A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin

Mir Cəlal oğlu Ariflə.  1957
Mir Cəlal alim  həmkarları  ilə

---

Mir Cəlal qələm  dostları  ilə
Mir Cəlalın  oğlu Arif Paşayev ömür-gün  yoldaşı 
Aida  xanım  İmanquliyevlə
M ir  C ə la l  k a fe d ra   ü z v lə ri  ilə
M ir  C ə la l  a lim   d o s tla rı  ilə.

---

■
Mir  Cəlal
Mir Cəlal rəhbərlik etdiyi kafedra  üzvləri arasında
M ir   C ə la l,  M .H ü s e y n ,  O .S a rıv ə lli.  A ş q o b a d .1 9 5 9

---

M ir   C ə la l  q ə lə m   d o s tla r ı  a ra s ın d a   ( fra q m e n t)
Mir Cəlalın  əsərlərinin  təqdimat mərasimi

---

Mir Cəlal
Mir Cəlal,  Kamal  Talıbzadə  və Həmid Araslı
M ir  C ə la l  k a fe d ra d a

---

Mir Cəlal Paşayev
M ir   C ə la l  ö m ü r-g ü n   y o ld a ş ı  və  o ğ lu   ilə

---

Mir Cəlal,  Süleyman  Rüstəm  və  Osman  Sarıvəlli
Mir  Cəlal  Gəncədə  qələm  dostları ilə
Ümumiyyətlə,  dinin  kütlə  arasında  ixtişaş  salması,  iki­
tirəliklər yaranması  tarixi  fakt  kimi  bizə  məlumdur.  Maraq­
lıdır,  əzabı  daha  çox  dolayısı  çəkir.  Z.Freyd  etiraf  edir  ki, 
bu tipli  məsələləri araşdırmaq çətindir.  O, çox yerində oxu­
duğu  bir  ingilis  romanına təhlili  yanaşır.  Biz bu  təsviri  ver­
məyi  daha məqsədəuyğun hesab edirik və Mir Cəlalın mə­
sələyə  analitik  yanaşmasına  müsbət  münasibəti  oxucula­
rın  öhdəsinə  buraxırıq:  -  Roman  dinin  kütlələr  arasındakı 
ixtişaşların  əmələ  gəldiyini  və  bu  ixtişaşların  törətdiyi  bə­
laları  təsvir edir.  Freyd yazır:  Komandadakı  hadisələr indi­
ki  zamanda  (XIX əsrdə - A.E.)  baş verir:  İsa peyğəmbər və 
onun  dininə qarşı  düşmən  mövqedə dayanan  bir nəfər ba­
şına  öz  həmfikirlərini  yığıb  Yerüsəlimə  gedir.  Bu  adamlar 
orada bir qəbir tapırlar. Tabutun  üstündəki  yazıda İosif eti­
raf  edir  ki,  İsa  peyğəmbərin  meyidini  basdırılandan  sonra 
oğurlamış  və  gizlincə  dəfn  etmişlər.  Bununla  da  İsa  pey­
ğəmbərin  dirilməsi  haqqında  əfsanə  yaranmışdır.  -  Mif 
darmadağın  edilir.  Z.Freydin  son yanaşması:  "Avropa mə­
dəniyyəti  sarsıntıya  uğradı,  zorakılıq və cinayət  halları  art­
mağa  başladı"...Göründüyü  kimi,  dini  kütlələr  arasındakı 
pozuntulara səbəb qorxu yox,  kütləni  əmələ gətirən fərdlər 
arasındakı  münasibətlərdə eqoizm və düşmənçilik  impuls- 
larının yaranmasıdır.  -  Mən zəmanət verməzdim  böyük ya­
zıçımız  Mir  Cəlalın  Z.Freyddən  xəbəri  olmuşmu,  lakin  ro­
manda  yazıçının  toxunduğu  dini  məsələlərə  ateizm  nəzə­
rindən  deyil,  qlobal,  bəşəri  səviyyədə  yanaşmaq  məqsə­
dəuyğun  olardı.
Dinin  müxtəlif təsirlərinə siyasi  məna vermək:  impera­
toru,  padşahı  müdafiə  etmək  və  sairlərin  daima  ağırlığı 
kütlənin  üzərinə  düşmüşdür.  Yazıçının  Səttarxana  müna­
sibətində  də  özəl  mövqeyi  vardır.  Bu  məqamlarda  Tahir- 
zadənin  mövqeyi  xarakterik səciyyəlidir.  İlk öncə istəyir di-
______________________
177
---------------------------------------

