71
iĢığından parıldayırmıĢ. Həmin vaxt isə ilin 1-ci günü olduğundan
və GünəĢ Ģüalarının təsiri ilə 2-ci “GünəĢ” əmələ gəldiyindən bu
günə “Novruz” – “Yeni il” deyildi. Bu gündən Cəmin özünə də
CəmĢid dedilər. ġid – GünəĢin telləri, CəmĢid isə GünəĢin telləri
ilə birləĢən cəm deməkdir. Guya “Novruz” bayramı bu hadisənin
il dönümüdür. Rəvayətə görə, Ģərab onun zamanında kəĢf
edilmiĢdir. Guya CəmĢid 700 il yaĢamıĢ, Novruzu ilin əvvəli və
bayram elan etmiĢ, Ģadlıq və kefcilliyə əsaslanan bir məslək
yaratmıĢdır. CəmĢid adı və Cami-Cəm (CəmĢidin Camı) deyilən
qədəh ġərq ədəbiyyatında Ģadlıq kimi iĢlənir.
CəmĢid (məc. an.) – Ərzincan hakimi Bəhram Ģah (bax)
CəmĢidə bənzədilir.
Camın bənzər CəmĢidin, Keyxosrovun camına,
GünəĢ bir pərvanədir camalının Ģamına (SX-43).
Səadətlə yaĢayan insanlar CəmĢidə bənzədilmiĢdir.
CəmĢidtək səadətlə keçsə dövranın sənin,
Ağ saçını görəndə qaralar qanın sənin (SX-88).
Yəni əgər sən CəmĢid kimi səadətlə yaĢayırsansa, onda ağaran
saçlarını görəndə sənin qanın qaralar. Səadətlə yaĢamayanların gənc-
likdə saçlarının ağarması isə təbii haldır, sizi kədərləndirməsin.
Ġki Alim eyni vaxtda CəmĢidə bənzədilir.
Ġki CəmĢid bir yerdə dövran sürə bilərmi,
Ġki qılınc bir qına, söylə girə bilərmi?(SX-118).
Qızıl Arslan (bax) CəmĢidə bənzədilir.
Ġkinci CəmĢiddir, bilirəm bunu
Dedim: HəĢrə qədər yaĢasın onu! (Xġ-45).
ġirin (bax) metaforik Ģəkildə CəmĢidə bənzədilir.
Firidun təxtinə əyləĢdi Sultan,
CəmĢid qibləsinə bağladı iman (Xġ-127).
ġirvanĢah Axsitan CəmĢidlə müqayisə olunur.
O camdan ki, CəmĢid qıymaz özünə,
BəxĢ edər qullardan hər gün yüzünə (LM-55).
Dünyanı özündə əks etdirən camı CəmĢid özünə qıymadığı
halda, ġirvanĢah Axsitan o cür camları öz qullarına hədiyyə verir.
Bəhram Gur (bax) CəmĢidə, onun tacı isə GünəĢə bənzədilir.
72
Aldı CəmĢid kimi qızıl cam ələ,
Tacı günəĢ kimi nur saçdı elə (YG-163).
ġair metaforik Ģəkildə Ġskəndəri (bax) CəmĢidə bənzədir.
Göy soyuq, GünəĢin xeyməsi ocaq,
Yer quru, CəmĢidin yastığı yumĢaq (Ġ-222).
Yəni havanın soyuqluğundan yer buz bağlamıĢdı, quru idi.
Lakin Ġskəndərin səxavəti və CəmĢid kimi ucalığı ilə o soyuq
qıĢda çadır isti, yastıq yumĢaq olmuĢdu.
CəmĢid camı (məc. ktem.) – Əsatirə görə, Ģərabı CəmĢid
(bax) icad etmiĢdir. Onun qızıldan bir camı da var imiĢ və heç
vaxt ondan Ģərab əskik olmazmıĢ. O, bu camın vasitəsilə bütün
dünyanı görürmüĢ. Əfsanəyə görə, Zöhhakla apardığı mühari-
bədə məğlub olacağını camda görəndən sonra qaçıb gizlənmiĢ,
bu hadisədən yüz il keçəndən sonra Zöhhak onu tapıb miĢarla
doğramıĢdır. CəmĢid hind əsatirində GünəĢ məbududur. ZərdüĢt
Hind əsatirindən istifadə edərək “Avesta” (bax) əsərində ondan
kökmdar kimi bəhs etmiĢdir. ġərq ədəbiyyatında CəmĢid camı
“Cami cahannümay” (dünyanı göstərən cam), “Cami-Keyxos-
rov”, “Cami cəm”, “Cami CəmĢid” və s. adlar da poetik adlar
kimi iĢlədilir. Görkəmli Azərbaycan Ģairi Marağalı Əvhədi “Ca-
mi-Cəm” adlı poema yazmıĢdır.
CəmĢid camını al, qəm vaxtı deyil,
Olmasın Bağdadda bir köhnə zənbil (Xġ-218).
ġair eyni zamanda Məryəmi metaforik Ģəkildə köhnə zənbilə
bənzətmiĢdir.
CəmