ramiz Əskər), MBM, Bakı.
    
73. 
    Zeynalov Fərhad. (1980). Türkologiyanın əsasları, Bakı.
    

Türkiyə türkcəsində:

74. 
    Ahmedov Ahmed. (2004). Muhammat Osmanovun örne­ğin­de “Yedigey” Nogay destanının bazi gramer özelliklerine bir bakış, Türk halk dastanlarının edebi gelişmesi: Türk dastanları (Uluslararası simpozyum, 6-7 may, 2004), Çağ ögretim işlet­me­leri Kafkas Üniversitesi filoloji fakültesi, Bakı.
    
75. 
    Aliyeva Tamella. (2001). Gagauz edebiyatı Azerbay­can­da, IV Uluslararası Gagauz Kültürü Sempozyumu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Do­ğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazi­mağosa- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
76. 
    Argunşah Hülya. (2001). Gagauz romanı “Akıncılar kö­yü”n­de Türkiye ve Atatürk sevgisi, IV Uluslararası Gagauz Kül­türü Sem­pozyumu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Is­mail Bozkurt, Fedora Arnaut), Doğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazimağosa-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
77. 
    Arnaut Tudora (Fedora). (2001). Gagauz halk edebi­yatında manilerin diger türlerle ilişgisi. IV Uluslararası Gagauz Kültürü Sempozyumu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Doğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazimağosa-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
78. 
    Arslan Mustafa. (2001). Gagauz şairi Mine Kösenin tabiat konulu şiirleri. IV Uluslararası Gagauz Kültürü Sempozyumu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Doğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazimağosa- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
79. 
    Avşar Abdulhamit. (2007). Azerbaycan ve Anadoluda uyğur kültür izleri, “Yom” (Türk dünyası mədəniyyət dergisi-rüblük), sayı, 6, Bakı.
    
80. 
    Əziz A. (1989). Sincan Müzik ve Tiyatro Sanatının Geç­mişi, «Sincan sanatı» dergisi, sayı 5.
    
81. 
    Baboğlu Nikolay. (2001). Gagauz halk türküleri. IV Ulus­lararası Gagauz Kültürü Sempozyumu (17-18 Kasım 1999), (Ya­yıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Doğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazimağosa-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
82. 
    Bankova Emilya. (2005). Gagauz yazıcılarının yabanı dilde yayınları. KIBATEK-YDÜ. XI Uluslararası esebiyat şöleni (23-28 Ekim 2005), (Yayıma hazırlayanlar: Ismail Bozkurt, Ali Nesim, Şevket Öznur), Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşa- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
83. 
    Baran Lokman. (2007). Çağdaş uygur edebiyatınn oluşması ve gelişmesi. Bilig, Yaz, Ankara.
    
84. 
    Bice Hayatı. (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya göçler, Ankara.
    
85. 
    Bozkurt Fuat. (1999). Türklerin dili, T.C. Kültür bakan­lığının yayınları, 2335, Ankara.
    
86. 
    Bulgar Stephan. (1999). Gagauz Türk Cumhuriyetinin 4 yılında Gagauzlar. Türkiye Cumhuriyetinin 75. yıldönümü Ulus­la­rarası sempozyumu (26 Ekim 1998), (Yayıma hazırlayan: Feyyaz Sağlam), Izmir.
    
87. 
    Cambazov Ismayıl. (2001). Dobruca Oguz devleti. IV Uluslararası Gagauz Kültürü Sempozyumu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Doğu Ak­de­nız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazimağosa-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
88. 
    Caferoğlu Ahmet. (1988). Türk kavimleri, Istambul.
    
89. 
    Cengiz, I. (1997). Doğu Türkistan’ın Hukuki Durumu və Temel sorunları, “Yeni Türkiye” dergisi, Temmuz-Ağustos, sayı 16.
    
90. 
    Cihat önderleri. Şeyh Şamil ve cihat. (1986). «Islam» dergisi, Yay, Istanbul.
    
91. 
    Çimpoeş Lyubov. (2001). Gagauz dastanlarının geogra­fi­yası. IV Uluslararası Gagauz Kültürü Sempozyumu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Do­ğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazi­ma­ğosa-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
92. 
    Çolakoğlu Saim. (1999). Çin-Sovyet Ittifakındaki döneminde (1950-1963) Orta Asya “Bilik” dergisi, Kış, sayı 8.
    
