Фяхряддин вейсялли
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА 164 VI.9. Fəslin ədəbiyyatı və qeydlər 1.
- Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА 166 VII. Dil spesifik işa r ə l ə
- ВЫЫ. Д ИЛ СПЕСИФИК ИШАРЯЛЯР СИСТЕМИ КИМИ
Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА 164 VI.9. Fəslin ədəbiyyatı və qeydlər 1. Zeichensymposium. Berlin, 1961, I, 1962, II. 2. W.Nöth. Body language. Handbook of Semiotics. Ġndiana University Press. 1985, s. 387-420. Bu müəllif də jestlər (kinesics), mimika(facial signals), diqqətli baxıĢ (care), taktil kommunikasiya (proxemics), xronomika (chronomics), zaman semiotikası (time semiotics) fərqləndirir. 3. Н.И.Жинкин. Göstərilən əsəri, s.75. 4. Th.A.Sebeok. A Contributions to the Doctrine of Sign. Blomington, 1976, p.189-199. 5. Н.Б. Мечковская. Göstərilən əsəri, s. 108. 6. Н.Б. Мечковская. Göstərilən əsəri, s. 127. 7. Н.Б. Мечковская. Göstərilən əsəri, s. 140 . 8. Yenə orada. s.141 9 . F.Veysəlli (Veysəlov). SeçilmiĢ əsərlər.I. Bakı, 2009. 10. Л.Р.Зиндер. Oбщая фонетика. М., 1979, s.270. 11 . Р.Якобсон , К.Поморска.. Беседы. Иерусалим. М., 1982, s.104. 12 . А.М. Газов-Гинзбург. Был ли язык изобразителен в своих истоках? М., 1965. 13. Н.Б. Мечковская. Göstərilən əsəri, s. 142. 14. F.Veysəlli. Struktur dilçiliyin əsasları. Studia Philologica.. III. Bakı, 2009. 15. А.П. Журавльев. Фонетическое значение. Л., 1974. 16. Н.Б. Мечковская. Göstərilən əsəri, s. 166-167. * Yunanca trópos (trepco) ilkin olaraq dönüĢ, dönəm mənasında iĢlənib. Müqayisədən mənanın keçməsi (metafor: adamın ayağı, stolun ayağı), (metonimiya-(oxĢarlıq: dən, taxıl), sinekdox (hissə və bütövün münasibəti (dünya səndən danıĢır), hiperbol (ĢiĢirtmə: dağ kimidir), litot, ironiya və s. 17. С.С.Аверинцев. Символ. Философский энциклопедический словарь. М., 1983, s.607-608. 18. Н.Д. Арутьюнова. Язык и мир человека, М., 1998, s.339-344. 19. Л.В.Щерба. Языковая система и речевая деятельность. Л., 1979, s.280. ВЫ. И ШАРЯ СИСТЕМЛЯРИНИН ЦМУМИ СЯЪИЙЙЯСИ 165 20. О.П.Ермокова, Е.А.Земская. К построению типологии коммуникативных неудач (на материале естественного русского диалога). Русский язык в его функционировании: коммуникативно- прагматический аспект. М., 1993, s. 36-64. 21. Супрун А.Е. Лекции по теории речевой деятельности. Минск, 1996, s.120-122. 22. P.Giro. Semantique. Paris, 1955. Фяхряддин Вейсялли. СЕМИОТИКА 166 VII. Dil spesifik işa r ə l ə r sistemi kimi VII.1. Ümumi qeydlər Insan cəmiyyətində ən mühüm ünsiyyət vasitəsi kimi çıxıĢ edən dilin iĢarələr sistemi olması barədə ilk fikir söyləyənlərdən biri məĢhur alman riyaziyyatçısı Q.Freqe, sonralar isə bunu xüsusi vurğulayan F.de Sössür olmuĢdur. Yuxarıda biz Q.Freqenin iĢarə ilə bağlı konsepsiyasını geniĢ Ģərh etmiĢik (bax I fəsil). Bu fəsildə isə dil iĢarələrinin spesifikliyi, onların bütün semiotik sistemdə yeri və digər isarələrdən fərqli cəhətləri araĢdırılacaq. Qeyd edək ki, dilin iĢarəviliyini bu gün heç kəs inkar etmir. Ancaq onun konkret aspektlərinin Ģərhilə bağlı son dərəcə fərqli fi- kirlər bu gün