110
B
elə qüvvələrə "iş qüvvəsinin mobilliyi" deyilir. Bütün dünyada insanların
h
amısı daimi olaraq öz əməklərini daha baha qiymətə satmaüa çalışır. Hazırda
müşahidə olunan böyük miqrasiyalar bununla izah oluna bilər. Bizdən fərqli olaraq
S
izlərə bunu təsvir etmək nisbətən çətindir. Çünki, siz ən azı sovet quruluşunda
yaşamamısınız. Belə ki, bizdə uzun müddət daimi yaşayış yerindən çox da kənarda
olmayan, daimi
iş yeri üstün tutulmuşdur. Nəticədə biz "çətin yoxuş" qarşısında
dayanmışdıq. Çoxlu insanlar bilsə də ki, başqa regionda maaşlar yüksəkdir, buna
baxmayaraq bir çox hallarda ora köç
məkdən imtina ediblər. Bunun müxtəlif
səbəbləri olub: xəstə və ya qoca valideynlərə, iqlimə və sairə görə.
Bütün bunlar
ən yeni tariximizdə - sovetlər dönəmində baş vermişdir.
N
əticədə də qeyd olunan regionda əməyin təklifinin aşaüı səviyyəsi və müvafiq
olaraq
yüksək əmək haqqı əvvəlkitək sabit qalmışdır.
Əməyin stimullaşdırılması
Biz
sizinlə artıq işə götürülmə ilə əlaqədar danışmışıq. Fərz edək ki, siz də
h
əmin qaydalarla işlə təmin olunmusunuz. Bu vaxtdan etibarən, iqtisadi
münasibətlərin iştirakçılarının (işçi və işəgötürənin) qarşısında yeni problemlər
əmələ gəlir:
-
işçi fikirləşir ki, necə etmək olar ki, öz əməyinə görə yüksək məvacib alsın.
-
işəgötürən isə düşünür ki, necə edim ki, işçi daha yüksək məhsuldarlıqla
ç
alışsın.
İnsanlar əməyin stimullaşdırılmasının müxtəlif üsullarını bilsələr də, onlardan
əsasları aşaüıdakılardır:
-
əmək haqqı vasitəsilə stimullaşdırma
-
işçiləri işlədiyi müəssisənin sahibliyinə və yaxud da idarəetmə heyətinə cəlb
etmək.
Əvvəlcə əmək haqqı vasitəsilə stimullaşdırmanı aydınlaşdıraq.
Bütün dünyada
ən çox rastlaşdıüımız əməyin ödənilməsi forması vaxta və işə
muzddur.
Vaxtamuzd
zamanı işçi müəyyən vaxt ərzində öz vəzifə öhdəliklərini yerinə
yetirdiyinə görə maaş alır. Məsələn, gözətçi müəyyən olunmuş məvacibi ona görə
alır ki, o üç gündən bir axşam saat 9-dan səhər saat 7-yə qədər obyekti qoruyur.
Onun
əmək haqqının səviyyəsi vaxtdan asılı olaraq dəyişir. Daha doürusu, o iki
gündən bir işləyirsə, onda yüksək maaş alacaq. Əməyin ödənilməsinin vaxtamuzd
formasına görə, işçi yerinə yetirdiyi hər bir məmulatın buraxılışına görə əmək haqqı
alır.
M
əsələn, xarrat istehsal etdiyi pəncərə və qapıların sayından asılı olaraq məvacib
qazanır. O nə qədər çox istehsal edərsə, bir o qədər də çox qazana bilər. Hər iki
sistem
sadə olduüuna görə bütün dünyada çox yayılıb.
Əməyin ödənilməsinin vaxtamuzd formasında əmək haqqının səviyyəsi
görülmüş iş saatlarının miqdarından birbaşa asılıdır.
Əməyin ödənilməsinin işəmuzd formasında əmək haqqı yerinə yetirilmiş
111
istehsalat
əməliyyatlarının və ya hazırlanmış məhsulların miqdarından birbaşa
asılıdır.