93. 
    Dış Ülkelerde Yaşayan Doğu Türkistanlı ve Türkiye’deki aziz soydaşlarımıza. Doğu Türkistan Umumi Uyğur Avazı. (1992). “Doğu Türkistan’ın sesi” dergisi, Haziran-Eylül, sayı 34-35.
    
94. 
    Dinç Abdülkerim. (2004). Gagauz destanları, Türk halk destanlarının edebi gelişmesi: Türk destanları (Uluslararası sim­pozyum, 6-7 may, 2004), Çağ ögretim işletmeleri Qafqaz Üni­versitesi filoloji fakültesi, Bakı.
    
95. 
    Hacıoğlu Bedri. (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya göçler, Istanbul.
    
96. 
    Harun Güngör-Mustafa Argunşah (1993). Dünden Bugüne Gagauzlar, Ankara.
    
97. 
    Hayit Baymirza, (1995). Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, TTK Basımevi, Ankara.
    
98. 
    Kaçar Bürhan. (2001). Gagauz Türk şiiri ile Anadolu Türk şiirinin müşterekleri. IV Uluslararası Gagauz Kültürü Sempo­zyu­mu (17-18 Kasım 1999), (Yayıma hazırlayan: Ismail Bozkurt, Fedora Arnaut), Doğu Akdenız Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Gazimağosa- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
    
99. 
    Kalafat Yaşar. (2000). Güney Kafkasya (Sosyal antropo­loji araştırmalar. Kuzey Azerbaycan-Gürcüstan-Nahcivan gezi notları ve Türk halk inancları), “ASAM” yayınları, Ankara.
    
100. 
     Kafasoğlu I. (1992). Kaşqar-Turfan Hanlığı (15 yüzyıl baş­ları - 1877), Türk dünyası el kitabı. Birinci cilt. (Ikinci baskı), Coğrafya-tarih, Ankara.
     
101. 
     Kаrаnfil Valentin. (2004). Qаqаuz dilinin lеksikа­ssndа mеişеt sөzlеri. Аvtоrеfеrаt, Аzәrbайҹаn Еlimlәr Аkа­dеmiяss Nеsimi аdsnа Dilçilik Еnstitүsү, Bаks
     
102. 
     Kaşqarlı, S.M. (1992). Kızıl Çin esaretindeki Türk Yurdu Doğu Türkistan Uyğurlarının dramı.
     
103. 
     Kaşqarlı, S.M. (1993). Ilide Kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti ve Rus-Çin Işbirliğindeki Akıbeti. Türk dünyası Araştırmaları Vakfı, “Tarih” dergisi, Aralık, sayı 84.
     
104. 
     Kaşqarlı S.M. (1994). Doğu Türkistan, Tibet, Iç Moğo­listan Halklarının Birlik Komitesi Toplantısı ve Münih Dekla­rasyonu. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, “Tarih” dergisi, Ocak, sayı 85.
     
105. 
     Kırzıoğlu M.Fehrettin. (1992). Yukarı-Kür ve Çoruk Boy­larında Kıpçaklar, Ankara.
     
106. 
     Inayet Alimcan. (2007) Uygur on iki makami ve ede­bi­yati, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring
     
107. 
     Inayet Alimcan, Öger Adem. Uygur türklerinin mitolojik, dinî ve tarihî kadın kahramanları üzerine. Turkish Studies Inter­national Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009
     
108. 
     Merhan Aziz. (2008). Dört Kumuk masalı üzerinde gra­mer incelemeleri, Grafiker yayınçılık, Ankara.
     
109. 
     Mirzə Bala. (1967). Karaçay və balkarlar, Islam Ansik­lopedisi, 6 -cı cild, Istanbul.
     
110. 
     Mirza Bala. (1967). Kumuklar, Islâm Ansiklopedisi, cilt 6, Istanbul.
     
111. 
     Mızı ulu Ismail. (1993). Merkezi Gafgazın etnik tarihinin köklerine doğru, Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı, Istanbul.
     
112. 
     Nefise B. (1992). Doğu Türkistan’da bir facia yaşa­niyor. “Doğu Türkistan’ın sesi” dergisi, Haziran-Eylül, sayı 34-35.
     
