GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
- U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
- Aşar Sözər
- Akif XANSULTANLI U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) bayrağındaki üç rengi bu formülden almıştı: mavi -Türklük, yeşil - İslam, kırmızı - Muasırlaşmak. Azerbaycan’da A. Hüseyinzâde ile başlayan Türkçülük ve Turancılık ideolojisini bu devirde edebiyata en çok yansıtan ve tebliğ eden şairler A. Sıhhat, A. Saik, H. Cavit, C. Cebbarlı ve A. Cevat olmuştur. Abdullah Saik kendisi 1927 yılında yazıyordu: “Bugün Azeri edebiyatında isimleri hürmet ve iftiharla
91)
A.Cevat’ın Türkçülüğü ve Turancılığı romantik edebiyatımıza bir başka renk katmıştır. Şairin yaratıcılığında Azerbaycan ve istiklal konusu bile, Türkçülük, Turancılık ve İslamcılıkla mayalanmıştır. Bu yüzden diyordu: “Ey büyük Tanrı! Türkler senin himayene sığındılar. Lütfünü görüp, merhametini tecrübe ettiler. Gönderdiğin dinin uğrunda dökülen şehitlerimizin kanı hürmetine olsun, bizleri meyus etme!” (Cavad, 2.cilt, 1992, s. 84) Kaynaklar
AĞAOĞLU, Ahmed bey, 2007, Seçilmiş Eserleri, Şark-Garp, Bakü AKÇURA, Yusuf, 1976, “ Üç Tarz-ı Siyaset”, Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Dizi, Sayı: 73, Ankara ALİYEVA (KENGERLİ), A.İ. 2002, Azerbaycan Romantiklerinin Yaratıcılığında Türkçülük, Elm, Bakü CAVAD, Ahmed, 1992, Seçilmiş Eserleri, Eserleri (Transliterasyon, Tertip, Mukaddime, İzah ve Şerhlerin müellifi: Ali SALEDDIN), 1.cilt, Azerneşr, Bakü CAVAD, Ahmed, 1992, Seçilmiş Eserleri, (Transliterasyon, Tertip, İzah ve Şerhlerin müellifi: Ali SALEDDIN 2. cilt, Azerneşr, Bakü GARDAŞ KÖMEĞİ, 2002, (Tertip ve önsöz: Nezaket Gafgazlı), Nurlan, Bakü GÖYALP, Ziya, 1991, Türkçülüğün Esasları, Maarif, Bakü HÜSEYNZADE, ALİ BEY, 2008, Seçilmiş Eserleri (Transliterasyon, Tertip, Mukaddime, Şerh ve İzahların müellifi: Ofeliya BAYRAMLI), 1.cilt, Çaşıoğlu, Bakü MİRZA BALA 1953: İstiklal Zaferinin Destanı, “A zerbaycan” aylık kültür dergisi, sayı 6 (18), yıl II, eylül MUHTASAR AZERBAYCAN EDEBIYATI TARİHİ, 1944, 2. cilt, Kızıl Şark, Bakü RESULZADE, M.E. 1990, Azerbaycan Cumhuriyeti, Elm, Bakü SARAÇLI, Eflatun, 2007, Azerbaycan Yazıcıları Cumhuriyet Döneminde, Elm, Bakü SÜLEYMANOV, M. 2000, Azerbaycan’da Türk Şehitlikleri, Harbi Neşriyat, Bakü Sayfa 9 / 847
U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
İSİM: AŞIQ MƏHƏMMƏD SADAXLI
*
Xülasə: Bu məqalədə Borçalı’nın ozan-aşıq dünyasının ustad sənətkarlarından biri olan Aşıq Məhəmməd Sadaxlı’nın həyat və yaradıcılığı təhlil olunmuşdur. Onun saz-solo ifaçı kimi yaradıcılığı incələnmiş və qısaca olaraq kitablarından örəklər önə çəkilmişdir. Aşıq Məhəmməd’in şeirləri və dastanları milli-mənəvi dəyərlər baxımından süzgəcdən keçirilərək Borçalı’nın bugünkü aşıq ədəbiyyatında yeri və rolu aydınlatılmağa çalışılmışdır. Bu günə sağ qalan sonuncu nəhəng el sənətkarının müasir dövrdə, ömrünün 85-ci ilində hələ də yazıb yaratmaqla məşğul olduğu haqda müfəssəl bilgilər məqalədə öz əksini tapmışdır.
