Фуат рясулов
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əməyin diskriminasiyası
- Diskriminasiya - qeyri-bazar qüvvələrinə əyani nümunələrdən ən birincisidir.
- Əmək bazarında digər qeyri-bazar qüvvələri də fəaliyyət göstərir.
108 etməklə işləmək öhdəliyi də razılaşdırılır. Bu müqaviləyə görə, şirkət işçini yalnız alternativsiz iqtisadi zərurət yarandıqda, müdiriyyətin göstərişi ilə ixtisarlar aparılanda əvvəlcədən xəbərdarlıq etməklə işdən azad edə bilər. Bütün bunlarla yanaşı, bu və ya digər əmək razılaşmalarından yüksəkdə həmişə h ər bir ölkənin əmək qanunvericiliyi durur. Bu isə o deməkdir ki, əmək sazişləri özündə işçinin işə götürülməsi qaydası, əməyinin ödənilməsi forması və ölçüsü, müqavilənin ləğv edilməsi ilə bağlı ölkə qanunvericiliyinin prinsiplərini nəzərə almalıdır. Əmək münasibətləri ilə bağlı bütün normalar "Əmək Məcəlləsi"ndə cəmləşir. Bu Məcəllə ilə işə götürənin və işçinin fəaliyyət çərçivəsi müəyyənləşdirilir. Məsələn, "Məzuniyyətlər haqqında" Qanuna görə, hər işçiyə illik məzuniyyət h aqqı ödənilməli və onun müddəti deyək ki, müəyyən kateqoriya işçilər üçün 30 təqvim günü təyin olunmalıdır. Bu o deməkdir ki, firma öz işçisinə məzuniyyət verməlidir, lakin onun müddəti nə 45, nə də ki, 60 təqvim günü, eləcə də 30 gündən az da ola bilməz. Buna onun hüququ çatmır! Mütləq olaraq demək mümkündür ki, əmək bazarı bir sıra xüsusiyyətlərini çıxmaq şərtilə digər bazarlara oxşardır. Bu xüsusiyyətlər hansılardır? Əvvəla, o dövlət tərəfindən müvafiq qanunların qəbulu yolu ilə daha sərt formada tənzimlənir. Kollektiv müqavilə ilə tənzimlənmədə hüquqi prosedurların yaratdığı inzibati və iqtisadi münasibətlərdə sərtlik daha çox hiss olunur. Bütün bunlar tələb və təklif qanununun azad fəaliyyətini məhdudlaşdırmaqla müvafiq surətdə əməyin qiymətinə, daha doğrusu əmək haqqının bazar səviyyəsinə təsir göstərir. Bu bazarın daha bir xüsusiyyəti bazarda qiymətlərin aşağı düşməsinin müəyyən h əddinin mövcudluğudur. Bu çox vacibdir! Əgər, hər hansı bir mal satılmırsa, sahibkar onun qiymətini aşağı salır ki, heç olmasa zərərini azaltsın. " İş qüvvəsi"nin satılması zamanı isə minimal qiymət müəyyənləşdirilir ki, o ondan aşağı qiymətə satıla bilməz. Bu qiymət yaşayış minimumu adlanır. Yaşayış minimumu insanların fizioloji normadan aşağı olmayan səviyyədə yaşaması üçün zəruri ərzaq məhsullarını, həmçinin digər tələbatlarını, o cümlədən geyim, mənzil xidmət haqqı, nəqliyyat xidməti, gigiyena və sanitariya əməliyyatları həyata keçirmək üçün tələb olunan gəlirlərinin səviyyəsidir. Hər hansı bir ölkənin iqtisadi vəziyyəti araşdırılarkən minimum əmək haqqı və orta aylıq əmək haqqı kimi göstəricilərdən istifadə olunur. Hökumət tərəfindən sosial normativ kimi minimum əmək haqqı həddi müəyyənləşdirilir. Müxtəlif ölkələrdə mütəxəssislər tərəfindən bu hədd elə səviyyədə müəyyənləşdirilir ki, o səviyyədə gəlirlərə malik olan vətəndaşlar acından və digər səbəblərdən xəstələnməsin, ölməsin. Məsələn, 1988-ci ildə keçmiş SSRİ-də, deməli həm də Azərbaycanda da bu göstərici il ərzində ailənin 1 üzvü üçün 