GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gürcistan’da Aşıq Ədəbiyyatından Bir İsim:Aşıq Məhəmməd Sadaxlı U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M
- Akif XANSULTANLI U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
- 2. Âşığın Şeirlerinde Ele Aldığı Mövzular, Şeirlerinin Şekil ve Üslup Xususiyetleri
Gürcistan’da Aşıq Ədəbiyyatından Bir İsim:Aşıq Məhəmməd Sadaxlı U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
mənbələrdə əhali çoxluğunda birnci yerdə Tatarlar (Türklər) ikinci üçüncü yerdə isə yunan, erməni-və gürcülərin olduğu haqda kifayət qədər tarixi bilgi var. Deməli, Tiflisin Çıldır-Qars yörələrindən başlayaraq Təbriz-Urmiyə bölgəsinə kimi ətrafındakı bütün ədəbi-mədəni mühitlərə qucaq açması, musiqilərin və musiqiçilərin də mübadiləsinə təkan vermişdir. Tifılis daim ozanların deyişmə və görüşüb bir birinə söz sandıqlarından nəyisə anlatmaq, ərmağan etmək üçün mühüm mərkəz olmuşdur. Məhz buna görə hər məktəbin müəyyən özəllikləri Tiflis mühitində mübadil olunaraq sazın sözün sintezini də burada həyata keçirməsinə təkan vermişdir. Saz sənətinə unikal formada sintez olunan sənət deyilməsinin əsas köklərindən biri də Borçalı aşıq mühitinin adı çəkilən bütün məktəbləri özündə sintez etməsi idi. Bunun sayəsində burada Ana saz 9 Aşıq Əmrah Gülməmmədov’un sayəsində ana Sazımız kimi 11 simli musiqi alətinə çevirilmişdir. məhz bu ustadın sazımız üzərində apardığı tədqiqlər əsasında ilk 11 simli sazı onun özü düzəltmiş və həm də bu sazda en kamil ifaçı kimi azərbaycan aşıq mühitində zirvəni fəth etmişdir. Borçalı’da ustad aşıqlar öz davamçılarını uzun müddətdə hazırlayır, məclislərdə sınaqdan keçirir, aşıqlığın məsuliyyətini tam dərk etdikdən və bu sənət yükünü daşımağa qabil olduqdan sonra “ xeyir-dua” verməyi lazım bilirlər. Borçalı’nın tanınmış ustadı aşıq Xındı Məmməd də Məhəmməd’in - öz şagirdinin (şəyirdinin)bu mühüm insani keyfiyyətlərə sahiblənməsi üçün çalışmış və mənəviövladı kimi həyata hazırlamışdır. Aşıq Məhəmməd yeddi illlik orta təhsilinin davamı olaraqXındı Məmməd’in sayəsində böyük bir xalq universitetini bitirmişdir. Ona görə də, aşıq sonrakı yetkin vəahıl çağlarında ustadından dərs aldığı
zamanları “ böyük
həyat məktəbi”adlandırmışdır(Ömeroğlu, 2009, 5). M.Sadaxlı ustad-şəyird ənənələri haqda "Qurban Olum Elimə" adlı şeirində bunları belə qələmə alır:
“ Arxamdadır Borçalı tək bir mahal, Mən xoşbəxtəm, Sadaxlı tək elim var, Xındı Məmməd qoyub məni yadigar, İnanın ki yalan gəlməz dilimə, Mən elinəm, qurban olum elimə.
