GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
- Dr. Ayhan YARDİMCİEL
- (Bkz. Levha 1)
- Nahçıvan’daki Merkezlerin Komşu Bölgelerle İlişkileri U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
- (Bkz. Levha 2)
- (Bkz. Levha 3)
U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
İLİŞKİLERİ Dr. Ayhan YARDİMCİEL 1 Özet Nahçıvan, Güney Kafkasya’da tıpkı Kars ve Iğdır gibi mükemmel bir lokalizasyonda kendine yer bulmuştur. Nahçıvan’ın bu muazzam lokalizasyonu tarihin hemen hemen her döneminde iskân görmesine olanak sağlamıştır. İran-Kafkaslar ve Anadolu arasında bir geçiş güzergâhı konumunda olan Nahçıvan bu stratejik konumuna ek olarak su kaynakları açısından da oldukça zengindir. En önemli su kaynaklarının başında Şarki Arpaçay, Aras Nehri, Nahçıvançay ve Çehre Çayı gelmektedir. Ön Asya’nın önemli tuz yataklarından Duzdağ’’ın da Nahçıvan sınırlarında bulunması, bölgenin cazibe merkezine dönüşmesine neden olmuştur. Nitekim İlk Tunç Çağı’nda bölgede var olan Kura-Aras Kültürü ve hemen devamında ki Orta ve Son Tunç Çağı Aras Boyalıları Kültürü ile bu iskânın sürekliliği göze çarpmaktadır. Hali hazırda eldeki arkeolojik veriler Aras Boyalıları Kültürü için Nahçıvan’ın merkez olduğuna işaret etmektedir. Aras Boyalıları Kültürü’ nün höyük, kale, yamaç vb. tüm yerleşim tipleri tüm ölü gömme gelenekleri ile birlikte Nahçıvan’da tespit edilmiştir. Bu potansiyelleri ışığında gelişkin bir ekonomik seviyeye ulaşan Nahçıvan Coğrafyası’nda bulunan merkezlerin Tunç Çağları’nda komşu bölgelerle sosyo-kültürel ve ekonomik ilişkiler kurduğu da görülmektedir.
1 Eskiçağ Tarihçisi, ayhanyardimciel@gmail.com
Sayfa 30 / 847 Dr. Ayhan YARDİMCİEL
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
Kafkasya Karadeniz ile Hazar Denizi arasında kalan coğrafi bölgeyi kapsamaktadır. Bununla birlikte kuzeybatıdan güneybatıya doğru bir yay gibi uzanan Kafkas Dağları bu coğrafyayı kuzey ve Güney olarak ikiye bölmektedir (Bedirhan: 2000, 40). Güney Kafkasya 2 (Transkafkasya), bilinen haliyle İlk Tunç Çağı ile Orta-Son Tunç Çağı’nda bir kültür birlikteliğinin ortaya çıkmasına olanak sağlayan coğrafyadır. Bunun sebebi ise Güney Kafkasya’nın kendine has özelliklerinin bulunmasıdır. Bölgenin en önemli özelliği şüphesiz fiziki açıdan çok zor bir coğrafyaya sahip olmasıdır. Bir diğer özelliği ise bu bölgenin Kafkaslar, İran, Mezopotamya ve Anadolu arasında bir geçiş koridoru özelliğinde olmasıdır. Bu konumu bölgenin insan popülâsyonu açısından sürekli hareketli bir yer olmasına sebep olmuştur. Ancak insanları bu bölgeye çeken asıl özellikler, yüksek rakımlı yaylalarda yetişen kaliteli otlar ile bölgenin su ve tuz kaynakları bakımından da zengin olmasıdır. Tüm bunlar bir araya geldiğinde, Güney Kafkasya’nın insan yaşamı için muazzam bir alt yapıya sahip olduğu görülmektedir. Bu nedenle tarihin her döneminde bu bölge sürekli olarak iskân görmüştür. İlk Tunç Çağı’nda çekirdek bölgesi Kura-Aras Nehirlerin arası olan Kura-Aras Kültürü ya da Erken Transkafkasya Kültürü’nün (Işıklı: 2011, 15) ardından aynı bölgede bu kez Aras Boyalıları Kültürü görülmeye başlanacaktır. (Yardimciel: 2015a, 49) Bu bölge arkeolojik açıdan da oldukça zengin olup, aynı bölgede aynı zaman dilimi içinde farklı kültürlerin iç içe geçmesi bunan en bariz örneğini oluşturmaktadır. Bahsi geçen iç içe geçmişlik Orta Tunç Çağı’nda Aras Boyalıları Kültürü ile başlayan süreci kapsamaktadır. Bu dönem ayrıca Kurgan Kültürü’ nün
