GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ

Asef ORUCOV 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

ölen,  kalmayanlar  erkek  çocukları  olursa  çocuklarına  kız  isimleri  koyar, 

kulaklarını delip küpe, ve ya köpek tüyü takardılar. 

Romanda doğumla ilgili, hal annesinden, hal annesi götüren zahı hakkında, bu 

zaman bahs olunan inanç sisteminden geniş şekilde bahs edilmiştir ki, bu inaç 

sistemleri de eski inançlar arasında önemli bir yer tutmuşdur. 

Senem  xatının  kulakları  kurşun  dökülmüş  gibi  saplandı  (Süleymanlı: 

1984,  30).  Burada  kurğuşun  dökülmüş  sözüne  dikkat  edelim.  Halk  arasında 

mevcut olan inanç sistemine göre insanlar, daha çok çocuklar bir varlıkdan ve ya 

karanlıkdan korkarsa (halk arasında kara basma olarak da bilinir-A.O) kurğuşun 

suya salardılar. Suya düşürülmüş kurguşunda hangi şekil alırsa, demek cocuk o 

şekil  almış  hayvandan  korkmuş.  Bu  zaman  kurğuşun  salınmış  suyu  couklara 

içirirler. 

Senem  hanımın  doğum  zamanı  gelip  ulaşmıştır,  gözleri  karalmıştır. 

Senem hanım ele bilirdi ki, kimlerinse sarı-sarı saçlarına dolaşa-dolaşa karanlık 

kuyuya iniyordu. 

-Ay Qızbəs, ay Fatma, gelini Hal aldı, ay size kurban olayım, yardıma gelin! 

Hürü karı  Senem  xatının  bembeyaz  yüzüne sille  vururdu.......  Bu  zaman  Hürü 

nine -Bikə çabuk ol, bıçakla suyu doğra, annevi Hal aparır. 

Bike kuşağa kadar çaya girdi, suyu enine-boyuna doğramağa başladı. 

Bu zaman Hürü nine: Qışqır, suyu doğraya-doğraya bağır, erkek sesi gerekir. 

Bu  zaman  kenarda  duran  kadınlar  Senem  xatının  başı  üstünde  tencere 

döyürdüler (Süleymanlı: 1984, 31). 

Hal  annesi  bazı  bölgelerde  Al  annesi  kimi  bilinmekdedir.  Onla  ilgili 

inançlara  hemen  Azerbaycan'ın  bütün bölgelerinde,  Anadolu'da  rastlanır.  Halk 

arasında zor doğumu esasen kötü ruhlarla, esasen hal annesi ile alekalıdır. Hal 

annesi  kötü  bir  varlıktır.  O,  iri  döşlü,  dev,  sarı  saçlı  bir  kadındır.  Doğum 

sırasında  zahının  başının  üstünde  duruyor.  Görünmez  olan  Hal  annesi  anneye 

veya  çocuğa  zarar  getirmek  amacındadır.  Hal  annesinden  korunmanın  çeşitli 

yöntemleri vardır: tüfekten kurşun atmak, zahıya erkek kıyafeti giydirmek ve ya 

Meryem  adını  çağırmak.  Doğum  sırasında  Halın  geline  zarar  vermemesi  için 

yanında keçi derisinden hazırlanmış erkek şapkası da koyuyorlar. Şapka sahibi 

veya gelinin kocası doğum yapıncaya kadar suyu hançer veya kılıçla doğrayır. 

Yani  sık-sık  hançer  veya  kılıçla  suya  vurur.  Diyorlar  ki,  bu  zaman  hal  suda 

yaşadığından o yaralanır ve anneye zarar vere bilmiyor. Doğum bittikten sonra 

kişinin şapkasını geri qaytarırlar (Qedirzade: 2008, 50). 

