1. CİLt mart 2018, kocaeli kartepe zirvesi 2017 uluslararasi 15 temmuz

116

w w w . k a r t e p e z i r v e s i . c o m

eski ve yeni anayasal düzenlemelerin karşılaştırması yapılmak suretiyle ele alı-

nacaktır. Öncelikle şunu belirtelim ki, Anayasa Değişikliğinin 3 maddesi dışında, 

diğer tüm hükümleri normalde 3 Kasım 2019’da veya daha erken bir tarihte se-

çim yapılacak olursa da, o tarihte yürürlüğe girecektir. Yani bu değişikliğin büyük 

kısmı hâlihazırda yürürlüğe girerek uygulamaya başlamış değildir. Bu kapsam-

da TBMM’nin yetki-görev ve yapısına ilişkin değişiklik öngören hükümlerin de 

daha sonra yürürlüğe gireceğini belirtmek gerekir. Yürürlüğü sonraya bırakılsa 

da  Anayasa  Değişikliği,  acaba  TBMM’ni  ortadan  kaldırmış  mıdır?  şeklindeki, 

Anayasa Değişiklik metnini değersiz kılmaya yönelik manipülatif bir soru karşı-

sında, durumun hiç de iddia edildiği biçimde olmadığını öncelikle ifade etmek 

gerekir. Bu çerçevede TBMM’nin, Anayasa Değişiklik metninin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 

9, 10,11, 12, 14, 15, 17, 18. maddelerinde doğrudan veya dolaylı olarak düzen-

lenmiş olduğuna dikkati çekmek gerekir. Anayasa Değişiklik metninin neredey-

se tüm maddelerinde yapısı, süresi, görev ve yetkileri bakımından düzenlenen 

TBMM’nin, bu AY değişikliğinin kabulü sonrasında ortadan kaldırılacağını ileri 

sürmek, hukuken mümkün olmadığı gibi, hakkaniyete de uygun düşmemektedir.

2.1.  Anayasa Değişikliğinin TBMM’nin Yetki ve Görevleri Üzerindeki Etkisi

Türkiye’de  yeni  geçilen  hükümet  sistemi  olarak  Cumhurbaşkanlığı  Siste-

minde,

3

 yasama organı olan TBMM’nin yetki ve güç bakımından, eskiye oranla 

bir hayli zayıflayacağı ve etkinliğini kaybedeceği noktasında da yoğun itirazlar 

yapılagelmektedir. (Aksi yönde görüş için bkz. Fendoğlu, 2017: 93). Bu iddia 

ve itirazların da doğruluk payını ve hukuki analizini karşılaştırmalı olarak yap-

mak mümkündür. TBMM’nin görev ve yetkilerini düzenleyen Anayasa Değişiklik 

metninin  5.  maddesi,  1982  Anayasası  m.  87’den,  sadece  “bakanlar  kurulunu 

ve  bakanları  denetlemek,  bakanlar  kuruluna  belli  konularda  kanun  hükmünde 

kararname çıkarma yetkisi vermek” ifadelerini çıkarmıştır. Bu ifadeler de zaten, 

Cumhurbaşkanlığı (başkanlık) hükümet sistemine geçiş yapılmasının zorunlu bir 

sonucudur. Zira başkanlık sistemlerinde yürütme tek başlı-monist olduğundan 

ayrı bir bakanlar kuruluna ihtiyaç yoktur ve de yine başkanlık sistemlerinde ya-

sama  organı  yürütme  organına  kararname  çıkarma  yetkisi  vermeye  de  yetkili 

olmayıp, bu yetki başkana doğrudan doğruya anayasayla tanınmaktadır. Bunun 

dışında 1982 AY. m. 87’de TBMM’nin, “kanun koymak, değiştirmek, kaldırmak, 

bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek ..… vs.” gibi 

3

 

“Cumhurbaşkanlığı Sistemi”nin, anayasa hukuku literatüründe ve uygulamada daha önce 

karşılaşılan bir sistem olmadığına ve dolayısıyla böyle bir sisteme geçmenin sonuçlarının 

da öngörülebilir olmadığına özellikle vurgu yapan doktrin görüşleri için bkz. (Özbudun, 

2017: 327; Gözler, 2017b: 49; Eren, 2017). 