də səslənməkdədir. Ötən əsrdə iki dəfə beynəlxalq sə- viyyədə dilin iĢarəviliyilə bağlı geniĢ müzakirələr açılıb. Onlardan biri XX əsrin 30 illərinin sonlarından 50- ci illərin əvvəllərinə qədər ―Acta Linguistica‖ jurnalının səhifələrində gedən diskussiya 1 , digəri isə həmin əsrin 60-cı illərinin sonunda Erfurt Ģəhərində keçirilən I Beynəlxalq ĠĢarə Simpoziumu 2 idi. Lakin sonralar da dilin iĢarəvi- liyilə bağlı saysız-hesabsız məqalə, monoqrafiya və dərsliklər yazıl- mıĢ, müxtəlif ölkələrin linqvistik toplu və nəĢriyyatlarında bununla ilgili çeĢidli fikirlərə rast gəlmək mümkündür. Bunların içərisində R.Yakobsonun, T. Sebeokun (1920-), A.ġaffın (1906-2006), Y.Maslovun (1908-1977), N.Meçkovskayanın adlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. 3 T. Sebeokun semiotik görüĢlərindən danıĢarkən Ç.Pirsin (1839-1914), Ç.Morrisin (1901-1979) və R.Yakobsonun ona təsirini xüsusi vürğulayırlar. 4 Bu alim təbii iĢarələrdən tutmuĢ human iĢarə- ВЫЫ. Д ИЛ СПЕСИФИК ИШАРЯЛЯР СИСТЕМИ КИМИ 167 lərinə qədər geniĢ sahəni əhatə etmiĢdir: dilçilik, mədəni antropolo- giya, psixologiya, süni intellekt, zoologiya, etologiya, biologiya, təbabət, riyaziyyat, fəlsəfə, ədəbiyyat, narratologiya və s. Ġrəlidə bunların hər biri haqqında söhbət gedəcək. Ancaq ilk öncə bizə ən yaxın olan dil iĢarələrinin özəlliklərini müəyyənləĢdir- məyə çalıĢacağıq. VII.2. Dil işarələrinin digər işarə sistemlərindən fərqləri Bu suala cavab vermək üçün ilk öncə iĢarənin ontoloji təbiəti açıqlanmalı, sonra dil iĢarəsi dəqiqləĢməli, axırda isə dil iĢarələrinin baĢqa iĢarələrdən fərqi müəyyənləĢməlidir. Bu gün elmi–nəzəri ədəbiyyatda iĢarə haqqında saysız təriflə- rə rast gəlmək olar. Birinci oradan baĢlayaq ki, F.de Sössür dili iĢa- rələr sistemi elan edir və onun təbiətinin nədən ibarət olmasının mə- sələyə dəxli olmadığını vurğulayır. Fikrimizcə, dil iĢarələrilə bağlı dolaĢıqlıq bütün mahiyyətilə buradan irəli gəlir. F.de Sössürün iĢa- rələrin ikitərəfliyi, ixtiyariliyi, diskretliyi, düzxəttliliyilə bağlı fikir- ləri ilk baxıĢdan heç bir mübahisə doğurmur. Biz irəlidə bunların hər biri üzərində geniĢ dayanacağıq. Ancaq birinci növbədə ıĢarənin təbiətinə dair fikirlərə öz münasibətimizi bildirək. F.de Sössür dil iĢarələrinin dəyərini onların sistemdəki yerilə müəyyənləĢdirir. Bu zaman o, iĢarənin təbiətinin məsələyə dəxli olmadığını göstərmək üçün Ģahmat fiqurlarını müqayisəyə cəlb edərək belə nəticəyə gəlir ki, taxta üzərində yaranmıĢ oyun vəziy- yətinin necə olması fiqurların nədən hazırlanmasından asılı deyildir. Bəli, oyunun vəziyytini müəyyənləĢdirmək üçün fiqurların nədən hazırlandığını bilməyə ehtiyac yoxdur. Sistemdə yerinə görə hər bir iĢarənin dəyərini (value) müəyyən edərkən bu hökm doğrudur. Ancaq dil iĢarələri təbiətinə görə baĢqa semiotik sistemlərdəkindən fərqlidir. Dil iĢarələri istisnasız olaraq maddi varlığı səslərdən ibarət olan iĢarələrdir. Əlbəttə, ümumi iĢarə nəzəriyyəsindən çox Ģey asılıdır. Məhz belə ümumi nəzəri kontekstdə nəinki iĢarənin, həm Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|