Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
252 H ətta dastanın bəzi yerlərində “qorxusundan Sevdagar şahın dodağı patdadı,” “Sevdagar qorxudan titr əyirdi, nə deyəcəyini şaşırdı” və s. kimi ifadələr bir obraz kimi onun z əif cəhətlərini göstərir. Məhəbbət və qəhrəmanlıq motivlərini özündə birl əşdirən bu dastanın qəhrəmanı Sevdagar şah nə cəngavər kimi at oynadıb qılınc çalır, nə də aşıq kimi sazın-sözün köməyinə arxalanır. Saz, at, qılınc triadası dastanda hiss olunmur. Ona gör ə də “Sevdagar şah” dastanı Aşıq Şenliyin digər iki dastanına nisb ətən zəif təsir bağışlayır. Aşıq Şenliyin dastan yaradıcılığında diqqəti çəkən xüsusiyyətlərdən biri aşiqlərin iki sevgilisi olmasıdır. Qəhrəmanların ikinci sevgililəri süjetin sonrakı m ərhələsində - çətin sınaqlar prosesində meydana çıxırlar. Lətif şah Mehriban Soltandan əlavə Əsmər xanımla, Sevdagar şah Gülanaz Soltandan əlavə Zöhrə Soltanla vüsala qovuşurlar. “Salman bəy” dastanında süjetin bu hissəsi daha dramatik konfliktl ə müşahidə olunur. Məlumdur ki, Salman bəy butasının arxasınca yollanark ən Çinmaçin ölkəsində Qara Vəzirin qızı Gövhər xanımı görüb səhvən onu Durnatel xanım sanır, bir sıra çətinliklərdən sonra onlar qovuşsalar da, bu vüsal tragik sonluqla n əticələnir, Gövhər xanım xaincəsinə öldürülür. Bu hadisədən sonra Salman b əy yuxuda buta aldığı Durnatel xanıma qovuşur. Q ədim tarixi-genetik kökləri, milli-etnik mədəniyyəti XIX əsrdə dastan yaradıcılığı sahəsində Aşıq Şenlik qədər davamlı bir xətlə yaşadan saz-söz sənətkarı tapmaq ç ətindir. Onun yaratdığı dastanların həm məzmun-mündəricəsi, həm ideya- b ədii xüsusiyyətləri, həm də etik-estetik keyfiyyətləri belə bir mülahizə yürütməyə imkan verir. Aşıq öz qəhrəmanlarını hadisələrin təbii axarında təqdim və təsvir ed ərkən maraqlı poetik elementlərdən, əski dastançılığa məxsus təqdim –təsvir üsulundan istifad ə edir. Salman bəyin portret cizgilərinə diqqət yetirək: “Çinmaçin ölk əsində, paytaxt şəhərində, bir xəzinəyə malik hökmü ixtiyar sahibi, aləm əmrində müti, p ək sahib kamal bir çağı huban, qəddi növcavan, cəngi qəhrəman hər bir m ərifətdə mahir aləmdə nəzri bilinməz” [164, 417]. Bu t əsvir-təqdimdə Dədə Qorqud qəhrəmanlarının səciyyəvi cizgiləri özünü hiss etdirm əkdədir. Ulaş oğlu Salur Qazanın portreti ilə Salman bəyin təqdim- t əsvirindəki oxşarlıq milli-etnik düşüncənin qırılmaz ifadəsidir: “Tulu quşun yavrısı, 253 biz ə miskin umudı, Amit soyının aslanı, Qaracuğun qaplanı, qonur atın iyəsi, xan Uruzu ağası, Bayındır xanın güyəgisi, Qalın Oğuzun dövləti, qalmış yigit arxası” [100, 37]. Ayrı-ayrı dövrlərdə yaranmış bu təqdim-təsvirlərdə qəhrəmanın fiziki qüdrəti il ə mənəvi əzəməti vəhdət təşkil edir. Eyni sözl əri Aşıq Şenliyin qadın qəhrəmanlarına da aid etmək olar. “Lətif şah” dastanında Mehriban Sultanın gözəlliyi maraqlı poetik deyimlərlə olunmuşdur: Dü çeşmi afət, Müjgan herrat. Qılman nəzakət, Ətri məlahət. Buxaq əbiyat, Sin əsi seyhat. Zülfü zülumat, Cephi mahiyat, M ələk secehat, Bir b ədir sifət, D əhanı nəbat. [164, 297] Sözd ən sözə, ifadədən ifadəyə keçdikcə Mehriban Sultanın portret cizgiləri tamamlanaraq dinl əyicidə xoş ovqat yaradır. Oğlanın qıza aşiq olması səhnəsi bu xoş ovqata yeni b ədii çalarlar əlavə edir. Lirik təsvir şən və yumoristik ifadələrlə çulğaşaraq həmin səhnənin bütöv mənzərəsini yaradır. “Mehriban Sultanın iki məməsinin arasınnan bir eşq oxu rəddi bədən olub L ətif şahın iki qaşının arasına nə tövr dəydisə, Lətif şahın ağlı başınnan gedib dizi qırıq dəvə kimi dəvənin dizinin divinə düşdü” [164, 297] Salman b əyin Durnatel xanıma aşiq olması səhnəsi də maraqlı və yaddaqalandır. Bu səhnədə də qızın gözəlliyi Salman bəyin ağlını başından alır. Onun bird ən-birə bihuş olub özündən getməsi bir tərəfdən eşq badəsinin – butanın n əticəsidirsə, digər tərəfdən məşuqənin dünyəvi gözəlliyi ilə bağlıdır. 254 “Durnatel xanımın hilal qaşdarının arasınnan bir eşq oxu rəddi bədən oluf, Salman b əyin sinə liqabınnan toxunuf bədən aynasınnan müjgan verif çıxmağa başladı. Salman bəy bayğın tüşüf, pursa mütəkkə üzərinə baş qoyuf dünyadan bixəvər yatmaxda olsun” [164, 419] Sevgilil ərin bir-birinə qovuşması milli-regional koloritin, bölgə etnoqrafiyasının poetik səciyyəsini özündə əks etdirir. Bu cür epizodların təsviri Az ərbaycan dastançılıq ənənəsində Aşıq Şenlik sənətkarlığının özünəməxsusluğunu göst ərir: “Sandal şana siyah telə, Şeyda bülbül qızılgülə, M ələz köynək qəddi-dala, Naxışkar bazubənd qulaş qola, Farsi lüğət imran dilə Yaşılbaş sona duru gölə, Gümüş kəmər incə belə, Ac arı çiçəyə, İqdır pambığa, Az ərbaycan əri bozbaşa, Qars hamama, Ərdəhan qayışa Şörəyel lavaşa, Posof şinelə, Yerli xaşıla, Çıldır çeçilə, D əvə qanqala, T ərəkəmə xəngələ Sarılan kimi sarıldılar” [164, 419] Z əngin etnoqrafik detalların poetik görüntüsündən yaranan lirik-yumoristik üslub, dolğun epitet və təşbehlər silsiləsi təhkiyə prosesinə orijinallıq gətirir və onu daha effektli edir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|