Фяхряддин вейсялли

Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА
 
 
88 
Y.S.Maslovun  iĢarə  konsepsiyası  barədə  biz  yuxarıda  ətraflı 
məlumat  vermiĢik  (bax:  I  fəsil).  Lap  bu  yaxınlrda  belorus  təd-
qiqatçısı  N.B.Meçkovskayanın  semiotika  haqqında  çox  maaqlı  bir 
əsəri çapdan çıxmıĢdır.
60 
 
 
III.6. Fəslin ədəbiyyatı və qeydlər 
 
1.
  N.Z.Hüseynli.  Təfəkkürün  anlayıĢ-kateqorial  aparatı.  Qnoseoloji 
və metodoloji təhlil. Bakı, 2003. 
2.
  А.Л.Верлинский.  Античные  учения  о  возникновении  языка. 
С.-Петербург, 2006, s.72. 
3.
Yenə orada. 
4.
 Platon. Kratylos.
 
―Sämtliche Werke‖, Bd 3, s.11-91. Biz Platonun 
―Kratil‖  əsərini  baĢqa  yerdə  ətraflı  Ģərh  etdiyimizdən  burada  onun 
üzərində  geniĢ  dayanmırıq.  Bax:  F.Veysəlli.  Struktur  dilçiliyin  əsasları. 
Studia Philologica. III, Bakı, ―Mütərcim‖, 2009, s.26-28. 
5.
  А.Л.Верлинский.Göstərilən  əsəri,s.73;  P.J.King.  100  gro

e 
Philasophen..., s.52, 58. 
6.
 N.Z.Hüseynli. Göstərilən əsəri, s.72. 
7.
 Yenə orada, s.7. 
8.
  A.Rzayev.  Nəsrəddin  Tusi:  həyatı,  elmi,  dünyagörüĢü.  ―ĠrĢad‖, 
Bakı, 1996; 
Marağa  rəsədxanası  1259-cu  ildə  tikilməyə  baĢlayıb,  1271-ci  ildə 
tikinti  baĢa  çatıb.  Hülakilərin  dövründə  tikilib.  Orada  10  cihaz 
quraĢdırılımıĢdı. Nəhəng tikinti kompleksi 16 əsas və köməkçi binalardan 
ibarət idi. 16 binadan 7-si dairəvi formada tikilmiĢdi. Marağa rəsədxanası 
―RəĢad dağı‖ adlanan təpəlikdə tikilib. O təpəlikdən Urmiya gölü görünür. 
Nəsrəddin  fəlsəfə,  riyaziyyat,  astronomiya  və  kalloqrafiyadan  dərs 
deyirmiĢ.  BaĢqa  əsərlərlə  yanaĢı  Ġbn  Sinanın  ―IĢarələr‖  əsəri  də  N.Tusi 
tərəfindən  tərcümə  edilmiĢdir.  Onun  musiqi  nəzəriyyəsinə  həsr  olunmuĢ 
―ġərəfiyyə‖  risaləsi,  ―Natiqlik  sənəti  haqqında‖  əsəri  bu  sənətin 
incəliklərinə həsr olunub. 
N.Tusi  çox  məĢhur  idi.  N.Tusi  Marağada  rəsədxananın  tikilməsilə 
bağlı  Hülaku  xana  söhbət  açanda  xan  təəccüblə  soruĢur:  ―Bu  ulduzlar 
ölümünün  nə  faydası  var  ki,  rəsədxananın  tikilməsinə  bu  qədər  pul 