---

ni  kütlənin seyyidi-şühəla müsibəti,  eləcə də  "Kərbəla mü­
sibəti"  barədə  dürüst  məlumat  əldə  edilsin,  o  cümlədən 
Təbriz  matəmgahı.  "Molla  Nəsrəddin"  jurnalını  ortaya  atır. 
Tahirzadə  başqa vasitəylə fikrini  bəyan  edəmməzdi.  Məc­
lis  müxtəlif  savadlı  və  zövqlü  adamlardan  ibarətdi.  Jurna­
lın  isə  artıq  imici  forialaşmışdı.  O,  kiçik  bir fəndlə  məhər­
rəmlik  mövcibincə  matəmə  şərik  olduğunu  (söhbət  "Molla 
Nəsrəddin"  jurnalından  gedir  -  A.E.)  bildirir  və  yaxşı  da 
reaksiya  aparır.  Yazıçının  təsviri:  "Doğrudur,  çoxları  bu 
jurnalı  oxuyur,  məzmununa  bələd  olurdu.  Amma  indii,  bu 
məclisdə  belə bir zərurət olacağını  güman  etməzdilər.  Bir­
də  ki,  Tahirzadənin  əlindəki  nüsxə təzəcə çıxmış,  hələ ya­
yılmamışdır.  Odur  ki,  hər  kəs  ətrafına  baxıb,  jurnl  axtarır, 
deyilən  sözləri  oradan  oxumaq  istəyirdi".
Tahirzadə  vətənpərvər  oğul  timsalında  millətini  kütlə 
halına  salan  mövcud  istibidadın  siyasətinə  etiraz  edirdi. 
"Bu  günlərdə  İranda  istibidad  ilə  ədalət  bərk  çarpışır.  Bö­
yük  bir millətin  dini,  namusu,  hüququ,  vətəni  təhlükədədir. 
Köməksizlik  ucundan  ola  bilər ədalət tərəf basılsın.  O vaxt 
milyonlarla  məzlumun  dad-fəryadı  bugünkündən,  Kərbəla 
büsatından daha artıq göylərə qalxacaqdır.  Bugünki gündə 
bir  udum  suya  həsrət  qalıb,  can  verən  balaların,  küçələrə 
tökülən  ana-bacıların  halı  min  yüz  il  əvvəl  baş vermiş  Kər­
bəla  vaqeəsindən  ağır olacaqdır".
Bir az dərinə  gedəndə  -  F.Fromma  çıxanda  aydın­
lıq  duya  bilərik:  Məsələ  dinin,  yaxud  onun  yoxluğundan 
deyil,  dinin  hansı  formada,  şəkildə  mövcudluğundadır. 
Eləcə  də  dinin  insanın  inkişafına  yardımçı  olmasında,  in­
sanın  özünəməxsus  qüdrətini  aydınlaşdırmasında  və  ya 
dinin  bu  qüdrəti  gücsüzləşdirməsindədir.  Bax,  dindəki 
acizləşdirmək,  itaətləşdirmək  imkanından  yox,  qüdrətlən- 
dirmək,  vətənləşdirmək gücündən  yanaşmaq  lazımdır. Ta-
_______________________
178
-----------------------------------------
hirzadə  bunu  görür  və  deyir:  "Bu  gün  Kərbala  meydanı  - 
Azərbaycandakı vətənpərvərlik meydanıdır.  Hər kimin  ürə­
yində cüzi  olsa  din,  namus,  vətən  hissi  varsa,  oranın  qey­
dinə  qalmalıdır.  Axıtmalı  qanlarımız,  ehsan  etməli  pulları­
mız,  ərzağımız  varsa,  gəlin  oraya  -  ürəklər  parçalayan 
Azərbaycan  matəmgahına  verək!  Zaman  bizdən  bunu  is­
təyir.  Bu  gün  ən  böyük  ibadət,  ən  birinci  din  və  vətənpər­
vərlik,  ən  birinci  islam  yolunda  cahad  oraya  kömək  elə­
məkdir"! Və Sabir Səttarxan  inqilabını,  hürriyyətini  alqışla- 
yır.
Mən  ötən  illərin  ədəbi  tənqidinə  ötəri  toxunmaqla:  Sa­
biri  "müasirləşdirməkdə", Sabir obrazının "yoxluğunda" və 
sairdə Mir Cəlalı  tənqid edənlər ifrata varmışlar; qənaətim­
də qalıram.  Unutmayaq ki,  yazıçı  məhz  müasirləşdirmişdir 
şairi, - demişlər. O,  bir tarixi  şəxsiyyət olmaqdan əlavə bə­
dii  obrazdır və milli  ziyalı  kimi  mövqeni qorumalıdır.  İki ye­
rə  -  məkana  ayrılmış  bir  xalqın  o  tayda  başına  gətirilən 
müsibətlərə  reaksiyanı  verəndə  o,  müasirləşməyə  bilər­
mi? Və yazıçı  haqlı  olduğunu  göstərdi.  Başı  daima qalma­
qalda keçən iranlı azəri soydaşlarımızın bugününü görmək 
lazım  idi!
Tahirzadənin  çıxışından  sonra  məclisdə  yaranan  hə­
yəcan,  bir  növ  özünüdərkə  gətirir,  demokratiyaya yol  açır. 
Məşədi  Hüseynin: "Ay canım, burada fəhlə, xozeyn söhbə­
ti  yoxdur,  məsləhət  məclisidir.  Hər  kəsin  öz  sözü  var  de­
sin, daha artıq-əskik şeylər nəyə lazım!" - deməsi  işarədir. 
Sonra  Tahirzadə  maarifçilik  missiyasını  Balaxanıya  dərs 
deməyə  gəlməsi  ilə  reallaşdırır.  Yaqub  İsmayılovun  bu 
məsələyə  münasibəti  obyektivdir və yazır ki,  Sabiri  "üsuli- 
cədid”  məktəbinə  müəyyən  tələb  və  normalar  əsasında 
dərs  deməyə  göndərmişlər.  Onu  isə  ilk  növbədə  öz  böyük 
qəlbinin  nəcib  arzu  və  istəkləri  narahat  edib  daha çox  dü- 
__________________ ____
179
----------------------------------------

---