Fuad Məmmədov
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 da qalır və ona daha yadda qalan təəssürat göstərməyə qadirdir. Bu xüsusiy- yətləri, həmçinin digər insanın dəyər və motivlərini bilmək – anlaşılmanın açarıdır. Dəyərli istiqamətlər və gözləmələrin başa düşülməsi, inam və məri- fət, şəxsiyyətə hörmət və empatiya – başqalarının hissləri ilə yaşamaq, onla- rın ağrısını və sevincini duymaq bacarığı, tərəflərin əvvəlcədən yaranan mümkün yanlış qənaətini və təcavüzkarlığını aradan qaldırmağa kömək edir, dostluq və əməkdaşlıq üçün əlverişli şərait yaradır. Müxtəlif milli, dini, sosial və digər mədəniyyətlərdə hər bir tarixi zaman ər- zində dəyişilə bilən eyni bir məişət hadisələri haqqında müxtəlif təsəvvürlər, müxtəlif etik normalar və adətlər, qaydalar və ünsiyyət etalonları mövcuddur. Hər bir “dil mədəniyyəti” insanın baxışını, duruşunu, yerişini və hərəkətini müxtəlif cür qiymətləndirir. Məsələn, əgər bəzi mədəniyyətlərdə düz gözün içinə zillənən baxış düzlük və səmimilik nişanəsi kimi qəbul edilirsə, digərlə- rində - kobudluq, böyüyə hörmətsizlik kimi qəbul olunur. Çinlilər öz narazı- lıqlarını gözlərini geniş açmaqla bildirirlər. Afrikanın ayrı-ayrı xalqlarında gülüş – sevinc yox, təəccüb və karıxma əlamətidir. Əgər Avropa cəmiyyətin- də insana tüpürmə nifrəti bildirirsə, Keniya və Tanzaniyada yaşayan masai tayfası nümayəndələrində bu - sevgi və xeyirxahlıq ifadəsidir, Amerika hin- dularında isə pasiyentə tüpürmə həkimin mərhəməti əlamətidir. Buna görə müxtəlif millətlərin, xalqların və etiqadın insanları üçün universal məna daşı- yan qiymətləndirmələr, baxışlar, jestlər, hərəkətlər ola bilməz. Bəzi xalqlarda razılıq bildirən təsdiqləyici baş hərəkəti, başqaları üçün, razılaşmama rəmzi və məsələn, bolqarlarda, əksinə ola bilər. Bununla belə, məhz intonasiyaları, duruşları, jestləri ünsiyyət mühitini formalaşdıran, insanın əsl, “pis maskalan- mış” emosional münasibəti haqqında informasiya kimi nəzərdən keçirmək olar. Buna əsaslanaraq, milli və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq ünsiy- yət mədəniyyəti şəxsiyyətə hörmət üzərində qurulmalıdır. Ünsiyyət mədəniyyəti statik deyil, dinamik hadisədir, çünki insanlar ara- sındakı münasibətlər onların arasında olan əlaqələrin xarakterindən və on- ların rəftarından asılı olaraq dəyişir. Amerika psixoloqu A. Bernin ünsiyyət konsepsiyasına uyğun olaraq, real həyatda (ailədə və ya kollektivdə) mürək- kəb qarşılıqlı təsirə rast gəlinir ki, burada şəxsiyyətin mədəniyyəti və xarak- terindən asılı olaraq, - manipulyasiya etmə, qeyri-bərabər ölçüyə malik rə- qabət və ya əməkdaşlıq kimi ünsiyyət formaları üstünlük təşkil edə bilər. Bu zaman manipulyasiya etmə passiv müqavimətə çevrilə bilər, rəqabət - konst- ruktiv yarışmadan ambisiyaların destruktiv qarşıdurmasına çevrilmək riski edir, xoş məram üzərində qurulmuş əməkdaşlıq isə qarşılıqlı faydalı pozitiv münasibətlərin formalaşmasına yardım edir. 84 Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, insanların