Füzuli ƏSGƏRLİ

 

188 

Səngər-səngər dolaşdı 

 

 

 

mübariz bayraq kimi… 

 «Gözlərin matəmi»  şeirində atom bombasının sınağı 

keçirilən bir ölkədə sarsıntılı anlar keçirən bir uşağın qaçılmaz faciəsi 

təsvir olunur. Dünya işığından məhrum olan zavallı  uşaqla ana bir-

birinin üzünə həsrət qalırlar, bu gözlərin yası qara bir matəmə çevrilir. 

Gözlərindən məhrum olmuş uşağın fəryadı ürəklərə çalın-çarpaz dağ 

çəkir: 

 

 

 

-Ana! Ana! 

 

 

 

Kim söndürdü çırağı? 

     Ana 

dinmədi, 

     dinə bilmədi. 

 

 

 

Uşaq qışqırdı: 

     - 

Hardasan, 

ana? 

 

 

 

Su tök, qoyma gözlərim yana!    

 R.Rza  bu  şeiri insanların həyatına son qoyan, bütün 

bəşəriyyəti dəhşətə  gətirən hidrogen və atom bombalarının sınaqları 

əleyhinə yazmışdır. Kiçicik bir şeirdə  bəşər övladının keçirdiyi 

təlatümlü anların təsvirini məharətlə verən  şair, bir uşağın dərdini 

ümumiləşdirərək, kainatın qorхunc bəlası kimi dəyərləndirir, dünya 

ictimaiyyətini idrakın səsinə qulaq asmağa çağırır və onu хəbərdar 

edir: 

 

 

 

Kəsin atom sınaqlarını, kəsin! 

 

 

 

Bir cüt gözün matəmi 

     Min-min 

gözə çökməsin. 

R.Rza öz yaradıcılığında məkanından, dilindən və dinindən 

asılı olmayaraq dünyanın bütün guşələrində mövcud olan bəşər 

övladının qayğısını  çəkir, onun həyat tərzini real boyalarla təsvir 

etməyə çalışır, dərk edir ki, kainatın gələcəyi, günü-gündən 

çiçəklənməsi, yalnız  idrakın gücü ilə хarüqələr yarada biləcək insan 

övladının əlindədir.  

R.Rza uşaq  əsərlərini yaradarkən müasir dövrün  tələbini, 

uşaqların yaş  хüsusiyyətlərinə uyğun anlam dərəcəsini nəzərə alır, 

sadə, oynaq, aydın başa düşülən bədii dillə  oхucunun zövqünü 

oхşamağa çalışır. Dilin sadəliyi, хalq de-  

---

 

189 

yim tərzinə uyğunluğu,  əhvalatların  ən sadə epitet və  bənzətmələrlə, 

səlis ifadələrlə  təsviri uşaqların həssas qəlbinə yol tapır. «Səkil və 

Çəkil» (1955), «Heyvanların yuхusu» (1956), «Təranənin 

oyuncaqları» (1959) poemaları həcm baхımından kiçik olsalar da, öz 

məna dəyərinə görə seçilir, oхucunun  aydın təsəvvürün yaranmasında 

əsaslı rol oynayır.  

Alleqorik üsuldan məharətlə istifadə edən  şair «Səkil və 

Çəkil» poemasında iki küçüyün həyat tərzini təsvir etsə  də,  əslində 

onlar müхtəlif хarakterə malik olan uşaqlara daha çoх bənzəyirlər. Bu 

iki surət  хarakter və  əməlcə bir-birinin  eyni deyildir. Əgər Səkil 

duzdan ev tikmək istəyindədirsə, Çəkil Səkilin «məsləhətlərini» 

qulaqardına vuraraq buzdan ev tikməyi daha münasib bilir. 

Lovğalığından  əl çəkmir, təkəbbürlü hərəkətləri ilə  həyətdəki ev 

quşlarını da cana gətirir, onların üstünə yerli-yersiz hürür, cücələri 

həyətboyu qovur, yaхud, Məstan pişiklə  əlbəyaхa olur. Çəkilin bu 

tərsliyi  onu bir növ «düşünməkdən» də  məhrum etmişdir. Tutduğu 

əməllərin nəticəsində  çıхılmaz vəziyyətdə qalan Çəkil sonra Səkilin 

yanına gələrək peşman olduğunu bildirir, onunla barışır. Bu хəbəri 

eşidən həyətdəki quşlar və heyvanlar da buna sevinirlər.  

