Фуат рясулов
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əmək resursları-bu bizik! • Hər kəsə əməyinə görə! Və ya bazar qüvvələri əmək haqqını necə müəyyənləşdirir
- Əmək bazarı
- Əməyin miqdarı Q
- İşçilər öz əməyinə görə maksimum yüksək haqq almağa, işəgötürənlər isə mümkün qədər az ödəməyə çalışırlar.
100 Bu fəsli oxuyarkən aşağıdakı termin v ə anlayışlara diqqət yetirin: • Əmək resursları-bu bizik! • Hər kəsə əməyinə görə! Və ya bazar qüvvələri əmək haqqını necə müəyyənləşdirir • Əmək resurslarının təkamülü ( tədrici inkişafı) • Əməyin diskriminasiyası. Əmək haqqına təsir göstərən digər qeyri - bazar qüvvələr • Əməyin stimullaşdırılması Hər kəsə əməyinə görə! Və ya bazar qüvvələri əmək haqqını necə müəyyənləşdirir? Siz heç şübhəsiz ki, orta məktəbi bitirəndən sonra təhsilinizi kollecdə, yoxsa universitetdə davam etdirməyiniz haqqında düşünür və bəziləriniz bu istəyi reallaşdırmağa üstünlük verirsiniz. İstənilən halda, fərqi yoxdur, sizlərin əksəriyyəti nə vaxtsa - tez və yaxud da gec - əmək bazarına müraciət edəcəksiniz! Hansısa vaxtdan etibarən sizlər əmək resurslarına münasibət göstərəcəksiniz! Əmək bazarı işsizlərin toplaşdığı konkret yer deyil. Bu bazarın digər bazarlarla oxşarlığı da, fərqi də mövcuddur. Ямяк базары - инсанлара иш тапмаг да кюмяклик эюстярян васитядир, тяшкилатдыр. О инсанлара юз г абилиййятляриня вя баъарыьына эюря иш тапмаьа шяраит йарадан иътимаи вя дювлят механизмидир. 101 Əmək bazarı vasitəsilə həm də müxtəlif firmalar və təşkilatlar onlar üçün lazım olan işçilərlə təmin olunurlar. Be ləliklə, əmək bazarında öz "əmək resurslarını" təklif edən işçilər (satıcılar) və məlum profil üzrə işçiyə tələbatı olan alıcılar (işəgötürənlər) fəaliyyət göstərirlər. Bu bazarda da digər bazarlarda mövcud olan iqtisadi qanunlar, daha doğrusu, tələb və təklif qanunu fəaliyyət göstərir. Burada işçilər satıcı rolunda çıxış edərək, öz əməyini təklif edir. Firmalar isə alıcı rolunda çıxış edərək, təklif olunan məhsulu, daha doğrusu əməyi alırlar. Əgər biz əməyə tələb və təklifin qrafikini qursaq, onun əyrisi əvvəlki fəsillərdə öyrəndiyimiz standart əyridən heç nə ilə fərqlənməyəcək. Yalnız bu qrafikin şaquli xəttində "Əməyin miqdarı", üfüqi xəttində isə "əmək haqqı" qeyd olunacaq. Gəlin, bu suallara cavab axtaraq. Nəyə görə müxtəlif işçilərin əmək haqları fərqlidir? Nəyə görə, yüksək ixtisaslı xarratın əmək haqqı yardımçı təsərrüfatda çalışan fəhləninkindən çoxdur? Hətta, onlara tələbat demək olar ki, eyni olanda da h əmin fərq mövcuddur. İş burasındadır ki, əməyin təklifi əhəmiyyətli dərəcədə fərqlidir. Çünki, yüksək ixtisaslı işçilərin sayı, ixtisassızlara nisbətən azdır. Bu vəziyyəti özündə əks etdirən 28 və 29-cu qrafiklərə nəzər yetirək. Əmək haqqı P S D Əməyin miqdarı Q Şəkil 26. İxtisaslı kadrın əməyinə olan tələb və təklif əyrisi Əmək haqqı P S D Əməyin miqdarı Q 102 Şəkil 27. İxtisassız kadrın əməyinə olan tələb və təklif əyrisi İndi isə aydınlaşdıraq görək əmək haqqı nədir: Əmək haqqı - iş qüvvəsinin dəyəri, yaxud görülmüş işin müqabilində işəgötürənlər tərəfindən işçilərə pul şəklində ödənilən haqdır. Əmək haqqı əmək müqaviləsi əsasında nizamlanır. İşəgötürənin kimliyindən və ya görülmüş işin xarakterindən asılı olaraq əmək haqqı müxtəlif cür adlandırıla bilər: maaş ( məmurlarda), pul məvacibi (hərbi qulluqçularda), vəzifə maaşı (rəhbər işçilərdə), qazanc yaxud muzd (ev qulluqçusunda) və s. Əmək ya görülən işin həcminə, ya da sərf edilən vaxta əsasən qiymətləndirilir. Buna uyğun olaraq əmək haqqının h esablanmasının iki forması mövcuddur: işəmuzd və vaxtamuzd (bu barədə biz az sonra daha geniş məlumatlar öyrənəcəksiniz). Əmək haqqına bəzi əlavələr edilə bilər: daimi mükafatlar, həvəsləndirici ödənişlər, onüçüncü maaş, xəstəliyə görə müavinət və s. Əmək haqqının ödənilməsindəki bütün fərqlər tələb və təklif terminləri vasitəsilə izah oluna bilər. Əgər, işçi öz əməyinə görə yüksək əmək haqqı tələb edirsə, onda firma bunu daha az sayda işçi işə götürməklə həyata keçirəcək (tələb qanunu). Əgər, firma yerinə yetirilmiş müəyyən işə görə az əmək haqqı ödəyirsə, onda bu işi çox az sayda işçi yerinə yetirmək istəyində olacaq (təklif qanunu). Konkret əməyi xarakterizə edən tələb və təklif əyrisinin kəsişdiyi nöqtə həmin əməyin bazar qiymətini, daha doğrusu əmək haqqını göstərir. Burda da bizə tanış olan iqtisadi qanunlar fəaliyyətdədir. İşçilər öz əməyinə görə maksimum yüksək haqq almağa, işəgötürənlər isə mümkün qədər az ödəməyə çalışırlar. Mümkündürmü, işçi ilə firma öz aralarında müqavilə bağlayıb, bu məsələləri razılaşdırmasın? Hərdən bəzi hallarda bu mümkün olsa da, bütövlükdə işə götürülənlər və işçilərin bir-birindən ayrı fəaliyyəti mümkün deyildir. Tez və ya gec onlar arasında kompromis baş tutacaq. İndi isə gəlin görək müxtəlif ölkələr üzrə əmək haqlarının kəskin surətdə fərqləndiyini necə izah etmək olar. Yəqin ki, Siz dostlarınızla söhbətlərdən, bəlkə də televiziya kanallarından eşitmisiniz ki, Qərbi Avropada, ABŞ və Yaponiyada əmək haqları xeyli yüksəkdir. Hindistan, Azərbaycan və digər ölkələrdə isə bu göstərici həmin ölkələrdəki Ямяк h аг г ы - мялум вахт ва h иди ярзиндя мцяййян ишин йериня йетирилмясиня эюря муздлу ишчийя юдянилян пул мцкафатынын юлчцсцдцр. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|