Sayfa 14 / 847 Akif XANSULTANLI U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
Borçalı bülüblü o Xındı Məmməd, Ölüncə hec kəsə etmədi minnət, Xudam qismət edə qoy ona cənnət, İncimərəm yükü düşsə belimə, Mən elinəm, qurban olum elimə.” (Sadaxlı, 1999, 5)
Artıq M.Sadaxlı’nın sazla yoldaşlığının 70 ili yaxınlaşmaqdadır. Ozan sənətinə bunca zaman xidmət etməsinə baxmayaraq, onun yazdığışeirlər 1970’inci illərdən etibarən, az da olsa, ölkənin qezetlərində, jurnallarında və kitab-toplualmanaxlarında çap olunmuşdur. 1997’nci ildə “E lə Bağlıyam” adlı ilk kitabında ona ön söz yazan şair Müzəffər Şükür Məchul bunları qeyd edir: “ ...Onun şeirləri sadədir. Lakin deyim tərzı ilə xalq dilində,daha doğrusu, saz dilində danışan mənalı nəğmələrdir. Şeirlərindən hiss olunur ki, o çox təvazökar, abırlı, həyalı, əslaşıq sənətinə, saza, sözə layiq bir insandır.Kitab artıq, özünün dediyi kimi, yaşının ixtiyar çağına çatmış biraşığın zəngin, bütöv sənət boxçasıdır... Borçalının çəmən-çayır nəğmələridir,seçimli, biçimli, könül oxşamaları, səs telləridir. El-obadan qaynaqalan səslər isə ölməzdir, yanğılı və kövrəkdir.”(Sadaxlı, 1999, 3-4) Məhəmməd Sadaxlı’nın külliyatını aşağıdakı kimi sıralamaq olar: Qoşmalar, gəraylılar, müxəmməslər, təcnislər, dodaqdəyməzlər,divanilər, deyişmələr, dastanlar. Aşıq Məhəmməd Sadaxlı’nın dastan yaradıcılğı və hekayələşdirilmiş əsərləri isə sonrakı kitablarında daha geniş formada oxucuya çatdırılır. Onun 1999’uncu ildə çıxan “Qoşmalar, Müxəmməslər, Dastanlar” adlı kitabında 6 dastanı (xalq hekâyəsi) yer almışdır:“ Şahzadə Nəriman vəŞahzadə Fərman”, “ Rüstəm və Söhrab”, “ Abbas və Rəhilə” dastanları, “ Zaman Xanın Dastanı”, “ Lom İsmayıl’ın Dastanı”, “ Rəhim Çobanın Dastanı”. Bunların dördüşifahi xalq ədəbiyyatında geniş yayılmış süjetli hadisələrin yeni ifadədə oxucuya çatdırılması da hesab oluna bilər. Son 2 dastan isə aşığın yaşadığı kənddə, doğma el-obasında ömür sürmüş, igidlik göstərmiş insanların real həyatından götürülmüşdür. 1
iki dastan-hekayəsi “Aşıq Məhəmmədin Qars Səfəri” və “Aşıq Məhəmməd’in
1 Daha geniş bilgi için adı geçen esere bakınız. Sayfa 15 / 847 Gürcistan’da Aşıq Ədəbiyyatından Bir İsim:Aşıq Məhəmməd Sadaxlı U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
Tiflis Səfəri” adlı dastanları da "Şeirlər və Dastanlar" (2007)adlı kitabında işıq üzü görüb. Türk xalqına məxsus milli qeyrət, mübarizlik simvolları onun dastanlarının ana xəttini təşkil edir(Sadaxlı, 2007, 105). Aşıq Məhəmməd’in dastanlarından yalnız biri “ Məhəmməd və Xumar Xanım” dastanı hələlik əlyazma şəklindədir və heç bir yerdə çap olunmayıb. Onun “M ehralı Bəy Dastanı” isə "Aşıq Məhəmməd Sadaxlı’nın Şer və Dastanları" adlı kitabında (2005) nəşr edilmişdir. Aşıq Məhəmməd’in klasik dastançılıq ənənələrinə sadiqliyini özü də etiraf edir. Dastan bilmək, dastanı ifa etmək aşığın necə bir sənətkarolduğunu qiymətləndirməkdə, üzə çıxarmaqda əvəzsiz bir meyardı. Bu dastançılıq ənənələri isə klassik Azərbaycan-türk dastanlarının süjet xəttinə, dastan quruluşuna, divani ilə başlayıb müxəmməslə bitirmə özəlliyini qorumaq prinsipinə sadiqliyi ilə seçilmiş “Koroğlu”, "Abbas-Gülgəz", "Aşıq Qərib", "Qurbani", "Əsli-Kərəm", "Şah İsmayıl", "Məsum-Diləfruz", "Mügim şah", "Aslan şah", "Seyidi-Pəri" kimixalq dastanlarının ruhundan süzüldüyünü aydın göstərməkdədir.
Xususiyetleri: Aşıq Məhəmməd Sadaxlı’nın şeirlərində ozan dünyasına məxsus populyar mövzular çoxluq təşkil edir. Onun sevgi-məhəbbət, urfani-sufi yönümlü, haqq- nahaq dünyasının təsviri, İslama aid dini motivlərilə zəngin poetik yaradıcılığı var.
Dərdlilərin dərmanısan, xəlq edəndə mən kiməm? Sən yaratdın mən yarandım ver qisməti dolanım, Yaranmışa ruzusun ver, Xudavəndə, mən kiməm?
Sadaxlı Aşıq Məhəmməd odur mərdin pənahı, Şahımərdan, on iki imam, bir də o qibləgahı, Dinim Məhəmməd dinidi, haqq bilirəm Allahı, O, kimsələr olub haqqa əziz bəndə, mən kiməm?” (Sadaxlı, 2007, 55)
Sayfa 16 / 847 Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|