Sayfa 25 / 847

---

Mevlüt Süleymanlının “Göç” Romanında Eski  İnanç Sistemleri 

U L U S L A R A R A S I   S E M P O Z Y U M  

“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” 

(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) 

 

Bu  bes  edilen  inanç  sisteminde  biz  romanda  da  rast  gelmiştik.  Yazar 

romanda bu olayları sanki kendi gözleri ile  görmüş sonra kaleme almıştır. Hal 

annesi  ilişkin  inanç  sizteminə  Kazak  türklerinde  de  rastlanmaktadır.  Y.Kalafat 

yazıyor ki, Kazaklar anneyi haldan korumak için, doğum sırasında yaşlı kadın 

eline demir alıp gelinin başı üstünde: "Demirçi geldi, demirci geldi" der (Kalafat 

1998,  56).  Kuzey  Irak'ta  yaşayan  türkler  ise  anneyi  haldan  korumak  için  ateş 

yakıp  şer  güçleri  kovar,  gelinin  yastığının  altına  boncuk  koyarlar  (Kalafat, 

Ahmet: 1995, 151). 

Anadolu  türklərində  doğumdan  sonra  üzerlik  yakıp  çocuğu  dumanına 

verirler  ki,  şu  bebeğin  kokusunu  hissedip  gelmesin.  Hal  mömin  insanlardan 

korktuğu  için  bebeğin  yanına  mömin  birinin  havlusu,  tesbihi  konur,  annenin 

başına kırmızı renkli parça bağlama adeti de vardır (Kalafat, Ahmet: 1995, 18). 

Akademik  Qordlevski  uzun  süre  Türkiye,  Anadolu  ile  ilgilenmiş,  oranın 

geleneklerini, inançlarını öğrenmiştir. O yazıyor ki, Al qarısı (hal annesi) düğün 

öncesi  damadın  ciğerini  çıkarıp  onu  yok  edebilir.  V.Qordlevski  Anadolu'nun 

çeşitli  yerlerinde  yerel  sakinlerin  dilinden  Al  qarısı  ilgili  rivayetleri  yazıya 

almıştır. Hocaya göre, o, kadın şeklinde olan cindir (Гордлевский: 1962, 312). 

Romanda yazar ağaçla ilgili inanç sistemine de değinmiştir. Ağaçla ilgili 

inanç sistemleri lap kadim dönemle sesleşir. İslâm'dan önceki inanç sistemlerine 

uygulanır. Bununla alakalı romanda bir parçaya nezer salak: 

-Ağsaqqal yanına salıp bir inek getiriyordu. Ineğin boynunda dağdağan 

ağacından düzeldilmiş bir haqqıqlı (boncuq) vardı. Diğer bir yerde ise dağdağan 

ağacını yakıp dumanını verilmesinden bahs edilmektedir. Kutsal ağaçlarla ilgili 

inançlar  Türk  halklarının  hayatında  önemli  bir  yer  tutmuştur.  Romanda  yazar 

birkaç kez dağdağan ağacının adını kullanmıştır. Şunu da belirtelim ki, sadece 

ineklerin,  danaların,  koyun-kuzunun  yok,  çocukların  gözden  korunmasında 

böyle  dağdağan  ağacından  yapılmış  həmail  kullanılmıştır.  Nahçıvan'da  olan 

inanca  göre  Əhsabi-Kəhfdə  olan  dağdağan  ağacı  daha  kutsal  sayılır.  Halk 

arasındaki inanca göre dağdağan deşilerken (boyuna asmak üçün) onu üfürmek 

olmaz.  Üfürülərsə  o  keserden  düşmüş  gibi  olur.  Dağdağandan  hayvanların, 

çocukların, evlerin nazardan korunmasında kullanılmıştır. 

Yazar romanda ev eşyaları, maişetle bağlı eski inançlara da değinmiştir. 

Nehrəsinə yarasa konup-dedi Oralın karısı, (Süleymanlı: 1984, 102). Nehre ile 

alakalı  inançlarına  baktığımızda  görürüz  ki,  Nehrənin  yağının  bol  olması  için 

belli  inamlar  vardır.  Nazar  değmesin  diye  nehrəyə,  dağdağan,  üzerlik,  göz 

Sayfa 26 / 847

---