G abduraxmanova
Yüklə 288 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Dipyllidium caninum
turining oraliq xo‘jayini ekanligini aniqladi. 9 I.I. M echnikov nematodalarning xo‘jayin almashinuvini aniqlab, parazitar kasalliklarda allergiya xususiyati borligini eslatadi va bezgak kasalining qo‘zg ‘atuvchisini haqli ravishda infektsion emas balki invazion kaslliklarga kiradi deb ko‘rsatadi. Sobiq ittifoqda, shu jumladan, 0 ‘zbekistonda XX asrning boshlari- da parazitologoyani o ‘rganish jadal sur’atlar bilan bordi. K o‘plab ilmiy tekshirish institutlarida, tajriba stantsiyalarida, oliy o ‘quv yurtlarining laboratoriyalari va yo‘nalish kafedralarida mutaxassis kadrlar tayyor- lashga katta e ’tibor berildi. Bu davrga kelib sobiq ittifoqda parazito logiya sohasida bir qator ilmiy maktablar vujudga keldi. Akademik K.I. Skryabin (1878-1972) gelmin- tologiya maktabini asoschisi hisoblanadi. K.I. Skrya bin 1878-yil 7-dekabrda Sankt-Peterburgda tug‘il- gan. U 1905-yili Yurev (hozirgi Estoniya Respubli- kasining Tartu shahridagi) veterinariya institutini tugatgan. K.I. Skryabin 1905—1911-yillarda Turkiston oMkasida veterinariya vrachi bo'lib o‘z ish faoliyatini boshlagan. 1917-yilda Novocherkaskda veterinariya instituti (hozirgi Don qishloq xo‘jalik instituti) qoshida Rossiyada birinchi marta parazitologiya kafedrasi tashkil etilgan bo‘lib, unga 1917-yil 2-maydan K.I. Skryabin professor etib saylangan. U 1917-1920-yillarda Novocherkask shahridagi veterinariya institutining parazitologiya kafedrasida (Don veterinariya institutida) professor lavozimida ishlagan. K.I. Skryabin 1920-yilda Moskvaga ko‘chib kelib, Moskvadagi zooveterinariya institutida (hozirgi K.I. Skryabin nomidagi veterinariya akademiyasida) parazitologiya va hayvonlarning invazion kasalliklari kafedrasini tashkil qiladi. Shuningdek, akademik K.I. Skryabin to monidan Moskvada Butunittifoq gelmintologiya instituti (hozirgi kunda bu institut K.I. Skryabin nomidagi Rossiya gelmintologiya instituti deb nomlanadi) hamda Rossiya Fanlar Akademiyasi qoshida gelmintologiya laboratoriyasi (hozirda Rossiya parazitologiya instituti deb nomlanadi) tashkil etilgan. U 1920-1972-yillarda Moskva veterinariya institutida professor lavozimda ishlagan. 1920-1956-yillarda Moskva davlat eksperimental veterinariya institutida, 1921—1949-yillarda E.I. Martsinovskiy nomidagi Tibbiyot parazitologiyasi va tropik tibbiyot institutida gelmintologiya boMimlari mudiri, 1942-1972-yillarda Butu nittifoq qishloq xo‘jalik Fanlari Akademiyasi gelmintologiya laboratori- 10 yasi mudiri, 1943-1952-yillarda sobiq ittifoq FA Qirg‘iziston filiali prezidiumi raisi, 1956-1961-yillarda esa Butunittifoq qishloq xo‘jalik FA vitse-prezidenti lavozimlarida ishlagan. K.I. Skryabin veterinariya, tibbiyot hamda biologiya yo‘nalishidagi gelmintolog mutaxassislarni birlashtirib, gelmintologiya maktabini yaratgan va bu maktabning asoschisi hisoblanadi. K.I. Skryabin ma’lumoti bo‘yicha vetvrach, gelmintolog olim. Uning rahbarligida gelmintlar