3 (Yığma
Taş Mezar) de ortaya çıktığı dönemdir. (Bkz. Levha 1) Bu dönemde Nahçıvan’da bulunan Oğlankale, Kültepe gibi merkezlerin etraflarının
2 Güney Kafkasya terimi burada siyasi olmaktan ziyade arkeolojik ve coğrafi veriler ışığında, Doğu Anadolu’nun Artvin, Ardahan, Kars ve Iğdır şehirlerinin dâhil olduğu Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan topraklarını kapsayan bölgeyi tanımlamaktadır. (İlk Tunç ile Orta-Son Tunç Çağları’nda Kuzeybatı İran ile kısmen Doğubayazıt Ovası’nın da bu bölgeye dâhil edilmesinde fayda bulunmaktadır.) 3 Kurgan olarak tanımlanan bu mezarlar, içlerinde toprağa basit gömü veya taş sandık şeklinde kabir olan üzerleri yığma taşlarla yükseltilmiş anıtsal mezarlardır. Sayfa 31 / 847 Nahçıvan’daki Merkezlerin Komşu Bölgelerle İlişkileri
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
surlarla kaplandığı görülmektedir. Orta Tunç Çağı başlarında görülen bu değişimin, siyasi denge değişikliğine verilen reaksiyon olarak algılamak gerekmektedir. Bu değişim ve dönüşümler içinde şüphesiz Nahçıvan bölgesi stratejik konumu gereğince önemli bir rol üstlenmiştir. Nahçıvan’da bulunan merkezlerin Kafkasya, Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve Yakındoğu ile ilişkiler ağı içerisinde olduğu görülmektedir. ( Baxşəliyev , 2006;178) Çalışmalarımızda sıkça belirttiğimiz Orta Tunç Çağı, Aras Boyalıları Kültürü’ ne ait
monokrom Aras keramiği bahsi geçen ilişkiler ağının bir ayağını oluşturmaktadır. Burada bulunan monokrom ve konsantrik bezemeli Aras keramikleri, Doğu Anadolu Bölgesi, Ermenistan, Kuzeybatı İran gibi bölgelere de yayılmış durumdadır. (Yardimciel,2015b:198) Bahsi
geçtiği üzere buranın merkez olma potansiyeli ışığında çevre bölgelere keramiklerin bu bölgeden yayıldığı düşünülebilir. (Bkz. Levha 2) Keza
belirtildiği üzere tüm Orta Aras Havzası ve Gürcistan’da görülen Aras keramiği versiyonlarının hemen tümü Nahçıvan’da olduğu halde, Aras keramiğinin yüksek kap ve çaydanlık türü çeşitleri sadece Nahçıvan’da görülmektedir. (Bkz. Levha 3) Nahçıvan merkezli keramik geleneğinin ticari ilişkiler ağı ve göçebelik konularıyla alakalı olduğu görülmektedir. Büyük ölçekte ise Nahçıvan’daki merkezlerin de dâhil olduğu Güney Kafkasya toplumlarının Yakın Doğu ile ilişkileri bulunmaktadır. Orta Tunç Çağı başında kültürlerin iç içe geçmesi olarak tanımladığımız Kurgan Kültürü ve Aras Keramiği bağlantısı (Özfırat, 2002;363) göz önüne alındığında Kafkasya’da bir nüfus hareketliliğinden bahsedilebilir. Bu nüfus artışı, metalürji ile tarım ve hayvancılık alanındaki gelişmelerden sonra Kafkasya’nın bu bölgesinin kendi kendine yeterlilik aşamasını geçip Yakın Doğu ile ticari ilişkiler kurmuştur. Ticari takas için büyükbaş, at, deve ve metal ürünler kullanılmıştır. Bu ticaretin tekerlekli araçlarda sağlandığı düşünülmektedir. (Djafarov, 1984;77) Yakındoğu’dan getirilen kalaya karşılık bu bölgede üretilen metal eserlerin ihraç edildiği düşünülmektedir. Özellikle, Babil ve Mısır krallıkları ile de bölgenin ilişkiler ağı
içinde olduğunun işaretleri bulunmaktadır. (Bobokhyan,2014;267) Kalay buluntuları Orta Aras Havzası’nda bulunan ve yine Orta Tunç Çağı Aras Boyalıları Kültürü için önemli Sayfa 32 / 847
Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|