A. G. Ibragimov, Z. R. Madaminova. M. E. Raxmataliyev
Yüklə 6,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
| m a b l a g *
larini tugallanmagan ishlab chiqarishga jalb qilinishi bilan boradi. Ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan tayyor mahsulot tarki- bida jalb qilingan qiymat (buyumlashgan mehnat) va yangi yara tilgan qiymat - qo‘shimcha mahsulot bo‘ladi. M ablag‘lar doiraviy aylanishining uchinchi bosqichida qiymatning tovar shakli pul shakliga aylanadi va m ahsulot sotishdan tushgan tushum shakl- lantriladi. Doiraviy aylanishning bu bosqichida korxonalar bilan sotilgan mahsulotlar yuzasidan pul munosabatlari, shuningdek, fov- daning ishlatilishi va uning soliqqa tortilishi yuzasidan pul munosabatlari kelib chiqadi. Korxonaning barqaror faoliyat ko*rsatishi va aylanma mablag‘lar harakati uzluksizligining ta’minlanishi uchun kapital doimo ishlab chiqarish jarayonining barcha sohalarida birdaniga band bo ‘lishi va doimo qiymatning yuqorida aytib o ‘tilgan uch shaklida (pul, ishlab chiqarishva tovar) ham mavjud bo‘lishi shart. chunki bularning istalgan biri boim agan holda kapitalning individual doiraviy aylanishi to ‘xtab qoladi. M ablag‘laming individual doiraviy aylanishi jarayonida kor xona pul mablag*lari kategoriyasiga xos bo‘lgan barcha funksiya- larni (qiymat o ‘lchovi, m uomala vositasi, to‘lov visitasi. jam g ‘arish) ham bajaradi. Korxonaning n a b la g ‘lari aylanishi turli xo‘jalik operatsiyalari natijasida pul toSovlari am alga oshirilganligi sababli amalga oshiriladi. B u xc'jalik operatsiyalarining ularning iqtisodiy maz- m uniga qarab uch asosiy kategoriyaga: joriy; investitsion va moliyaviy faoliyac kategoriyalariga guruhlanishi mumkin. Bunday guruhlash har bir faoliyat turi bo ‘yicha alohida moliyaviy natijalarni hisoblab chiqarish imkonini beradi. X o‘jalik y.iritishning bozor mexanizmlariga o ‘tilayotgan sharoitda pul irab lag ‘lari resurslar ichida miqdor jihatdan eng chegaralangan resurslar dan biri bo‘lib, korxonalar muvaffaqiyati ushbu resurslardan qanday darajada unumli foydalanilayotganligiga bevosita bog‘liq. Shuning uchun ham pul mablag‘lari oqimi (harakati)ni rejalashtirish va nazorat qilish korxonalar uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. «Pul oqimi» - inglizcha «Cash Flow» (naqd pul oqimi) - koTsatkichiga mos keluvchi ko‘rsatkich bo‘lib, vaqtning u yoki bu davri mobaynida korxonadagi pul mab!ag‘lari harakatlarining natijalarini aks ettiradi. Pul harakatlari to‘g‘risidagi birinchi hisobotlar moliyaviy tahlilchilar tomonidan qimmatbaho qog‘ozlar bozorida foydalanish uchun foydalanilgan. Bu hisobotlar korxonalar aksiyalarini baholash va istiqbolli moliyaviy qo‘yilmalarni belgilash uchun juda qulay bo‘lgan, chunki pul mablag‘lari harakati natijalari foyda va ko‘rsatkichidan ko‘ra ahamiyatiiroq bo'lgan. Ko'pchilik hollarda korxonadi pul mablag‘larining bor yoki yo‘qligi uning foyda bilan ishlayotganligi yoki yo‘qligi bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi, lekin bu bog‘liq!ik doimo aniq ko‘rinib turmaydi. Foyda ko‘rinish- clagi moliyaviy natija shunday buxgalteriya hisobi tamoyiliga ko‘ra aniqlanadiki, unga ko‘ra pul mablag‘larining harakati amalda bo‘lgan yoki bo‘lmaganligidan qat’iy nazar harajatlar va daromadlar qaysi davrda amalga oshirilgan bo'lsa, aynan o ‘sha davrdagi hisobot davri hisobiga yoziladi. Ba’zi bir harajatlarning va zahiralarning hisoblanishi (masalan amortizatsion ajratmalar, kelgusi davr to‘lovlari uchun zahiralar) mahsulot tannarxini orttirgan holda .imalda pul mablag‘lari ning to ‘lanishini taqozo etmaydi. Korxonaning investitsion operafsiyalari foyda miqdorini aniqlashda faqatgina asosiy vositalami sotishdan ko‘rilgan moliya viy natija sifatida qisman hisobga olinadi, xolos. Moliyaviy operat siyalar (masalan: kreditlar va qarzlaming olinishi va qoplanishi, maqsadli moliyalashtirish) ham foyda miqdorini aniqlashda hisobga oi inmay di. M a’lumotlarning tashqi iste’molchisi ushbu kamchiliklardar. holi bo‘lgan moliyaviy natija ko‘rsatkichiga ega bo‘lishi uchun foyda ko ‘rsatgichga hisoblangan amortizatsiya miqdorini ham qo‘shib ko ‘rib chiqishlari mumkin. Yüklə 6,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|