6. MÜASİr az-n əDƏBİ DİLİ. indd
Yüklə 9,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
| TƏRCÜMƏ LÜĞƏTLƏRİ
§294. Özgə dili mükəmməl öyrənmək və bir dildən başqa dilə tərcüməni asanlaşdırmaq üçün yaranan lüğətlərə tərcümə lüğəti deyilir. Tərcümə lüğəti sadəcə iki dili qarşılaş- dırmaq olmayıb, bir dilin zənginliyinə dair digər dildə qarşı- lıq tapmaq, onu izah edib aydınlaşdırmaqdan ibarətdir. Azərbaycan dilində bu qrup lüğətlərin tarixi çox qə- dimdir. Belə ki, ehtiyac əsasında hələ XIII–XIV əsrlərdə Hinduşah Naxçıvani “Sihah ül-əcəm” adlı farsca-azərbay- canca, İbn Mühənna “Kitabi-məcmuəyi-tərcümani-tür- ki-farsi-moğoli” adlı tərcümə lüğətləri yaratmışlar. Azərbaycanda elmin, maarifin və mədəniyyətin inki- şafı ilə əlaqədar XX əsrin əvvəllərindən tərcümə lüğətləri tərtibinə meyil xeyli güclənmişdir. 1902-ci ildə S.M.Qəni- zadənin “Lüğəti-rusi-türki”, 1907-ci ildə Ü.Hacıbəylinin “Rusi-türki və türki-rusi lüğəti”, 1912-ci ildə Q.Qarabə- yovun “Qamusi-rusi” və başqa lüğətlər çap olunmuşdur. Bunların hər birinin özünəməxsus tərtibi, xarakterik xü- susiyyətləri, tərcümə üsulu və s. vardır. Bu lüğətlərin hər biri vaxtmda rus və Azərbaycan dillərinin öyrənilməsində xüsusi rol oynamışdır. §295. Azərbaycanda tərcümə lüğətlərinin əsaslı şəkil- də hazırlanmasına, başqa mədəni sahələrdə olduğu kimi, M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ 430 XX əsrdə başlanılmışdır. İlk illərdən başlayaraq bir sıra yeni-yeni lüğətlər yaradılıb oxucu kütləsinin istifadəsinə verilmişdir. XX əsrdə tərcümə lüğətlərinin yaranması və inkişaf tarixi aşağıdakı formadadır: 1920–1930-cu illərdə. Bu illərin əvvəlində inqilabdan qabaq hazırlanmış bəzi lüğətlər yenidən çap edilmişdir. Məsələn, S.M.Qənizadənin bir neçə dəfə dərc olunmuş “Rusca-türkcə lüğət”i 1922-ci ildə yenidən çap olunmuş- dur. Lüğətin bu altıncı çapında 12 min söz əhatə olunmuş- dur. Söz seçmək, onu şərh etmək sahəsində lüğətdə bir sıra qüsurlar vardır. 1928–1929-cu illərdə. R.Axundovun redaktəsi ilə “Rus- ca-türkcə lüğət” çap edilmişdir. Lüğət iki cilddən ibarət olub, 60 min sözü əhatə edir. Bu lüğət söz miqdarına, sahələrə aid söz seçilməsinə, izahına və digər cəhətlərinə görə özündən əvvəlki lüğətlərdən ciddi şəkildə fərqlənir. Buna görə də Azərbaycan leksikoqrafiyası tarixində ilk mükəmməl lüğət kimi qiymətləndirilir. 1939-cu ildə H.Hüseynovun redaktəsi ilə bir neçə bir- cildlik tərcümə lüğətləri çap edilmişdir. Lüğətin əvvəlində deyilir: “SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan filialının En- siklopediya və Lüğətlər İnstitutu rus dilini böyük həvəslə öyrənən xalqımıza kömək etmək məqsədi ilə hələlik az bir müddət içərisində, orta məktəblər həcmində də olsa, bu lüğə- ti düzəltmişdir”. Şübhəsiz ki, bu lüğətlər sonrakı illərdə mey- dana çıxmış böyük lüğətin hazırlanmasında ilk addımlar idi. 1940–1950-ci illərdə. Bu illər Azərbaycan lüğətçiliyin- də xüsusi mövqeyə malikdir. Belə ki, 1940–1946-cı illər- də H.Hüseynovun bilavasitə rəhbərliyi altında irihəcmli “Rusca-azərbaycanca lüğət” hazırlanmış və onun redaktə- si ilə dərc olunmuşdur. Lüğəti SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan filialının Ensiklopediya və Lüğətlər İnstitu- tu hazırlamışdır. Lüğət dörd cilddən ibarətdir, 100 minə M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ 431 yaxın sözü əhatə edir. Bu lüğət özünün bir sıra məziyyət- ləri ilə əvvəlki lüğətlərdən ciddi şəkildə fərqlənir. Burada rus ədəbi dilinin müxtəlif üslublarında işlənən sözlərin, demək olar ki, əksəriyyəti əhatə olunmuşdur. Bununla yanaşı, sözlərin bütün mənaları ətraflı verilmiş, məna və məna çalarlığı çətin anlaşıla bilən sözlər misallarla şərh olunmuşdur; məsələn: Yüklə 9,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|