Əməyin stimullaşdırılmasının ikinci forması bütün dünyada geniş yayılsa da,
bizim
ölkəmizdə hələ ki, çox tətbiq olunmur.
S
əbəblər çox olsa da, başlıca səbəb ölkədə bazar iqtisadiyyatının zəif inkişafı,
özəl istehsalçıların sayının azlıüı ilə izah oluna bilər.
G
əlin aydınlaşdıraq görək, bu nə ilə yekunlaşa bilər?
Bu
formanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burda işçinin müvəffəqiyyəti yalnız
şəxsi göstəricilər üzrə deyil, müəssisə üzrə bütövlükdə qiymətləndirilir.
P
sixoloqların rəylərinə görə, hər bir işçi müəssisənin idarəedilməsində iştirak
etməkdə maraqlıdır, o bununla hörmətli olmaüa can atır. Bir sözlə, insanlar
firmaların uüurlarında iştirakdan zövq alırlar.
Yeri
gəlmişkən qeyd edək ki, əməyə münasibətdə belə yanaşmaya ilk dəfə
olaraq Asiyada, konkret
surətdə Yaponiyada üstünlük verilib. Bu daha çox hər bir
şəxsiyyətə, güclü menecerlərə, bir sözlə fərdiliyə ünvanlanıb. Hazırda Avropa
ölkələri və ABŞ da "uüurda iştirakın Yapon modeli"ndən bəhrələnməyə çalışırlar.
Əməyin ödənilməsindən söhbət edərkən, pensiya "stimullaşdırılması"na xüsusi
fikir
vermək lazımdır. Siz gəncsiniz, sizə elə görsənir ki, həyat əbədidir, lakin hər
bir insan qocalmaüa
məhkumdur.
Mövcud
əmək qanunvericiliyinə görə hər bir vətəndaşa işləməyə görə də zaman
məhdudiyyəti tətbiq olunur. Azərbaycanda müvafiq qanunvericiliyə görə, qadınlar
56,
kişilərsə 61 yaşında təqaüdə çıxırlar. Yaxın gələcəkdə pensiya yaşının qadınlar
üçün 60-a,
kişilər üçünsə 65-ə çatdırılması nəzərdə tutulub. Hesab olunur ki, bu
yaşdan sonra onlar normal əmək yükündən əziyyət çəkə bilərlər. Axı, həyat bu yaşda
qurtarmır? Bəs bundan sonra nə ilə yaşamalı? Dövlət deyə bilər ki, bu problemi hər
bir
kəs özü həll etsin, mütləq həmin gün üçün vəsait yıüsın.
T
əbii ki, belə yanaşma məntiqi cəhətdən də düz deyil. Çünki, hamının gəlirləri
də eyni deyil, kimisi çox, kimisi isə az qazanır. Hər bir ölkədə pensiya təminatını
ödəyən dövlət və ya qeyri-dövlət sığorta sistemi mövcuddur və bu sistemə görə
təqaüd yaşlı insanın pensiya almaq hüququ vardır.
Pensiya - qanunla
müəyyən edilmiş yaş həddinə çatan, əlil olan, ailə başçısını
itirən vətəndaşların, habelə müəyyən peşə fəaliyyəti ilə baülı olaraq uzun müddətli
əmək qabiliyyətsiz şəxslərin maddi təminatı üçün dövlət büdcəsindən və
büdcədənkənar xüsusi fondlardan verilən aylıq pul ödəməsidir.
Əksər ölkələrdə pensiyaların məbləüi orta əmək haqlarının 50-80 faizi həcmində
müəyyənləşdirilir.
Пенсийа
-
вяtяndа
şларыn г аnуnла мцяййяn oлуnмуş
йа
şdаn баşлайараг , иşляdийи илляриn сайыndаn асылы
oлараг алdыüы pул вясаиtиdир.
Dostları ilə paylaş: |