0f11aztitul(1-7)

122 
 
3.8. ELEKTROMAQNİT DALĞASININ ENERJİSİ. ELEKTROMAQNİT DALĞALARI 
ŞKALASI  
(Təqdimat dərs)
 
Təqdimatın  aşağıda  verilən  təqribi  plan  əsasında  hazırlanması  tövsiyə  edilir.  Bu  məq-
sədlə təqdim olunan elektron resurslardan və nəzəri məlumatlardan istifadə edilə bilər. 
Plan:  1. Elektromaq-
nit dalğasının 
enerjisi.   
2.  Elektromaqnit  dalğaları  şkalası:  a) radiodalğalar;  b)  mikrodal-
ğalar;  c)  infraqırmızı  dalğalar;  d)  görünən  dalğalar;  e)  ultrabə-
növşəyi dalğalar; f) rentgen şüalanması; g) -şüalanma. 
 
Sonuncu problemə dair təqdimat hazırlayarkən bu suallara cavab verməyə çalışın: 
şüalanmanın aşkar olunma tarixi, xarakteristikası, xassəsi, tətbiqi, insan orqanizminə təsiri.  
1. Elektromaqnit dalğasının enerjisi.  Elektromaqnit  dalğası  özü  ilə  enerji  daşıyır.  Bu 
enerji aşağıdakı fiziki kəmiyyətlərlə xarakterizə olunur. 
 Elektromaqnit şüalanması selinin sıxlığı ( ) –  ixtiyari Δt zaman fasiləsində şüanın yayılma 
istiqamətinə fikrən perpendikulyar qoyulmuş ixtiyari səthin S sahəsindən keçən ΔW elektromaqnit 
enerjisinin bu səth ilə Δt zamanı hasilinə olan nisbətinə bərabər fiziki kəmiyyətdir: 
=
∆
∙ ∆
. (1) 
Əgər 
= 1
 ə ∆ = 1
  olarsa,  (1)  ifadəsindən  alınır  ki, 
=
:  elektromaqnit 
şüalanması selinin sıxlığı vahid səthdən vahid zamanda keçən enerjiyə bərabərdir. Şüalanma 
selinin sıxlığına bəzən dalğanın intevsivliyi də deyilir. 
Şüalanma seli sıxlığının BS-də vahidi: 
=
∆
∙ ∆
= 1
∙
= 1
. 
  Elektromaqnit dalğasının enerji sıxlığı – vahid həcmdəki elektromaqnit sahəsinin 
enerjisinə bərabərdir: 
=
∆
. (2) 
Enerji sıxlığının BS-də vahidi: 
=
∆
= 1
. 
Elektromaqnit dalğası fəzada   işıq sürəti ilə yayıldığından o, ədədi qiymətcə fəzada fik-
rən götürülmüş və doğuranı 
∙
 olan silindrin daxilindəki elektromaqnit enerjisinə bəra-
bərdir 
(a)
. Həmin enerji fikri silindrin həcmi ilə (
=
) enerji 
sıxlığının ( ) hasilinə bərabərdir: 
=
∙ ∙
∙ . (3) 
(3)  ifadəsini  (1)-də  nəzərə  alsaq  məlum  olur  ki,  şüalanma selinin 
sıxlığı (intevsivliyi) elektromaqnit enerjisinin sıxlığı ilə onun yayılma 
sürətinin hasilinə bərabərdir:  
=
∙
∙ ∆
=
∙ . (4) 
Elektromaqnit  dalğalarını  şüalandıran  ən  sadə  mənbə  nöqtəvi 
mənbədir.  Belə  mənbə  bütün  istiqamətlərdə  eyni  intenvsivlikli  dal-
ğalar  şüalandırır  və  mənbəyin  ölçüləri  onun  təsirini  öyrəndiyimiz 
məsafəyə nisbətən çox kiçikdir 
(b)
.  
Mərkəzi  nöqtəvi  mənbədə  olan    radiuslu  sferanın  səthinin  sahəsi 
= 4
 olduğundan (1) ifadəsindən alınır ki, elektromaqnit şüalanma 
selinin sıxlığı nöqtəvi mənbədən olan məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir:  
=
∆
4
∙ ∆
=
∆
4 ∆
1
. (5) 
(a)
 
R 
(b)
 
  LAYİHƏ

---

123 
 
Nəzərə alınsa ki, elektromaqnit dalğalarını tə-
cillə  hərəkət  edən  yüklü  zərrəciklər  şüalan-
dırır,  elektrik sahəsinin intensivliyi və maqnit 
sahəsinin  induksiyası  bu  zərrəciklərin  təcili 
ilə,  təcil  isə  rəqs  tezliyinin  kvadratı  ilə  düz 
mütənasibdir: 
~ ~
 ə  ~ ~
. 
Enerji sıxlığı vahid həcmə düşən elektromaq-
nit sahəsinin enerjisi kimi elektrik və maqnit 
sahələrinin enerjiləri cəminə bərabərdir: 
=
=
2
2
 
 ~(
)~ . 
Şüalanma selinin sıxlığı (intensivliyi) enerji sıxlığı 
ilə  mütənasib  olduğundan  o  da  şüalanma  tezli-
yinin dördüncü tərtibi ilə düz mütənasibdir: 
~ ~
~
1

. 
  Nöqtəvi mənbəyin elektromaqnit şüalan-
masının gücü – ədədi qiymətcə dalğanın yayılma 
istiqamətinə fikrən perpendikulyar yerləşdirilən 
ixtiyari səthin S sahəsindən vahid zamanda keçən 
enerji selinə bərabərdir: 
= ∙ = ∙ 4
=
∆
∆
. (6) 
2. Elektromaqnit dalğaları  şkalası.  Bu 
mövzuya  aid  bəzi  məlumatları  şəkildən  əldə 
etmək olar (bax: 
c
). 
 
Elektron resurs:  
1.https://az.wikipedia.org/wiki/Elektromaqnit_dal%C4
%9Falar%C4%B1 
2. http://salamnews.org/az/news/read/192714 
3. http://idol.az/site/bizi-ehate-eden-
radiodalgalar-ziyandirmi/ 
4.  file:///C:/Users/VIP/Downloads/d_pdf_kurs_ekolo 
_885.pdf 
5. http://www.turansam.org/makale.php?id=9423 
6.https://www.youtube.com/watch?v=7gP8Axftc48 
7.https://az.wikisource.org/wiki/Maqnit_sah%C9
%99l%C9%99ri _ v% C9%99_ 
elektromaqnit_dal%C4%9Falar%C4%B1n%C4%
B1n_qan_d%C3%B6vran%C4%B1_sistemin%C9
%99_v%C9%99_daxili_orqanlar%C4%B1na_olan
_z%C9%99r%C9%99rli_t%C9%99sirinin_mexani
zmi_v%C9%99_m%C3%BCalic%C9%99si 
8. file:///C:/Users/VIP/Downloads/d_pdf_kurs_ekolo_886.pdf 
 
 
 
 
(c)
 
Ev 
RADİODALĞALAR
 
  
 
Da
lğ
a 
uzunl
uğu
 (
m
) 
Dalğ
a 
u
zu
n
lu
ğunun
 
ölçü
sü
Dalğan
ın
 ümumi ad
ı 
Dalğan
ın
 mə
n
b
ə
yi
 
Dalğan
ın
 tezliyi 
(Hs)
  LAYİHƏ

---