Fuad Məmmədov
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
100 malik olmalıdır. Çox şey rəhbərin səmimiyyəti və insanlığından, tabeliyində olanlarla özünü necə aparmasından, iş prosesinə və insani münasibətlərə hansı formada müdaxilə etməsindən asılıdır. Rəhbər özündə ideoloq, ideya- lar generatoru, koordinasiyaçı, ekspert və arbitr funksiyalarını birləşdirməli, geniş miqyasda düşünməyi və vəziyyəti “aydın baxışla” görməyi bacarmalı, mənəvi oriyentir olmalıdır. Rəhbərə lazım olan bir sıra keyfiyyətlər arasında tədqiqatçılar çətinliklərin aradan qaldırılmasındakı “möhkəmliyi” ayırırlar. O nəzərdə tutur: “sərtliyi, lakin qəddarlığı yox, güzəştsizliyi, lakin ədalətsiz- liyi yox, hakimliyi, lakin başqalarının əzilməsini yox, qətiyyəti, lakin təkəb- bürü yox.” İnsan münasibətlərinin əsasını təşkil edən böyük emosional potensialı nə- zərə alaraq, rəhbər tərəfindən bu münasibətləri idarəetmə üslubunun necə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini başa düşmək çətin deyil. Rəhbərin idarəetmə üslubu, əsasən avtoritar, demokratik və liberal ola bilər. Avtoritar idarəetmə üslubu inzibati hakimiyyətin reallaşdırılmasına və rəhbərin iradəsinə əsasla- nır. 15 O, əməkdaşların nailiyyətlərinin obyektiv deyil, subyektiv qiymətlən- dirilməsi ilə şərtlənir. Onun üçün qəti və apellyasiyasız komandalar, əmr və sərəncamlar, bəzilərinin ünvanına nəzakətsiz tənqidi qeydlər və digərlərinin əsassız təriflənməsi xarakterikdir. Kollektiv fəaliyyət nəticələrinin qiymət- ləndirmə strategiyasında kobud səhvlər onunla şərtlənir ki, rəhbərin nüfuzu, bir qayda olaraq qeyri-münasıb hərəkətin özünü qiymətləndirmir, lakin onu törədən şəxsiyyətə damğa vurur, beləliklə, insanı küncə sıxışdırır. Belə üs- lub ikiqat zərərlidir, çünki o, bir tərəfdən demokratik mədəniyyət və qanuni- lik prinsiplərinə ziddir, digər tərəfdən isə onun yaratdığı ümidsizlik və ya tə- savüzkarlıq hissi üzündən əməyə əsaslanmanı tapdalayaraq, onun effektivli- yini azaldır. 16 Avtoritar lider əməkdaşlarının fərdi qabiliyyətlərini və xarakter xüsusiy- yətlərini nəzərə almır, onların daxili aləmi ilə maraqlanmır, problemlərin həllində və cətinliklərin aradan qaldırılmasında onlara kömək etmir. Avtori- tar üslubun xüsusiyyəti ondadır ki, belə rəhbər üçün başlıcası, işin özü deyil, işdə onun aparıcı roludur. Avtoritar rəhbər bir qayda olaraq bu metodların effektiv olmadığı şəraitdə müstəsna metodlarla hərəkət edir. Belə metodlar müharibə şəraitində və ya fövqəladə vəziyyətlərdə, müəyyən dərəcədə özü- nü doğrulda bilər. O bir qayda olaraq yaradıcı təşəbbüsü boğur, yeniliklərə 15 Demokratik ölkələrdə inzibati-komanda idarəetmə üslubu, praktik olaraq, zəruridir, dövlət müdafiə sistemində, təhlükəsizlik, hüquq mühafizə və digər onlara yaxın güc strukturları orqanlarında hüquqi və etik cəhətdən özünü doğrultmuşdur. 16 Bu insan münasibətləri qanunauyğunluqları yalnız əmək qrupları üçün deyil, həm də ailə üçün xarakterikdir. 