1271 manata (106 manat x 12 ay) bərabər 109 idi. 1991-ci ilin qiymətləri ilə həmin göstərici 3144 manat olub (262 manat x 12 ay). Respublikamızda milli valyutanın (manatın) dövriyyəyə buraxılışından sonra keçid dövrü ilə əlaqədar yaranmış iqtisadi böhranın, həm də inflyasiya ilə müşahidə olunması nəticəsində müstəqil ekspertlərin hesablamalarına görə, bu göstərici xeyli dəyərsizləşmişdi. Hazırda Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının son h esablamalarına görə minimum istehlak büdcəsinin 2003-cü il ərzində aylıq dəyəri orta hesabla 360 min manat olub. Azərbaycanın da üzv olduğu Beynəlxalq Əmək Təşkilatının 131 saylı Konvensiyasına görə hər bir ölkədə minimum əmək haqqı səviyyəsi minimum istehlak büdcəsinin dəyəri götürülür və minimum əmək haqqı əsassız olaraq müəyyənləşdirilən aşağı əmək haqqının qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Buna baxmayaraq, keçid iqtisadiyyatlı dövlətlər arasında bir sıra ölkələrdə minimum əmək haqqı məbləği minimum istehlak büdcəsi səviyyəsindən aşağıdır. Bu hal Azərbaycan üçün də xarakterikdir. Sistem dəyişikliyi ilə əlaqədar olaraq 90- cı illərin ortalarınadək davam edən tənəzzül ölkə əhalisinin kasıblaşmasını səciyyələndirməklə yanaşı, əməyin düzgün qiymətləndirilməsinə də mənfi təsir göstərdi. Hazırda iqtisadiyyatda artım baş verdiyi indiki halda həmin səviyyələrin biri- birinə tədricən yaxınlaşdırılması prosesi gedir. Belə ki, 01 iyul 2004-cü ildən etibarən Azərbaycanda minimum əmək haqqı səviyyəsi 100 min manat təyin olunub. Əməyin diskriminasiyası Əməyin diskriminasiyası nədir? Bu, birinin işinə və yaxud xidmətlərinə görə vəzifəyə irəli çəkilməsinə digəri ilə müqayisədə üstünlük verilməsi və yüksək tutulmasıdır. Belə olan halda bu istiqamətli qərar qəbul edərkən işçilərin nə əmək vərdişi, nə qabiliyyəti, nə də ki, bacarıüı nəzərə alınmır. Müasir dünyada belə hallarla hələ də irqi, milli ayrı- seç kiliklər zamanı rastlaşmaq mümkündür. Lakin hazırda daha çox rastlaşdıüımız diskriminasiya h alları cinsi əlamətlər (kişi və qadın) üzrə qeydə alınır. D iskriminasiyanın qurbanı olaraq çoxlu sayda işləyənlər bu prosesdən əziyyət ç əkdiyinə görə, o son nəticədə hamıya mənfi təsir göstərir. Axı diskriminasiya nəticəsində hansısa istedadlı işçi işləməkdən və ya xidmətinə görə irəli çəkilməkdən kənarlaşdırılır. Deməli, belə olan halda biz insan resurslarından maksimum dərəcədə səmərəli istifadə edə bilmirik. Biz əmək bazarından və orda mövcud olan tələb və təklif qanunundan danışarkən, tələb və təklifin fəaliyyətinə təsir göstərən qeyri-bazar qüvvələrindən söh bət açmamışdıq. Diskriminasiya - qeyri-bazar qüvvələrinə əyani nümunələrdən ən birincisidir. B elə ki, onun nəticəsində qadın bacardıüı, lakin ənənəvi olaraq kişi işi hesab edilən hansısa bir işi görməkdən imtina edir. Bu nəyə gətirib çıxaracaq? Bu fəaliyyət sferasında kişilərin işçi qüvvəsinin təklifi aşaüı və onun nəticəsi olaraq əmək haqları yüksək olur. Əmək bazarında digər qeyri-bazar qüvvələri də fəaliyyət göstərir. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|