113. 
     Nogay S. (1997). Nogay Türkleri, Ankara.
     
114. 
     Öger Adem. (2011) Uygur bilmeceleri üzerine bir değer­lendirme, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011, p. 1530-1558, TURKEY
     
115. 
     Öger Adem. Mani tarzındaki uygur halk koşaklar üzerine bir degerlendirme
     
116. 
     Pekacar Çetin. (2003). Türk Dünyası. El kitabı, 4.cild, Ankara.
     
117. 
     Sevengil R.A.(1969).Türk Tiyatrosu Tarihi. Eski Türklerde Dram Sanatı. Ankara, 1969.
     
118. 
     Tanyıldız Ali. (1996).Gagauzlarla, Isparta.
     
119. 
     Taşağıl (Ahmet). (1992). Geçmişden günümüze Hoten. “Doğu Türkistanın sesi” dergisi, Haziran-Eylül, sayı 34-35.
     
120. 
     Tavkul Ufuk, Kalafat Yaşar (2003). Karaçay-balkarlar (Tarih, toplum ve kültür), “KaraM” nəşriyatı, Ankara.
     
121. 
     Tigin, B. (1992). Uyğur tiyatrosu. «Türk küljanrü» dergisi, sayı, 346.
     
122. 
     Turan, S. (1992). Uyğur Türk ədəbiyyatı. Türk dünyası el kitabı. (III cilt, edebiyat) II baskı, Ankara.
     
123. 
     Türk dünyası el kitabı. (1992). Üçüncü cilt, edebiyat, Ikinci baskı, Ankara.
     
124. 
     Türk dünyası el kitabı. (2003). Dördüncü cilt, edebiyat, Üçüncü baskı, Ankara.
     
125. 
     Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. (2002). Kumuk ədəbiyyatı, Ankara, 20. cilt.
     
126. 
     Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. (2002). Nogay ədəbiyyatı, Ankara, 21 cild.
     
127. 
     Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. (2002). Karaçay-Malkar ədəbiyyatı, Ankara, 22 cild.
     
128. 
     Türklük mücahidi Isa Yusuf. (1991). (hazırlayanlar: Altan Deliorman, Prof. Dr.Abdulkadir Donuk, Isa Kocakaplan), Bayrak Basım (yayım) tanıtım, Istanbul.
     
129. 
     Yünüs, T. (1988). Uyğur Tiyatrosunun Nazariye Sistemi Üze­rine Inceleme, «Şincan Sanatı» dergisi, sayı 2.
     

Uyğur, Qaqauz və Quzey Qafqaz türklərinin dilində

130. 
     Alişeva Şeyid Xanım. (1981). Yolda yır, Maqcaçkcala.
     
131. 
     Alişeva Şeyid Xanım. (1995). Sön! Yıla! Söön! (Nazmular maj­muası), Maqcaçkcala.
     
132. 
     Arnaut Tudora. (1994). Gagauzum Bucaktır Yerim, “Ocak” yayınları, Ankara.
     
133. 
     Arnaut Tudora. (2001). Gagauz şiirinin bugünkü durumu, “Sabaa yıldızı” dergisi, sayı 17.
     
134. 
     Baboğlu, Nikolay (1988). Tarafımın Piyetleri, Kişinev.
     
135. 
     Cimpoeş Lubov. (2005). Gagauz şairlerinin yaratmala­rında vatan sevgisi. KIBATEK-YDÜ. XI Uluslararası esebiyat şöleni (23-28 Ekim 2005), (Yayıma hazırlayanlar: Ismail Boz­kurt, Ali Nesim, Şevket Öznur), Yakın Doğu Üniversitesi, Lef­koşa-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
     
136. 
     Caubalanı Xusey. (1987). Kömöş djanqur, Çerkassk.
     
137. 
     Caybalanı Xusey. (1990). Djanqı nazmula, “Leninni bay­rağı” qəzeti, 20 sentyabr, sayı 109 (8179) səh.3.
     
138. 
     Filioglu Vasi. (1990). Aydınnık, Ştiintsa, Kişinev.
     
139. 
     Filioglu Vasi (1997). Ilk kuşaan korafları, Ştiintsa, Kişinev.
     
140. 
     Ilkyaz türküsü. (1989). “Literatura artistike”, Kişinev.
     
141. 
     Karaçay-Malkar folklor. (1996). Xrestomatiya, (Kitapnı bas­maqğa jaraşdırqğan gm al sezü jazqğan Xadjilanı Tanzilya), Nalçik.
     
