Dr. Ayhan YARDİMCİEL
U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
bir merkez olan Ermenistan-Metsamorda’da tespit edilmiştir. Bu kalay
ticaretinin alışılagelmiş olduğu üzere Aratsani (Murat) Irmağı’na
paralel
yollarla
yapıldığı
düşünülmektedir.
(
Khanzadian-
Piotrovskii,1992;74
) Murat Irmağı’nın Hınıs Suyu ile birleştikten
sonra, Kuzeyden Muş Ovası’na girdiği anımsanırsa burada
Kuzeydoğu Anadolu’nun şu ana kadar tespit edilmiş ilk Orta Tunç
Çağı kalesinin varlığı tesadüfü gözükmemektedir. Kalede yapılan
incelemelerde monokrom ve polikrom Aras Keramiği verisine
ulaşılmıştır. (Özfırat, 1998;2) Güney Kafkasya’da bu dönemde ticari
ilişkilerin iki tekerlekli öküz arabalarıyla yapıldığı düşünülmektedir.
(
Baxşəliyev
, 2006;178) Kurulan ticari ilişkiler ağı neticesinde,
Nahçıvan’da bulunan sivil merkezlerin zamanla idare merkezlerine
dönüştüğü düşünülmektedir. II. Kültepe bunun için iyi bir örnek olup
kazılar sırasında çok odalı ve sokaklarla çevrili evler bulunmuştur. Bu
sermaye birikiminin sınıf farklılığına neden olduğu hem yerleşme
yerinde ve hem de nekropol alanındaki kazı buluntularından
anlaşılmaktadır.
(
Baxşəliyev
,
2006;176-178)
Nahçıvan
keramikçiliğinin gelişmesinde ekonomik gelişmenin de etkisi
bulunmaktadır. II. Kültepe’de bulunan seramik fırını bu durumu
doğrular niteliktedir.
(Aliev, 1991; 38) Buradaki keramiklerin ihtiyaç
dışında takas amaçlı olarak da üretildiği anlaşılmaktadır. Nahçıvan
bölgesi eşsiz lokalizasyonu sayesinde Aras Boyalıları Kültürü için bir
çok bilginin edinilebileceği bir coğrafyadır. (Belli-Sevin, 1999; 15)
Sonuç:
Nahçıvan’da bulunan merkezler ve özellikle II. Kültepe
yerleşmesi, arkeolojik kazılar neticesinde ortaya çıkan verilerden de
anlaşılacağı üzere Doğu Anadolu, Kafkaslar ve Yakın Doğu
arasındaki stratejik konumundan dolayı ticari ve sosyo-kültürel
ilişkiler ağının ortasında kalmıştır. Metalürji alanındaki gelişmeler
Azerbaycan genelinde bulunan metal yataklarının işletilmesine bağlı
olup, Yakın Doğu ile yapılan ticari takas sisteminin temelini
oluşturmaktadır. Bu ticari ilişkiler sayesinde ise sermaye birikimine
bağlı olarak önceleri sivil yerleşme görünümünde olan Kültepe gibi
merkezler sonrasında idare merkezine dönüşmüşlerdir. Siyasi alandaki
dalgalanmalar ile sermaye birikimi ve Metalürji alanındaki gelişmeler
Sayfa 33 / 847
Nahçıvan’daki Merkezlerin Komşu Bölgelerle İlişkileri
U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
bağlı olarak, Orta Tunç Çağı’nın sonlarında ise bu büyük merkezlerin
surlarla kaplandığı görülmektedir. Güney Kafkasya’nın Orta Aras
Havzası bu bakımdan bir kültür birliği içine girerek, Orta Tunç
Çağı’nda Aras Boyalıları Kültürü’ne ev sahipliği yapmıştır.
KAYNAKLAR
ALİEV, V.Q. (1991) Kulьtura ėpoki Sredney bronzı Azerbaydjana.
Bakü, Bilim, 256 s.
BEDİRHAN, Yaşar (2000), Selçuklular ve Kafkasya, Çizgi Kitabevi
Yayınları, Konya.
BELLİ, Oktay-Veli Sevin (1999), Nahçıvan’da Arkeolojik
Araştırmalar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
BAXŞƏLİYEV, Vəli (2006), Azərbaycan Arxeologiyası, Azərbaycan
Мilli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsi, I. Cild, Naxçıvan
Dövlət Universiteti, Bakı
OBOKHYAN, Arsen (2014), “Bronze Age Musıcal Instruments Of
The Regıon Between The Caucasus And Taurus In Context”
İnternational Canference Proplems of arly Metot Age Archaeology of
Caucasusand Anatolia, 19- 23 Tbilisi November 2014, pp.265-277.
DJAFAROV, G. F. Svyazi (1984), Azerbaydjana so stranami
Peredney Azii v epohu pozdney bronzı i rannego jeleza (po
arheologiçeskim materiala Azerbaydjana), Baku
IŞIKLI, Mehmet (2011), Doğu Anadolu Erken Transkafkasya
Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul
KHANZADİAN, E.V., B.B. Piotrovskii (1992), “A Cylinder Seal
with Ancient Egyptian Hieroglyphic İnscription from the Metsamor
Gravetise”, Soviet Anthropology and Archeology, 30/4, 67-74.
ÖZFIRAT, Aynur (1998), “1997 Yılı Bitlis-Muş Yüzey Araştırması:
Tunç ve Demir Çağları”, XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt
II, ss. 1-22. Tarsus
ÖZFIRAT, Aynur (2002), “Doğu Anadolu Yüksek Yaylası’ndan
M.Ö. 2. Bin Yıl Kurganları”, Belleten LXVI/246
YARDİMCİEL, Ayhan (2015a), Orta ve Son Tunç Çağı’nda Orta
Aras Havzası, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiçağ
Tarihi (Basılmamış Doktora Tezi), Kars
Sayfa 34 / 847
Dr. Ayhan YARDİMCİEL
U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI”
(Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
YARDİMCİEL Ayhan (2015b), “ Aras Boyalılarının İşlevselliği”,
Selevcıa Ad Calycadnum Sayı 5 Mayıs 2015.
LEVHALAR
Levha 1
Aynur Özfırat, Belleten LXVI/246
Levha 2
Ayhan Yardimciel Arşivi; Konstantrik Bezemeli Monokrom Aras Keramiği Sol;
Nahçıvan Kerki Sağ; Kars/Ani
Levha 3
Oktay Belli Arşivi
Sayfa 35 / 847