elə kateqoriyası var ki, baş- qalarını lağa qoymaq üçün onların zəif cəhətlərini və yanlışlıqlarını üzə çı- xarmağa və istifadə etməyə çalışırlar. Çətin ki, lağa qoymanı pozitiv ünsiy- yətə aid etmək mümkün olsun. Mark Tven insanın özünə inamını qırmağa çalışanlardan, bu cəhətin alçaq adamlara xas olduğunu qeyd edərək, uzaq- laşmağı məsləhət görürdü. Böyük insan, əksinə, sizə təlqin edir ki, siz də böyük ola bilərsiniz. Əgər tərəflərdən biri digərini manipulyasiya etmək is- təyirsə, onda qarşılıqlı anlaşma əvəzinə inamsızlıq və uzaqlaşma əmələ gə- lir. Manipulyasiya formalarından biri qərəzli davranış niyyətində olan “oyundur” ki, bu zaman insan heç də nəzərində tutduğunu təsvir etməyərək, həmsöhbəti üçün müəyyən tələ qurur. Çox zaman belə tələlər xasiyyətin zəif tərəflərinə hesablanır: tamahkarlıq, qorxaqlıq, əsəbilik, sentimentallıq və s. Belə oyunun “qarmağına” düşən qurban, adətən, maddi, mənəvi və ya siyasi itkilərlə hesablaşır. Bütövlükdə isə “oyunun” nəticəsi kədər və məyusluq, soyuqluq və münasibətlərin kəsilməsidir. Xoş məram üzərində qurulmuş əməkdaşlıq isə tamamilə əks nəticələr ve- rir. Sosial-mədəni fəaliyyət prosesində insanlar bir-birlərinə qarşılıqlı təsirə məruz qalırlar. Qərb prixologiyasında “interaksionizm” adlanan bu qarşılıqlı təsir, kooperativləşdirilmiş fəaliyyətlərin birgə proqramlarına yönəldilən ra- zılaşdırılmış şəxsiyyətlərarası qarşılıqlı təsirin effektiv strategiyasının yara- dılmasına kömək edir. Qarşılıqlı münasibətlər mədəniyyətinin keyfiyyət sə- viyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, mədəni uyğunluq prinsipinin gözlənilməsinə əsaslanan birgə fəaliyyətin nəticələri o qədər yaxşıdır. Əlbəttə ki, əməkdaşlı- ğın konstruktiv mövqeyini və bunun üçün zəruri olan qarşılıqlı anlaşmaya nail olmanı yaratmaq üçün digər insanın daxili motivlərini anlamaq vacib- dir. İnsanların qarşılıqlı anlaşma “sahəsi” və keyfiyyəti onların şəxsiyyət mədəniyyətinin keyfiyyət səviyyəsindən asılıdır. Yüksək mədəniyyət prin- sipləri və dəyərləri üzərində qurulan ünsiyyət insanı nəcibləşdirir və yüksəl- dir. Belə ünsiyyət səmimiyyəti, xeyirxahlığı, düzgün seçilmiş tonu, səbri, həmsöhbətini düzgün başa düşməyə qarşılıqlı cəhdi, maraqları və ümidləri harmonizasiya etmək bacarığını nəzərdə tutur. Əgər ünsiyyətin əsasını, həm- söhbətin şəxsiyyətinə hörməti və ona qarşı münasibətdə səmimiyyəti nəzər- də tutan, kommunikasiyanın “aktuallaşdırma” kimi tipi təşkil edərsə, onda nəticə pozitiv olacaq. Səmimiyyət, təmənnasızlıq, həmrəylik və hörmət uzunmüddətli pozitiv insan münasibətlərinin formalaşdırılması amilləridir. Yaxşı bir ifadəni yada salaq: “Ən böyük biclik – səmimilikdir”. Yaltaqlıq, məddahlıq və ifrat konformizm, E. Bernin ifadəsinə görə, insan münasibət- lərinin həqiqi dəyərləri ilə təmin olunmayan “səfehlərin pulu”, “fantom ka- ğızlardır”. İyerarxiya pilləsində yuxarıda duranlara hörmət deyil, yaltaqlıq Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|