142. 
     Karaçoban, Dmitri (1984). Stixlar. Ştiinsa, Kişinev.
     
143. 
     Meçiev Kyazım. (1987). Nazmula bla pogmala, Nalçik.
     
144. 
     Köse Mina. (1996). Qülümcemaa-diyl qünaa. Izdatelstvo “Tipar”, Tiraspol.
     
145. 
     Köse Mina (1973). Kısmet, Kişinev.
     
146. 
     Köse Mina. (1975). Kardaşlık, Ştiintsa, Kişinev.
     
147. 
     Köse Mina. (1983). Topraan ürek düülmesi, Ştiintsa Kişinev.
     
148. 
     Köse Mina. (1988). Umutlar, Ştiintsa, Kişinev.
     
149. 
     Köse Mina. (1991). Dattım ömürden, Ştiintsa, Kişinev.
     
150. 
     Köse Mina. (1993). Sabansaarsın Gün, Ştiintsa, Kişinev
     
151. 
     Kumuk xalk avuz yaratğçuluqğu, (2002). Xrestomatiya (Studentler uçun), Maqcaçkcala.
     
152. 
     Kumuk xalk yırları. (1990). Maqcaçkcala.
     
153. 
     Kuroglu, Stepan (1981). Çık, çık, güneş, Ştiinsa, Kişinev.
     
154. 
     Kuroglu, Stepan (1982). Üüsek kuşlar, Ştiinsa, Kişinev.
     
155. 
     Kuroglu, Stepan (1989). Ilkyaz türküsü, Ştiinsa, Kişinev.
     
156. 
     Kuroglu, Stepan (1998). Maanelär, Ştiinsa, Kişinev.
     
157. 
     Kuroglu, Stepan (2000). Yol ildızı, Ştiinsa, Kişinev.
     
158. 
     Kuroglu, Stepan (2001). Lalelär, Mayak, Odesa.
     
159. 
     Literaturadan xrestomatiya. (1986)
     
160. 
     Marinoğlu Todur. (1997). Tatlı duşlar. Kagul “Raza de Sud” SA. Kişinev.
     
161. 
     Oğsiet (Revolyusiyadan burınqı noqay pogtlerininc şıqar­maları. Sost. Mşum Imam-Mazemoviç Sikaliev (Şeyxaliyev). (1990). Antaloqiya, “Daqkniqozdat”, Maqcaçkcala.
     
162. 
     Osman Ismail.(1998) Xelk Eğiz Edebiyati Heqqide Omu­miy Bayan, Şincan Xelq Neşriyati, Ürümçi.
     
163. 
     Sozayev Axmat. (1987). Kcolla. (Nazmula kitabı), Nalğçik.
     
164. 
     Sultan, A. (1997). Bugünkü zaman Uyğur ədəbiyyatı teo­risinde, Sincan halk neşriyatı.
     
165. 
     Harunov Reşit.(2011). Ariv sözlerim bitip, gerti sözlerim qalhan, “Yoldaş” qəzeti, 1 iyul.
     
166. 
     Tanasoglu Dionis. (1975). Gençlik türküleri, Ştiintsa, Kişinev.
     
167. 
     Tanqçolpan.(1994). Haliqi Qumuq şairler. Maxaçkala.
     
168. 
     Tatar Miflari.(1996). Besençe Kitap, Tataristan Kitap Nesriyatı, Kazan.
     
169. 
     Uyğur bugünkü zaman ədəbiyyatı tarihi. (2001). Sincan Üniversitesi neşriyatı.
     
170. 
     Uyğur Xelq Eğiz Icadiyiti. (1983) Almuta.
     
171. 
     Zanet Todur. (1989). Zamanayersın evim, Kişinyov.
     
172. 
     Zanet Todur. (1989).Karımcalık, Izdatelstivo “Literatura artistike”, Kişinyov.
     
173. 
     Zanet Todur. (1998). Akar yıldız, “Concernul Presa”, Chişinau.
     
174. 
     Zunun M.R.A. (1980) Uyğur Xelq Eğiz Edebiyatinin Asasiri, Ürümçi.