6. MÜASİr az-n əDƏBİ DİLİ. indd
Yüklə 9,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ВРЕМЯ cp. 1) Vaxt, zaman, müddət, zəmanə: Долгое
время – uzun zaman; время от времени, от времени до времени, по временам – hərdənbir, bəzən; со временем – vaxtı ilə, vaxtı gələndə; до сего времени – bu vaxtadək, indiyədək; все время – həmişə; вовремя – vaxtında; тем временем – bu- nunla belə, eyni zamanda; в то время как – halbuki; в тоже время – eyni zamanda; на время – bir vaxta qədər, bir müd- dətə; настоящее время – indiki zaman; прошедшее время – keçmiş zaman; будущее время – gələcək zaman; с течением времени – tədricən, zaman keçdikcə; 2) yarışlarda müəy- yən yerədək yüyürmək, üzmək, at çapmaq və s. üçün təyin edilən müddət; 3) saat; какое время – saat neçədir? Yaxud: ВСТРЕЧА ж. 1) rast gəlmə, təsadüf etmə; I. Görüşmə, gö- rüş; II. yığıncaq: устроить товарищскую встречу – yoldaşlıq görüşü düzəltmək; 2) qarşılaşma: встреча двух футбольных команд – iki futbol komandasının qarşılaşması; 3) qarşılama, qabağına çıxma: для встречи делегатов – nümayəndələri qar- şılamaq üçün; играть встречу – xoşgəldin çalmaq: bir adamı fəxri surətdə qarşıladıqda çalınan xüsusi musiqi. Lüğətdə rus sözlərinin dilimizdə dəqiq qarşılığının seçilməsinə xüsusi diqqət yetirilmiş, izahlarda dilin sino- nimliyindən geniş və bacarıqla istifadə olunmuşdur. M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ 432 1941–1955-ci illərdə müəyyən məqsədli bircildlik bir sıra rusca-azərbaycanca lüğət də çap olunmuşdur. 1956–1959-cu illərdə Ə.Orucov, S.A.Məlikov və A.Ə.Əfən di yevin redaktəsi ilə ikicildlik “Rusca-azərbaycan- ca lüğət” çap edilmişdir. Bu lüğət H.Hüseynovun redaktə- si ilə 1940–1946-cı illərdə dərc olunmuş dördcildlik lüğətin “ye nidən işlənib təkmilləşdirilmiş yeni nəşridir”. Lüğət rus dilində köhnəlmiş, dar, məhəlli sözlərdən, jarqonlardan azad edilmişdir. Burada məhdud ixtisas terminləri də ixtisar olunmuşdur. Yenidən işlənərkən sənaye, kənd təsərrüfatı və mədəniyyətin inkişafı ilə əlaqədar rus dilində təşəkkül tap- mış sözlər lüğətə daxil edilmişdir. Rus dili sözlərinin qarşılı- ğı göstərilərkən sinonimliyə geniş yer verilmiş və frazeoloji materialdan da xeyli istifadə olunmuşdur. 1970–1980-ci illərdə. 1971–1978-ci illərdə Azərbay- can SSR EA-nın üzvü Ə.Orucovun redaktəsi ilə üçcildlik “Rusca- azərbaycanca lüğət” çap edilmişdir. Bu lüğət 1956– 1959-cu illərdə nəşr olunmuş ikicildlik “Rusca-azərbay- canca lüğət”in təkmilləşdirilmiş yeni nəşridir. Bu, “Rus- ca-azərbaycanca lüğət”in üçüncü nəşri adlanır. Buradakı dəyişikliklər və əlavələr yeni sözlərin və frazeoloji vahid- lərin lüğətə daxil olunmasında daha çox müşahidə edilir. 1982–1984-cü illərdə üçcildlik “Rusca-azərbaycanca lü- ğət”in dördüncü nəşri meydana çıxmışdır. Lüğət “Maarif” və “Gənclik” nəşriyyatlarında çap olunmuşdur. §296. Azərbaycanca-rusca lüğət. Bu qrup lüğətlərin hazırlanmasına, əsasən, 1938-ci ildən başlanılmış və ilk “Azərbaycanca-rusca lüğət” 1939-cu ildə çap olunmuşdur. Həmin ildə “Azərbaycanca-rusca lüğət” adında bir neçə kitab dərc edilmişdir. H.Hüseynovun redaktorluğu ilə nəşr olunmuş lüğətlərin birində 8 min söz əhatə edilmiş və lüğətdə deyilir ki, bu lüğət ilk təcrübədir, şübhəsiz, ça- M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ 433 tışmazlıqdan, qüsurlardan azad deyildir. 1939-cu ildə çap olunmuş (bunun da redaktoru H.Hüseynovdur) başqa lüğət nisbətən genişləndirilmiş, burada 12 min başlıq söz əhatə olunmuşdur. Bu lüğətdə frazeoloji materialın izahı- nın verilməsi onun fərqli cəhətlərindəndir. 1941-ci ildə nəşr olunmuş “Azərbaycanca-rusca lüğət” SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan filialının Lüğətlər İns- titutu tərəfindən 1939-cu ildə hazırlanmış lüğətin ikinci ça- pıdır. Lüğət yenidən işlənilmiş, təkmilləşdirilmiş və 17 min sözü əhatə edir. Lüğətin əvvəlində onun məqsədi haqqında deyilir: “Bu lüğət geniş oxucu kütləsinə kömək göstərmək məqsədi ilə tərtib edilmiş və Azərbaycan dilini öyrənmək, azərbaycanca müstəqil surətdə oxumaq və Azərbaycan di- lindən rus dilinə siyasi, elmi, bədii və s. ədəbiyyat tərcümə etmək işində yardımçı bir vasitə vəzifəsini görəcəkdir”. 1951-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat və Dil İnstitutu tərəfindən “Azərbaycanca-rus- ca lüğət” çap olunmuşdur. Bu lüğət 50-ci illərdə dilçilik məsələlərinin müzakirələri təsirində meydana çıxmışdır. Lüğət 10 min sözü əhatə edir. Həmin lüğət təkmilləşdi- rilərək 1962-ci ildə yenidən çap edilmişdir. Lüğətin ikin- ci nəşrində xeyli dəyişiklik və əlavələr edilmişdir. Burada omonimlərin şərhinə və sözlərin qrammatik xarakterizə edilməsinə xüsusi fikir verilmişdir. 1965-ci ildə X.Əzizbəyovun hazırladığı “Azərbaycan- ca-rusca lüğət” çap edilmişdir. Bu lüğətdə 23 minə yaxın söz verilmişdir. Müəllif lüğətə ümumişlək sözlərlə yanaşı, bəzi arxaik və azişlənən sözləri də daxil etmişdir. Burada, yəqin ki, keçmiş ədəbi irsimizin öyrənilməsinə kömək et- mək məqsədi gözlənilmişdir. Hazırda azərbaycanca-rusca daha mükəmməl lüğət- lərin yaradılmasına böyük ehtiyac vardır. |