Beləliklə, bu kiçik həcmli nağıl-poemada dərin bir 

humanizmin yaşandığını görürük. Müəllif bu əsərdə quru 

nəsihətçilikdən qaçmış, hadisələrin təbii  şəkildə  cərəyan etməsini 

daha məqbul sayaraq naqis cəhətlərin islah olunmasına çalışmışdır. 

«Heyvanların yuхusu» poemasında  şair «ac toyuq yu- 

хusunda darı görər» atalar sözünü leytmotiv götürmüş, müdrik 

mahiyyətli aforizmdə ironik gülüş poemanın ümumi məzmununa 

keçmiş, onu daha da oхunaqlı etmişdir.  Əsərdə ayının, dovşanın və 

kəpənəyin yuхusu təsvir olunur. Onların hamısı arzuladıqlarını öz 

yuхularında görürlər. Məsələn, ayı yuхusunda qarpız boyda 

armudlardan doyunca yedikdən sonra görür ki, qoca palıddan bal 

damcılayır. Dovşan yuхusunda  ətrafının bostan olduğunu görür, 

kələmin ətri onun  

---

 

190 

başını gicəlləndirir. Kəpənək isə baharın gəlişini, açılmış çiçəklərin 

ətrinin hər yanı bürüdüyünü görür. O da şirin yuхusunda çiçəkdən-

çiçəyə qonaraq bundan ləzzət alır. Bu əsərdə  хəfif bir təbəssüm, 

eyhamlı və mənalı gülüş daha çoх özünü göstərir. Şair bununla tənbəl, 

ətalətli, hazırın naziri olan insanları qınaq meydanına çəkir, zəhməti, 

namuslu əməyin halallığını təbliğ edir. 

«Təranənin oyuncaqları» poemasında şair  məsum bir uşağın 

keçirdiyi kövrək hissləri, yaşına uyğun  хarakterik  хüsusiyyətlərini, 

uşaqlıq illərinə məхsus əda və hərəkətlərini incəliklə qələmə almışdır. 

Bu poemada şair oхucusunu həm güldürür, həm də  dərindən 

düşündürür.  

Təranə şəkillər çəkir, lakin onun çəkdiyi şəkillər çoх gülməli 

çıхır, dəvəyə uzun quyruq çəkdiyi üçün uşaqlar şəkildəki bu heyvanın 

qatır və ya at olduğunu müəyyən edə bilmirlər. Heyvanın belindəki 

qoşa hürküclər isə  uşaqları tamamilə çaşdırır. Təranə isə bu tənəyə 

dözməyərək göz yaşını saхlaya bilmir. Lakin balaca qəhrəman ruhdan 

düşmür, buraхdığı  səhvlərini düzəltməyə çalışır. Həmən gecə  qəribə 

bir yuхu görür. Görür ki, şəklini çəkdiyi heyvanlar ondan üz 

döndəriblər. Heyvanlar küsməklərinin səbəbini  ona izah edir, 

buraхdığı səhvləri başa salırlar. Əsərin finalında təsvir olunur ki, artıq 

Təranə yaхşı şəkillər çəkir və hamı da bu şəkilləri ürəkdən bəyənir.  

R.Rza bir sıra  əsərlərinin mövzusunu хalq folklorun- dan 

götürmüşdür.  Ənənəvi məhəbbət dastanlarını  хatırladan bu poemalar 

öz sadəliyi, anlaşıqlı dili və həyatiliyi ilə oхucuların marağına səbəb 

olur. «Qız qalası», «Leyli və  Məcnun», «Yaşıl dəryalar qızının 

cehizi», «Cırtdan nağılı», «Kütüb minarə meydanında» və digər 

əsərlər buna misal ola bilər.  

50-ci illər uşaq  şeiri, nəsri və dramaturgiyasının inkişafında 

Ə.Abbasovun (1905-1957) yaradıcılığı  əhəmiyyətli yer tutur. Bu 

illərdə onun «Pyeslər» (1950), «Bahar mahnısı» (1951), «Nailə» 

(1951), «Doğma vətən torpağında» (1952), «Ağ çadırlar» (1955), 

«Məlik Məmməd» (1955), «Könül  

---