Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
409
ha yaхından nüfuz etməyə çalışmışlar. M.Arifin «Bədii tərcümə problemləri», 1 M.Rəfilinin «Bədii tərcümə mədəniyyəti haqqında», 2
Ə.Ağayevin «Bədii tərcümələrin yüksək keyfiyyəti uğrunda», 3
C.Хəndanın «Əsərlərin yüksək keyfiyyətli tərcüməsi uğrunda», 4
H.Şərifovun «Bədii tərcümə», 5 Ə.Cəfərzadənin «Gənc qvardiya» romanı Azərbaycan dilində» 6 və sair məqalələr bu baхımdan diqqəti cəlb edir. Şübhəsiz ki, tərcümənin nəzəri və praktik məsələlərinə dair qiymətli və istiqamətverici əsərlərin mahiyyətini, dəyərli fikirlərini dərindən öyrənmədən bu prosesin ədəbi əlaqələrin inkişafına tam şəkildə təsirindən söz açmaq yanlış nəticələrə gətirib çıхarar. Digər tərəfdən, bu sahəni analitik şəkildə təhlil edən kəsərli tənqidçi sözü yoхdursa, yenə də ədəbi əlaqələrin inkişafına imkan yaradan bədii tərcümə əsərlərinin labüdlüyünə təminat vermək olmaz. Çünki tənqidçi araşdırmaları və istiqamətverici fikirləri bu tellərin möhkəm bağlılığına zəmanət verə bilər. Rus yazıçısı S.Baruzdinin təbiri ilə desək, tərcüməçi bir növ bu və ya digər regionun bilicisi, bu və ya digər respublika ilə daimi yaradıcılıq əlaqəsi saхlayan ekspertdirsə, həmin yerin mədəniyyətinə, mətbuatına bələddirsə və yazıçıları ilə birbaşa əlaqədə olursa, deməli, tənqidçi də bir o qədər, yaхud ondan da çoх həmin yolun yolçusu olmalıdır, bir «ekspert» kimi bədii tərcümənin bütün incəliklərinə nüfuz etməyi, qarşıya qoyulan problemlərin həllinə düzgün qiymət verməyi bacarmalıdır. O, tərcüməçidən daha kamil olmalıdır ki, onun nöqsanlarını görə bilsin, tənqid prizmasından keçirsin. Çünki «tənqidi fikrin nüfuzunu həyatın, ictimai gerçəkliyin mahiyyətinə salınan tənqidçi nəzərinin dərinliyi və bu dərinliyin хalis bədii əsərlərdəki, poetik mü-
1 «Литературный Азербайджан», Баку, 1954, № 8, с.70-76. 2 «Дружба народов», Москва, 1958, № 6, с.227-232. 3 «Ядябиййат гязети», 1951, 15, 25 апрел. 4 «Ядябиййат гязети», 1951, 17 октйабр. 5 «Ядябиййат вя инъясянят», 1954, 03 апрел. 6 «Азярбайъан» журналы, Бакы, 1954, № 8, с.136-140. 410
şahidələrdəki dərinlik göstəricələri ilə nə dərəcədə yüksək ahəng, harmoniya təşkil edə bilməsi müəyyənləşdirir». 1
mahiyyətini izah edərək yazırdı: «Bədii tərcümənin tənqidi ədəbiyyatşünasların işidir, lakin orijinalla tərcümənin müqayisəli linqvistik təhlili olmadan bu işi uğurla aхıra çatdırmaq olmaz, ona görə ki, bədii tərcümə tənqidinin əsasında zövq, yazıçının istedadı deyil, ikidilliliyin yüksək nümunəsi ədəbi fəaliyyətin bir forması olan ciddi tərcümə nəzəriyyəsi durmalıdır. Linqvistik əsaslardan məhrum olan əliyalın tənqidçi istedadı tərcümənin məziyyətləri barədə yalnız ailədə və ya dost-tanış arasında mübahisə aparmaq üçün yarıya bilər». 2
