G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni >G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova

B

v


A


v
kamayishi bilan chetki cho’qqilar
intensivligining kamayishi ko’rsatilgan.
Spini maydonga, parallel yo’nalgan A protonlar C-C kovalent bog’dagi 
elektronlar orqali X proton atrofidagi magnit maydonini kuchaytirib va uning
rezanons chastotasini 

qiymatga osonlashtiradi va aksincha, shu protonlarning 

maydoni antiparallel qismi X -protoni atrofidaga magnit maydoni


qiymatga 

kamaytiradi va rezonans qiyinlashadi, ya’ni


qiymatga teng kattaroq maydonda 

kuzatilada (11-rasm, a). Shunday qilib, A proton ta’sirida X proton signali bitta

chastota 


x

v
da emas, balki ikkiga ajralib chiqadi. O’z navbatida X proton ta’sirida 
A protonning signali ham ikkita cho’qqiga ajralib chiqada (11-a- rasm). Qo’shni
noekvivalent proton signallarining o’zaro ta’siri spin-spin ta’siri va signali ajralish 
qiymati, ya’ni cho’qqilar orasidagi masofa spin-spin ta’siri doimiyligi (SSTK)
deyiladi. 
SSTK - harfi bilan belgilanib, uning qiymati Gts larda o’lchanadi. Cho’qqilar
orasidagi masofa J ni konstanta deb atalishiga sabab, qo’shni protonlarning o’zaro 
ta’sir kuchi doimo bir xilda va u tashqi maydon kuchlanishiga yoki generator
chastotasiga bog’liq emas. Agar spin-spin ta’siridagi protonlar kimyoviy siljish 
qiymatlarining farqi Gts hisobida

B

v

A

v
spin-spin 


AB

J
ga yaqin yoki teng bo’lsa 
(11-rasm, b), bunday protonlar x.s. qiymatlari yaqin bo’lgani uchun, alfavitning
yondosh harflari bilan belgilanadi, ikki juft signal bir-biriga yaqinlashadi va 
o’rtadagi cho’qqilar intensivligi oshib, chetki cho’qqilar intensivligi 11-b rasmda
ko’rsatilganidek kamayadi. Nihoyat A va B protonlar x. s. o’zaro farq qilmasa (A
3

– sistema) ular uchun bitta umumiy signal kuzatiladi. Boshqacha qilib aytganda, 

ekvivalent protonlar orasidagi spin-spin ta’sir kuzatilmaydi.. Shunday qilib, agar

metil guruhi yonida uning protonlari bilan ta’sirlashuvchi protonlari bo’lmasa 
(masalan, murakkab efir COOCH
3
tarkibidagi metoksi guruh), CH

3
guruhining 

---

---

uchta ekvivalent protonidan bitta ingichka signal kuzatiladi. Lekin metil

guruhining yon qo’shnisida CH
3
guruhga noekvivalent bo’lgan protonlar bo’lsa 

(masalan, etil radikali – CH

2
-CH

3
), u holda metil guruhi o’z signalida faqat 

o’zinigina emas, qo’shnisini ham oshkor etadi.
Etil radikalidagi CH
2
va CH

3
guruh protonlarning x. s. qiymatlarining farqi 

10-rasmdagi spektrga ko’ra 3,62-1,17 = 2,45 -m.h. yoki 2,45 m.h. J = 7,0 gts dan
ancha katta bo’lgani uchun bu protonlar A
3
X

2

sistemani tashkil etada.
Metilen guruhining ikki protoni – (X
2
) uch xil magnit holatda (12-rasm, a) 

mavjud bo’lgani uchun metil guruhi signalini uchga va metil guruhi uch protoni

to’rt xil magnit holatda (12-rasm, b) mavjud bo’lgani uchun metilen guruh 
signalini to’rtga ajratadi.
12-rasm. Etil guruhi protonlarining spin holatlari va ularga tegishli signallar: a) 

metilen protonlari b) metil protonlari.

Cho’qqilarning nisbiy intensivligi qo’shni protonlar spin holatining 
ehtimolligiga bog’liq. Masalan, metilen guruhida ikkinchi spin holat ehtimolligi
birinchi holatga nisbatan ikki barobar ko’p bo’lgani uchun metil guruhi signalida 
o’rtadagi cho’qqi chetdagilarga nisbatan 2 barobar kuchli kuzatiladi.
Shunday qilib, spin-spin ta’sir natijasida bitta cho’qqidan iborat singlet 
(yagona) signal bir necha cho’qqilarga bo’lingan mul’tiplet (murakkab) signalga
aylanadl. Mul’tiplet signaldagi cho’qqilar soni qo’shni atomdagi protonlar soni n 
ga bog’liq bo’lib, .Jn+2 ifodasi bilan hisoblanadi. Masalan, yuqoridagi misolda
CH
2

guruhining qo’shnisi CH

3
da 3 ta proton bo’lgani uchun 3 + 1 = 4 ta signal 

(kvartet) hosil bo’lgan va CH

3
guruhi qo’shnisi CH

2
da ikkita proton bo’lgani 

sababli, metil guruhi signalida 2+1 = 3 ta cho’qqi hosil bo’lgan.
Kimyoviy siljish farqi (gerts hisobida) SSTK si J dan katta bo’lgan 
(