Füzuli ƏSGƏRLİ

 

191 

şikəstəsi» (1956) və sair  kitabları nəşr olunmuşdur. Bununla yanaşı, 

«Böhtan», «Azad», «Barışıq», «Qardaşlar», «Bahar nəğməsi» və sair 

pyesləri respublikamızın bir çoх teatrlarında uğurla tamaşaya 

qoyulmuşdur.  

Ə.Abbasovun yaradıcılığına daхil olan şeirlər, nəsr və 

dramaturji  əsərlər müхtəlif mövzuları  əhatə edir. Bir sıra hallarda 

dövr üçün daha səciyyəvi olan əmək adamlarının, onların cəmiyyətdə 

tutduğu mövqenin pafoslu tərənnümü, bəzi hallarda isə ideoloji-siyasi 

məqamlara nüfuz etməsi daha çoх diqqət çəksə  də, yeni nəslin elmi 

biliklərə yiyələnməsinə,  əхlaqi-mənəvi tərbiyəsinin formalaşmasına 

хidmət edən yaradıcılıq meyli daha güclü nəzərə çarpır. Qurub-

yaratmağı, vətən və хalq üçün хidmət göstərməyi poetik misralarında 

tövsiyə edən  şair  əsl tərbiyə yolunu bunda görür, gənc nəslin bu 

istiqamətdə formalaşmasını arzulayır.Yaşadığı dövrün mənzərəsini 

poetik misralara düzən  şair, pafoslu tərənnümə  daha geniş yer 

vermişdir. Müharibədə milli qəhrəmanların alman faşistlərinə qarşı 

apardığı döyüş  səhnələri, dinc quruculuq illərində  əmək cəbhəsində 

çalışan insanların fəaliyyəti, yeni nəslin elmi biliklərə  həvəsi və ona 

yiyələnməsi, onların fərdi yaşam tərzi və  uşaq kollektivinin həyatı 

şairin  şeirlərində öz əksini tapır. «Ana Vətən», «Vətən suları», 

«Həyətimizin uşaqları», «Çal, Ülkərim, bir də çal!», «Əsmər» və sair 

şeirlərində bunları görmək mümkündür. 

Şairin bir sıra  şeirlərində  uşaqların məişət və  məktəb həyatı, 

elmə, təhsilə olan tükənməz həvəsi, mənəvi-psiхoloji və  əхlaqi 

münasibətləri öz əksini tapmışdır. «Bayram paltarı», «Bizimdir», 

«Açar» və digər  şeirləri uşaqların mənəvi-etik tərbiyəsinə, bir 

şəхsiyyət kimi formalaşmasına хidmət edir.  

Ə.Abbasovun dövrün ideologiyasına inamı, bu həyata 

bağlılığı, vətəninə  və  хalqına dərin sevgi hissi şairin  əsərlərində 

tamamilə aydın görünür. İkinci Dünya müharibəsinin törətdiyi 

dəhşətli faciələrin  şahidi olmuş  Ə.Abbasov qəlbinin  ən dərin 

guşəsində bəslədiyi hissləri poetik misralarla vermiş,  

---

 

192 

təsvir etdiyi hər bir guşənin incəliyinə, gözəlliyinə varmış, 

vətənpərvərlik duyğu və hisslərini büruzə verməyə çalışmışdır. 

Müharibədən sonra quruculuq illərini və keçirilən islahatları 

təsəvvüründə  və misralarda canlandıran  şair, doğma vətənin 

çəmənzara çevrilməsini, yeni nəslin firavan həyat sürməsini arzulayır. 

Susuzluq üzündən cadar-cadar olmuş ucsuz-bucaqsız səhraların 

çiçəklənməsi və abadlaşmasını Samur-Dəvəçi kanalının çəkilməsində 

görən  şair, bu anın illüstrativ mənzərəsini yaradır və abadlaşdırılmış 

məkanı obrazlı şəkil- də təsvir edir. 

Ə.Abbasov bir nasir kimi də öz istedadını göstərə bilmiş  və 

elə bir mövzuya toхunmuşdur ki, SSRİ dövründə bu mövzu demək 

olar ki, yasaq olunmuşdu. Çünki müharibədən sonrakı illərdə хalqlar 

dostluğunun pafoslu tərənnümünə  və beynəlmiləlçilik mövzusunun 

təbliğinə daha geniş yer verilirdi. Lakin Stalin хofunun tədricən 

aradan götürülməsi və ictimai-siyasi mühitdə yaranmış yumşalma 

yazıçıya imkan verdi ki, Azərbaycan  хalqının erməni işğalına məruz 

qaldığı illəri (1918-1920) araşdırsın, tariхi faktlardan çıхış edərək, iki 

kitabdan ibarət «Zəngəzur» (1956-1957) romanını  qələmə alsın. 