morfologiyasi, biologiyasi, filogeniyasi, sistematikasi, ekologiyasi, epizootologiyasi va epidemiologiyasiga oid qator ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilgan. K.I. Skryabin gelmiiitlaming 200 dan ortiq yangi turlarini aniqlagan va 120 ta avlodini tavsiflab bergan, 200 dan ortiq tur gelmintlar uning nomi bilan ataladi. U ishlab chiqqan degelmintizatsiya va devastatsiya ta’limotlari odam va mahsuldor hayvonlar gelmintozlariga qarshi ku- rashda asos boMib xizmat qilmoqda. K.I. Skryabin 0 ‘rta Osiyoda, shu jumladan, 0 ‘zbekistonda gelmin tologiya fanining rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. U O czbekistonning turli mintaqalariga bir necha marta gelmintologik ekspeditsiyalar uyu- shtirgan. 0 ‘zbekiston FA zoologiya instituti qoshida gelmintologiya la- boratoriyasini tashkil etgan. K.I. Skryabin Sobiq ittifoq Fanlar Akademiyasining haqiqiy akademigi (1935-yil), Butunittifoq qishloq xo‘jalik Fanlar Akademi yasining haqiqiy akademigi (1935-yil) va tibbiyot Fanlar Akademi yasining haqiqiy akademigi (1944-yil) hisoblanadi. Shuningdek, u Ros siya (1927-yil), Qirg‘iziston (1954-yil) va 0 ‘zbekistonda (1962-yil) xiz mat ko‘rsatgan fan arbobi hisoblanadi. Sobiq ittifoqda gelminologiya fanini rivojlantirishdagi katta xizmatlari uchun akademik K.I. Skryabinga 1958-yili «Mehnat Qahramoni» unvoni berilgan. Shuningdek, U va ikki marta Davlat mukofoti laureatiga sazovor boMgan hamda o ‘ndan ortiq turli xil ordenlar bilan mukofotlangan. Moskvadagi Rossiya gelmintologiya institutiga, Bishkekdagi Qirg‘iziston qishloq xo‘jalik institutiga va Samarqanddagi 0 ‘zbekiston veterinariya ilmiy tadqiqot institutiga K.I. Skryabin nomi berilgan. Ko‘plab yetuk gelmintolog olimlar: N.P. Zaxarov, I.M. Isaychikov, B.G. Massino, N.P. Popov, A.M. Petrov, V.P. Baskakov, R.S. Shuls, V.S. Yershov, Ye.Ye. Shumakovich, V.G. Gagarin, K.M. Rijikov, I.V. Orlov, K.I. Abuladze, Sh.A. Azimov, E.H. Ergashov, J.A. Azimov, N.M. Matchonov va boshqalar akademik K.I.Skryabinning shogirdlari hisoblanadi. l i K.N. Skryabin odamlarda va hayvonlarda uchraydigan parazit chuvalchanglami o4rganshga butun umrini bag‘ishlaydi. 700 dan ortiq ilmiy asarlar chop ettirgan, shulardan ko'plari monografiyalar, gelmin tologiya va parazitologiya fanlari bo'yicha darsliklar hamda o‘quv qo‘llanmalar hisoblanadi, ulardan hozirgi kunda ham mutaxassislar va talabalar foydalanib kelmoqdalar. Trematodalar bo'yicha 26 tomlik asar yozib qoldirgan. Gelmint- lami butunlay yoki qisman (Devastastiya) tugatish ta’limotini ishlab chiqdi. Tibbiyot sohasida general-leytenant, akademik Ye.N. Pavlovskiy (1884-1965) umumiy parazitologiya imiammolarini o'rganadigan umu miy parazitologoya maktabi asoschisi hisoblanadi. Akademik E.N. Pavlovskiy labiiy manbali transmissiv kasalliklami 0 ‘rganish yo'nalishidagi o ‘z maktabini yaratdi, ya’ni kanalar vn Im.shurollnr orqali tarqaladigan har xil viruslar, baktcriynlnr va bir hujayrali parazitlar qo‘zg‘aladignn InniNiiiltisiv kasalliklami Sobiq ittifoqning lurli mlntnqalnrl bo‘yicha tarqalish qonuniyatlnrini