---

117

w w w . k a r t e p e z i r v e s i . c o m

diğer tüm yetkileri aynen devam etmektedir. Hatta önceki düzenlemede yürüt-

meye (bakanlar kuruluna) de verilen kanun önerme yetkisinin, tek istisna dışında 

tümüyle TBMM’ne bırakılması açısından, TBMM’nin yürütme karşısında daha 

da bağımsız ve güçlü bir konuma geldiğini söylemek mümkündür. 

AY. m. 87’den çıkarıldığını söylediğimiz “bakanlar kurulunu ve bakanları de-

netlemek” yetkisinin ise, aslında yasamanın elindeki denetim araçlarından (Al-

kan, 2017: 471 vd.) sadece gensoru yetkisinin kaldırılması biçiminde anlaşılma-

sı gereklidir. Zira Anayasa Değişiklik metninin 6. maddesi, 1982 AY m. 98’de 

“TBMM, meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı soru 

yollarıyla bilgi edinme ve denetim yetkisini kullanır” demek suretiyle, önceki 5 de-

netim yolundan 4’ünü muhafaza etmiştir. (Küçük, 2017/a; Tezkan, 2017/a). Deği-

şiklikle kaldırılan gensoru denetim mekanizması ise, hükümet sistemi değişikli-

ğinin zorunlu bir sonucu olmuştur. Gensoru mekanizması, parlamenter sistemin 

ve bir dereceye kadar da yarı-başkanlık modellerinde parlamentonun hükümeti 

siyaseten denetleyebildiği bir araçtır. Ancak son Anayasa Değişikliğiyle, Türki-

ye’de hükümet sisteminde önemli bir değişiklik yapılarak başkanlık sisteminin 

bir türevi olarak Cumhurbaşkanlığı Sistemine geçilmiştir.

4

 Bundan dolayı bu sis-

temde sert kuvvetler ayrılığının da etkisiyle, yasama organının yürütmeyi siyase-

ten sorumlu bularak onun hukuki varlığına son verebilmesi söz konusu olamaz. 

Zaten Türkiye’nin parlamenter ve yarı-başkanlık biçiminde geride bıraktığı ana-

yasal uygulaması sürecinde, şimdiye kadar 500’e yakın sayıda verilen gensoru 

önergelerinden sadece 4’ünün TBMM’de görüşülerek kabul edildiğini, bunlar-

da da hükümetin değil, sadece bakanların görevden düşürülebildiğini önemle 

vurgulamak gerekir. Tek parti hükümetlerine karşı kullanılması zaten bir anlam 

taşımayan,  ancak  koalisyon  hükümetlerinde  çok  nadir  biçimde  etkili  olabilen 

bir denetim aracı olarak gensorunun, fiilen ve siyaseten gördüğü asıl fonksiyon, 

Meclisteki muhalefet kanadının, büyük ölçüde reddedileceğini bildikleri halde, 

iktidar parti veya partilerini gensoruyla meşgul ederek hükümetleri iş göremez 

hale getirmek olmuştur. Gensoru mekanizması, hükümet sistemi değişikliğinin 

zorunlu bir sonucu olarak anayasadan çıkarılmış olsa da, diğer denetim araç-

larından olan meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı 

4

 

Aksi yönde görüş açıklayan Özbudun’a göre, “2017 değişikliğiyle kurulan sistem, karşılıklı 

fesih ya da seçimleri yenileme mekanizmasını kabul ederek, bu sistemden (başkanlık sistemi) 

sapmıştır. Bu nedenle sisteme, önceleri “Türk tipi başkanlık sistemi”, daha sonraları da 

dünya literatürü ve uygulamasında örneği olmayan “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi” 

adı verilmiştir” (Özbudun, 2017: 327).

---