---

ЫЫЫ. С
ЕМИОТИКАНЫН ТАРИХИНЯ БИР БАХЫШ
 
 
89 
istəyirsən?‖  Nəsrəddin  cavab  verir:  ‖Ġcazə  ver  belə  bir  iĢ  görsünlər. 
Hamıdan  xəbərsiz  bir  Ģəxs  bu  dağın  baĢına  qalxsın  və  heç  kimin  xəbəri 
olmadan bir teĢti üzü aĢağı buraxsın‖ Belə də etdilər. TeĢt yuxarıdan aĢağı 
düĢəndə  çox  böyük  səs-küy  salır  və  aĢağıda  dayanmıĢ  qoĢunların 
içərisində  vahimə  və  təlatüm  yaradır.  Sanki  düĢmən  qoĢunları  hücuma 
keçmiĢdilər. Hülaku xan və Nəsrəddin bu hadisəni sakitcə seyr edirdilər. 
Nəsrəddin  xana  dedi:  görürsünüzmü,  bu  hadisənin  səbəbi  bizə  məlum 
olduğu  üçün  biz  sakit  durmuĢuq,  əsgərlər  isə  xəbərsiz  olduqları  üçün 
həyəcan  keçirirlər.  Yer  üzərində  sakit  yaĢamaq  istəyirsənsə,  göydə  baĢ 
verən  hər  bir  hadisədən  qabaqcadan  xəbər  tutmalısan.  Hülaku  xan  tikinti 
üçün 20 min dinar pul ayırmıĢdı. Bax: A.Rzayev. Göstərilən əsəri, s.103. 
N.Tusi  öz  müəllimi  Ġbn  Sinanın  davamçısı  olmaqla  fəlsəfə  ,  o 
cümlədən semiotika ilə bağlı fikirlərini əsasən ―ġərh əl ĠĢorot‖ (Teheran, 
1894)  və  ―Əsas  əl  Ġqtibas‖(Stambul,  1929)  əsərlərində  inkĢaf 
etdirmiĢdir.N.Tusidə  anlam  çox  aydın  ifadə  olunmuĢdur.  Anlam  ümumi 
olmayanda onun mənası xüsusi addır, məs. /Zeyd/. Bunu bəzən /bu adam/ 
kimi  də  iĢlədirlər.  Belədə  iĢarə  (əvəzləyənin)  birləĢməsi  sayəsində 
baĢqaları(adamlar)  onun  məzmununa  daxil  edilə  bilməzlər.Ya  da  onun 
anlamı  ümumiliyini  istisna  etmir,  ona  görə  də  ümumi  anlayıĢ  adlanır. 
Məs., /insan/, günəĢ/, /anko/, ―hərçənd ki, bu sözlərdən birincisi həqiqətən 
fərdlərin  çoxlu  mövcudluğundan  xəbər  verir,  ikincisi  yalnız  bir  Ģeyi 
bildirir,  üçüncüsü  isə  heç  nə  bildirmir.  Odur  ki,  təsvir  bu  fərdlərin  hər 
birinin  böyük  çoxluğunu  ehtiva  edir.‖  N.Tusi.Əsas  əl–Ġqtibas,  s.17.  Sitat 
götürülüb:  M.Диноршоев.  Философия  Насраддина  Туси.  Душанбе, 
1968,  стр.79.  Bu  həqiqətən  böyük  filosofun  anlamı  ayrıca  göstərməsinə 
bir sübutdur.Bunu  aĢağıdakı  sitat da  bir daha  təsdiq edir: ―...Əgər  kimsə 
alovun nə olduğunu bilmirsə, ilk dəfə tüstünü görəndə birincini ikincinin 
mənbəyi hesab edə bilməz. Ancaq sonra alovun iĢığını görəndə anlayır ki, 
tüstünün mənbəyi alovdur. Onun istisini hiss edəndə anlayır ki, od isitmək 
gücünə  malikdir.Nəhayət  o,  yanan  cismi  görür.  Beləcə  o  ,  həqiqi  biliyə 
çatana  qədər  biliklərini  artırır.‖(s.95).  Deməli,  N.Tusi  iĢarə  və  anlam 
qarĢılaĢmasını tam Ģəkildə dərk etmiĢ və onların elmi Ģərhini vermiĢdir.  
9.
 N.Z.Hüseynli. Göstərilən əsəri. 
10.
  J.Locke.  An  Essay  Concerning  Human  Understandig.  Oxford: 
Clarendon, 1975. 
11
. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 110 
12. 
Yenə orada. 

---

Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА
 
 
90 
13. 
Hoene-Wronski,  Jozef  Maria.  Philosophie  de  langage.  Paris, 
1806, s.38-41. 
14.
 Bolzano Bernhard. Wissenschaftslehre I-IV. Sulzbach: Seidel. 
Əsər 1890-cı ildə yazılsa da, yalnız 1970-ci oldə iĢıq üzü görüb. 
15.
 R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s.99. 
16
.  Sitat  R.Yakobsondan  əxz  edilib.  Bax:  R.Yakobson.  Göstərilən 
əsəri, s.116. 
17.
 Pierce Ch.S., Collected Papers I-VIII, Harvard University Press. 
1931-38. 
18.
 R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s.117. 
19.
 Yenə orada, s.118. 
20
. Ch.S. Pierce. IV, s. 448. 
21.
 Yenə orada, s. 531. 
22
. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 119-125. 
23
. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 121. 
24.
 F. de Saussure. Göstərilən əsəri, s. 50-53. 
25.
 R.Yakobson. Yenə orada, s. 123. 
26.
 R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 126-127. 
27.
 Cassierer E.A. Structuralism in Modern Linguistics. Ġn: ―Word‖, 
1945, s.95-20. 
28.
 Ч.Моррис. Основания теории знаков. В кн.: «Ю.С.Степанов. 
Семиотика.» М., 1983, s.88. 
29.
 Yenə orada, s. 99. 
30.
 Yenə orada, s. 43. 
31.
 Ç.Morris. Yenə orada, s.45. 
32.
 Yenə orada, s.88. 
33.
 R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 128. 
34.
  R.Yakobsonun  elmi  fəaliyyəti  haqqında  və  Ģedevr  əsərlərindən 
olan  ―Kindersprache,  Aphasie  und  allgemeine  Lautgesetze‖  (Stockholm, 
1949)  əsərinin  rus  dilinə  tərcümə  edən  müəllif  sonda  geniĢ  məlumat 
vermiĢdir. Rus dilindən tərcüməsi, Ģərhlər və son söz prof. F.Yadigarındır 
(Veysəllinindir), Bakı, 1993. 
* R.Yakobson. Gostərilən əsəri. Bunu o, 1939-cu ildə yazırdı. 
35.
 Yenə orada, s.146. 
36.
 Якобсон Р. Взгляд на развитие семиотики. М., 1975 (1996), s. 
139-161. 
37.
 Yakobson R. Semiotik... s.143. 
38.
 Yenə orada, s. 155. 

---