o'l'gmull I'nm zitologiya fanini rivojlanlirishdagi kulla xi/tnnllari uchun unga «Mehnat Qahramoni» unvoiil borllpn. U ikki marta Davlat mukofoti loui'cnllp sn/.uvor boMgan hamda 7 ta orden va ko'plab iilttclt.vlll.il III I и и milkol'otlnnean. Yirik olimlar: P.A. Petrishevn, A.S. MoiHiluulfikly, (I S Porvomay- skiy, G.G. Smirnov, I.G. Galuzo v« boshqulnr itkiiilninllt Yc.N, Pnvlov- skiyning shogirdlari hisoblanadi. Akad. E.N, I'uvlovnklv lumitnklim 600 dan ortiq ilmiy asarlar chop etilgan bo'llb, ahlllnrdnn | i | i quin linnl mo- nografiyalar, darsliklar va o ’quv qoMlanmnhinllr, I'.N PnvlnvuMy inn 'In moti bo'yicha shifokor, ixtisosligi bo'yicha esa pni'il’/Jloloji nllin lil'iiililimmll Professor V.L. Yakimov (1 8 7 0 -1940) eng оц' It kasalliklami keltirib chiqaradigan bir hnjaymll liny vonlami o‘rganadi. V.L. Yakimov 1919-yilda L.cningradda vclcrl- nariya instituti qoshida parazitologiya kafcdrnilnl tashkil qiladi. Protozoologiya yo‘nalishida mutnxim M sis kadrlar tayyorlashga katta e ’tibor beradl va veterinariya protozoologiyasi maktabiga asos solndl. V.L. Yakimov chorva mollarida parazitlik qiluvchl > bir hujayrali parazitlardan - gemosporidoz, piropln/mldo/, Irlxomono/, 12 i- *ria va leyshmanioz, toksoplazmoz va koksidioz qo‘zg‘atuvchilarini o‘rganib, ularga qarshi kurash choralari bo‘yicha tadqiqot ishlarini olib borgan. Yirik protoparazitolog olimlar - N.A. Koiabskiy, V.F. Gusev, S.N.Nikolskiy, N.A. Zolotaryev, P.S. Ivanova, Z.P. Komiyenko- Konyevalar V.L. Yakimovning shogirdlari hisoblanadi. U shogirdiari bilan hamkorlikda 120 dan ortiq tur protozoy kasalliklari qo‘zg‘a- tuvchilarining epizootologiyasi, terapiyasi va profilaktikasini o'rgangan. V.L. Yakimov qishloq xo‘jalik hayvonlarida parazitlik qiluvchi bir hujayrali parazitlaming ko‘plab yangi turlarini aniqlagan va 500 dan ortiq ilmiy ishlarini chop ettirgan. Prof. V.L. Yakimov ma’lumoti bo‘yicha vetvrach, ixtisosligi bo‘yicha esa protozoolog olim hisoblanadi. Prof. V.A. Dogel (1882-1955) ekologik pa razitologiya maktabining asoschisi. U baliqlami parazitologik yorib ko‘rish, parazitlami yig‘ish va aniqlash usuilarini ishlab chiqqan. U uzoq yillar davomida odam va hayvon- lami parazitlar bilan zararlanishida tashqi muhit ta ’sirini organizmlar fiziologik holatiga bog'liq- ligini o ‘rganadi. Yirik olimlardan O.N. Bauyer, M.M. Belopolskaya, A.P. Markevich, Yu.1. Polyan skiy, I.S. Markov, I.Ye. Bixovskaya-Pavlovskaya, G JC Ginetsinskaya, M.N. Dubinina, Ye.M. Xeysin, G.K. Petrushevskiy, S.S. Shulman, S.O. Osmanov va boshqalar V.A. Dogelning shogirdlari hisoblanadi. MDH da birinchilardan bo‘lib, baliqlaming parazitlarini o‘rga- nishni boshlab bergan olim V.A. Dogel tomonidan 300 dan ortiq ilmiy maqolalar, monografiyalar, shu jumladan, bir qator darsliklar va o‘quv qo4llanmalar chop etilgan. Shuningdek, fanga qo‘shgan hissasi uchun prof. V.A. Dogel davlat tomonidan bir qator orden, medal va mukofotlar bilan taqdirlangan. V.A. Dogel m a’lumoti bO‘yicha biolog, ixtisosligi bo‘yicha esa parazitolog olim hisoblanadi. |