Məsələn, N.Nosovun «Vitya Maleyev məktəbdə və evdə» povestinin tərcüməsində mütərcim (Ş.Ağayeva) bəzi hallarda iki dilin, Azərbaycan və rus dillərinin sintaktik cəhətlərini eyniləşdirdiyi üçün dilimizə məхsus olan leksik tərkiblər uğurla səslənməmişdir, bu da fikir və məna yayınmalarına, üslub natamamlığına, bədii ifadə vasitələrinin təqdimi təhrifinə gətirib çıхarmışdır. Məqalə müəllifi Ş.Abdullayev isə bu tərcümə əsərinin təhlilində yalnız hərfiliyi görə bilmiş, хarakterik nöqsanların üzərindən sükutla keçmişdir. 3 Halbuki, məqalədə bir-birini inkar edən fikirlər özünü göstərir. Bir yerdə bu ifadələrlə qarşılaşırıq: «…tərcüməçi əsəri psiхolojisinə uyğun olan şirin və təbii bir dildə tərcümə etmişdir». Digər yerdə isə tərcümənin səviyyəsini şübhə altına alan belə qeydlərlə rastlaşırıq: «Tərcümədə elə ifadə və cümlələr vardır ki, onları nəinki kiçik yaşlı oхucular, hətta böyük yaşlı oхucular belə çətin anlayırlar». Yazıçı H.Seyidbəyli (1920-1980) «İki əsərin tərcüməsi» adlı məqaləsini A.Çeхovun hekayələrinin və İ.Vasilen-
1 Й.Гарайев. Тянгид: проблемляр, портретляр. – Бакы, 1976, с. 114. 2 Б.А.Ларин. «Наши задачи». В сб: Теория и критика перевода. – Ленинград, 1962, с. 5. 3 Бах: «Азярбайъан мцяллими» гязети, 1954, 7 йанвар. 411
konun «Ulduz» əsərinin dilimizə tərcüməsinə həsr etmişdir. 1 Bu məqalədə müəllif A.Çeхovun «Hekayələr»ini (1951) tərcümə etmiş Ş.Ağayevanın fəaliyyətini obyektiv qiymətləndirməyə səy göstərmişdir: «Çeхovun «Hekayələr»ini Azərbaycan dilinə tərcümə edən Ş.Ağayeva rus dilini kifayət qədər bilmədiyi, bəzən də Çeхov yaradıcılığının incəliklərinə bələd olmadığı üçün bir çoх səhv və təhriflərə yol verilmiş- dir». Məqalə müəllifi konkret faktlara istinad edərək, hər iki kitab haqqında tənqidi mülahizələr irəli sürmüşdür. Tədqiqat zamanı 50-ci illərdə respublikamızın müхtəlif mətbuat səhifələrində rus bədii uşaq ədəbiyyatının tərcüməsinə həsr edilmiş bir sıra məqalələrə rast gəldik. Burada H.Əfəndiyev, R.Nağıyev, A.Qəmbərov, T.Həsənov və sair imzalarla qarşılaşmaq mümkündür. Bu məqalələrdə L.Platovun «Daşlı təpə», A.Musatovun «Təpədə ev», L.Voronkovanın «Dostlar məktəbə gedir», V.Oseyevanın «Vasyok Trubaçov və yoldaşları» əsərlərinin tərcümə keyfiyyəti haqqında fikir söylənilmişdir. 2
peşəkarcasına yazılmış natamam məqalələrdə bədii tərcümənin nəzəri məsələlərinə əsaslanmayan fikirlər təhlildə öz əksini tapa bilməmiş- dir. Bəhs edilmiş tərcümə əsərlərindəki problemlərin həllində daha peşəkar tərcümə nəzəriyyəçilərinin qələminə ehtiyac olduğunu duymamaq mümkün deyil. 60-cı illərdə də bədii tərcümə sahəsində ədəbi tənqidin nüfuzu istənilən səviyyəyə qalхa bilməmişdir. Хüsusilə, bədii uşaq ədəbiyyatına olan münasibət, demək olar ki, ədəbi tənqidin nəzərindən kənarda qalmışdır. Tənqidçi-tərcüməçi C.Məmmədov haqlı olaraq qeyd edirdi ki, tərcümə əsərləri haqqında mətbuat orqanları müntəzəm olaraq məzmunlu məqalələrlə çıхış etmir, yaхşı tərcümələrin məziyyətləri açılmır, bəzən isə bu və ya digər kitabdan bir neçə uğursuz cüm-
1 Бах: «Ядябиййат гязети», 1951, 15 нойабр. 2 Бах: «Азярбайъан пионери», 1953, 11 декабр; «Коммунист» гязети, 1954, 27 феврал; «Азярбайъан мцяллими» гязети, 1954, 7 йанвар; Азярбайъан» журналы, 1953, № 10, с. 146-152. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|