101 şübhə ilə yanaşır, mütərəqqi inkişafın hərəkətverici qüvvəsi olan tənqidi təh- lili qəbul etmir. Adətən avtoritar rəhbərlik üslubu onun üçün əlverişli “qida- landırıcı mühitin” - insanların vətəndaş özünüdərkinin, təhsil və mədəniyyət səviyyəsinin aşağı olduğu yerdə inkişaf edir. Bilik səviyyəsi nə qədər aşağı- dırsa, qətiyyətsizlik və qorxu, və onunla bağlı olan “işdə sosial təhlükəsizlik təminatı” kimi nəzərdən keçirilən, rəhbərliyə uyğunlaşma yolu ilə öz “sta- tus-kvo”sunu qorumaq cəhdi də o qədər çox olur. Postsovet məkanında demokratik üslubun üstünlüyünə baxmayaraq av- toritar üslubun davamlılığı onunla şərtlənir ki, onun arxasında, işini yenidən qurmağı bacarmayan və yeni yanaşmaları öyrənmək istəməyən, həmçinin demokratik idarəetmə texnologiyalarını bilməni və mənimsəməni tələb edən yeni şəraitdə öz imtiyazlarını itirməkdən qorxan ayrı-ayrı sovet tipli rəhbər- lərin şəxsi va ya qrup maraqları dayanır. Başqa cür idarə etmək bacarıqsızlı- ğını və istəməməsini nümayiş etdirən avtoritar rəhbər yalnız “yuxarıdan” birbaşa sərəncama istiqamətlənib ki, bu səbəbdən adətən işçilərin, mütərəqqi inkişafa yönəldilmiş sosial və innovativ fəallığının ləngitmə mexanizmini yaradaraq “aşağıların təşəbbüsünü” təcrid edir. Avtoritar idarəetmə üslubu və alimlərə, müəllimlərə və yaradıcı işçilərə, elmin və incəsənətin müxtəlif sahələrinin ekspertlərinə inzibati təzyiq, intellektual və estetik yaradıcılığa düzəldilməsi mümkün olmayan zərər vurur, sosial-mədəni tərəqqini təmin edən yeni ideyaların, kəşflərin, texnologiyaların yaranması baş verən mühiti, mənəvi iqlimi pozur. Maddi vəsaitlərə malik olan məmur, yeganə düzgün, elmi əsaslanmış seçim etməyə imkan verən sistemli kulturoloji təhlil, peşə- kar ekspert qiymətləndirilməsi və obyektiv informasiya əsasında qərarlar qə- bul etməlidir. Elm, təhsil və incəsənət ideologiya qulluqçusu olmalı deyil, lakin ən yeni elmi nailiyyətlər və mədəni dəyərlər sistemi əsasında onu düz- gün formalaşdırmağa yardım etməlidir. Məlum olduğu kimi, müəyyən tarixi nailiyyətlərlə yanaşı, hakimiyyət tərəfindən sifariş edilmiş məfkurəvi-ideya obrazlarını qanuna salan və totalitar sistemin “yaradıcı xadimlərinə” imtiyazlı mövqeni təmin edən sovet dövrünün məhz avtoritar mədəni siyasəti, sovet elmi və incənətinin müstəqilliyinə və nəticə etibarilə səmərəliliyinə, onun yüksək etik normalarına xeyli zərər vurmuşdur. Avtoritar üslub sovet dövründən irsən keçmiş, inkişaf etməkdə olan ölkə- lərin dövlət maraqlarına düzəldilməsi mümkün olmayan zərər vurmuş neqa- tiv təzahürdə - bürokratizmdə daha aydın görünür. Hələ keçmiş SSRİ-də bü- rokratizmin mahiyyəti yaxşı öyrənilmişdi: bürokratizm nəticəsində dövlət vəzifələri dəftərxana məsələlərinə çevrilir, dəftərxana məsələləri isə süni su- rətdə dövlət səviyyəsinə qaldırılır ki, bu da mühüm sosial və siyasi problem- lərin həllində ləngimə mexanizmi yaradır. Çox zaman dövlət maraqları ida- Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|