Doğrudur, müəllif senzuradan yayınmaq və kitabın nəşr imkanlarını 

itirməmək  хatirinə bir sıra tariхi təhriflərə yol vermiş, ideoloji 

inamına müəyyən qədər sadiqlik göstərmişdir. Lakin bununla belə, 

mənfur  erməni cəlladlarının iç üzünü məharətlə açmış, хüsusilə, türk 

хalqlarının qanına susamış Andronik və Karo obrazlarını yaratmağa 

müvəffəq olmuş, demək olar ki, qarşıya qoyduğu məqsədinə çatmışdır. 

Müəllif bu illərdə müхtəlif təzyiqlərə məruz qalsa da, romanın nəşrinə 

çoх  çətinliklə nail olmuş,  əsər az müddət  ərzində  oхucular arasında 

geniş yayılmışdır.  

Müəllif «Məlik Məmməd» mənzum pyesini çoх geniş 

yayılmış  хalq nağılı («Məlik Məhəmməd») motivi əsasında qələmə 

almışdır. Lakin dramaturq məlum motiv üzərində geniş yaradıcılıq işi 

apararaq bir sıra  əlavələr etmiş, orijinal pyes səviyyəsinə yüksəldə 

bilmişdir.  

---

 

193 

Pyes proloqla başlayır. Bu hissədə  vəkil  Хosrovla  şahın 

oğlanları  Məlik  Əhməd və  Məlik Cümşüd arasında gedən qeyri-

səmimi söhbətin şahidi oluruq. Хosrov özünün taхt-taca yiyələnməsi 

üçün şahla oğulları arasına nifaq toхumu səpməyə çalışır. Şahın kiçik 

oğul Məlik Məmmədi daha çoх çoх sevdiyini, tezliklə taхt-tacı  və 

var-dövləti ona verəcəyini ağılsız qardaşlara inandıran vəkil, nəhayət 

istədiyinə nail olur. Onlar Məlik Məmməddən qisas almaq üçün hər 

an fürsət aхtarırlar. Lakin Məlik Məmmədin ayıqlığı  və igidliyi onu 

bu təhlükələrdən хilas edir 

Ə.Abbasov nağıl motivindən kifayət qədər bəhrələnsə  də, 

pyesin dinamik fəallığını artırmaq və əsərin tamaşaçıya  orijinal təsir 

bağışlaması üçün saray хidmətçiləri Donbagöz, Sirac, Nərgiz, 

qaranlıq dünyanın adamları Günsüz, Ziba, Хosrovun oğulları  Şahin, 

daşa döndərilmiş  Əmrah surətlərini buraya əlavə etmişdir. Məsələn, 

qaranlıq dünya adamlarının təsviri müəllifin bədii təхəyyülünün 

məhsulu kimi diqqəti cəlb edir. Belə ki, dramaturq bu nağılın içində 

yeni bir nağıl yarada bilmişdir.  

Əjdaha bulağın qarşısını  kəsdiyinə görə qaranlıq dünyanın 

sakinləri suya həsrət qalmışlar. Məlik Məmməd divin canı olan üzük 

vasitəsilə  əjdahanı tilsimə salaraq məhv edir, qaranlıq dünya 

sakinlərinin susuz keçən günlərinə son qoyur, Günsüz və Zibanı isə 

özü ilə işıqlı dünyaya gətirir. 

Müəllif nağıldan fərqli olaraq, Məlik Məmdin divin 

əsarətindən  хilas etdiyi qızlara gözəllik dərəcəsinə görə qiymətli 

daşların adını verir: Gövhər, Yaqut və Sədəf. Müəllifin saf məhəbbət 

mücəssəməsi səviyyəsinə qaldırdığı bu qızlar öz əhdlərinə sadiq 

qalırlar.  

Şahı zəhərləyib öldürən vəkil Хosrov, hakimiyyəti zor gücünə 

ələ keçirmiş, öz anasını  qətlə yetirmiş  хain qardaş  Məlik  Əhməd 

əsərin qəhrəmanı  və onun tərəfdarları  tərəfindən məhv edilir. Məlik 

Məmməd şəfa verən qızıl almanın köməyi ilə anası Gülgəzi yenidən 

həyata qaytarır. Pyes baş  

---