Azərbaycan şifahi və yazılı xalq yaradıcılığının ayrılmaz tərkib hissəsi olan aşıq-ozan sənətinin hazırkı durumu tədqiqatçılar tərəfindən araşdırmalara cəlb olunduğu zaman, Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızın bu mühitə bəxş etdiyi folklor nümunələri və ayrı-ayrı şəxslərə məxsus ədəbi nümunələr Azərbaycan xalq ədəbiyyatı silsiləsindən çox yüksək dəyər kəsb etməkdədir. Gürcüstanda xüsusən Borçalı bölgəsində sazın tarixi bəzi ehtimallara görə Dədə- Qorqud zamanına kimi gedib çıxır. Çünki "Kitabi - Dədə Qorqud" boylarında bir çox yer adlarının eynən Borçalı’da da olması (Dumanın Qalası) ciddi araşdırmalar tələb edən ilkin işarətlər kimi çox qiymətlidir. Sazın Borçalı’ya gəlişi və kamillik mərtəbəsinə yüksəlməsi XIX əsrin ortalaraından başlayaraq bu günümüzə kimi böyük bir yol keçdiyini görürük. Borçalı’nın ustad aşıq və söz xridarı olan sənətkarlarından Aşıq Sadıq Sultanov, Şair Ağacan, Aşıq Məsim Bəyazidli, Alxas ağa Hacallı, Güllər Pərisi, Həsən Məcruh, Miskin Allahvedi, şair Nəbi Faxralı, Aşıq Musa Qaraçöplü, Aşıq
* Ardahan Üniversiteti’nin doktorantı,“ Qarapapaqlar” aylıq-elmi dərginin baş redaktoru,Tiflis, (xansultanli@mail.ru) Sayfa 10 / 847 Akif XANSULTANLI U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
Xındı Məmməd və başqaları klassik saz-söz ənənələrinə öz sadiqliyi ilə seçilmişdir. Ana sazımız ifaçılıq baxımından solo saz ifa tərzində özünün ən mükəmməl səviyyəsinə Borçalı’da çata bilmişdir. Bu bölgənin aşıqlarındakı söz xəzinəsi başqa regionlara nisbətən daha gəlişmiş formada olmaqla bərabər, daha çox şifahi olaraq yayılmışdır. Borçalı ləmisi, bölgəyə məxsus dastan-rəvayət söyləmək üslub-tərzi, müəllif kimi də kamil yaradıcılıq nümunələrini araya- ərsəyə gətirmək Borçalı aşıq mühitinin necə sabit və rəngarəng tərzdə inkişaf etməsini gözümüz önündə canlandırır. Bir mənalı olaraq demək olar ki, Borçalı aşıq mühiti 1950’inci illərə qədər olan yüz illik bir dövrdə çox böyük el aşıqlarının ad-sanı ilə xalq ədəbiyyatı tariximizdə dərin iz buraxa bilmişdir. Borçalı’dakı ədəbi proseslər daha çox aşaq sənətinin simasında tarixi köklərini və ənənələrini qoruyaraq öz dəsti-xəttini günümüzə qədər gətirib çıxarda bilmişdir. 1950’inci illərdən sonra isə meydana girən aşıqlarımızdan Aşıq Hüseyn Saraclı, Aşıq Əmrah Gülməmmədov, Aşıq Kamandar Əfəndiyev, Aşıq Alxan Qarayazılı, Aşıq Asdan Kosalı, Aşıq Məhəmməd Sadaxlı, Əhməd Sadaxlı və Nurəddin Qasımlı kimi azman ustadlar bu günün prizmasından baxanda nəinki Borçalı miqyasında, eləcədə türk dünyası səviyyəsində tanınan sənətkarlar olmuşlar. Borçalı’da aşıq deyən zaman göz önünə qaliferi şalvarda, xrom çəkmədə, enli toqqalı kəmərdə, kəmərdən asılan gümüş saplı qəmədə göz önünə gələn Dədə ozanımız dərhal yaddaşımızı silkələyir. Burada aşıqların ustadlıq qabiliyyətionların dastançı-aşıq olması ilə seçilməlidir. Əks halda, onu sradan bir ustad aşıq deyil, saz ifaçısı kimi görürlər. Bütün zamanlarda aşığın saz solo ifaçılığı Borçalı mühiti üçün əsas amil olmuşdur. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Borçalı’da DƏDƏ imzalı sənətkarlar çox böyük hörmət- izzətə sahiblənmişlər. Onların sözünün kəsəri, el arasında indiki halımızla ifadə etsək, bir nazir qədərindən də üstün olmuş, xalq o kəslərə daha çox inanıb, sözünün dalınca getməyi üstün tutmuşlar. Ustad sənətkarların DƏDƏ mərtəbəsi isə hər aşığa nəsib ola bilməzdi. Çünki aşıqların təsnifatında xüsusi olaraq 3 əsas bölgü bu sahənin tədqiqatçıları tərəfindən daim diqqətdə saxlanır. I. Yalnız mahir saz ifacıları. II. Həm sazifaçısı həm də gözəl oxumaq qabiliyyəti. III.Sazda ifa etmək, söz söyləyib saz havalarını oxumaq və yerindəcə bədahətən söz demək, qıfılbənd-deyişmə ilə rəqibinə öznün mahir bir xalq bilicisi olduğunu göstərmək. Sayfa 11 / 847
Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|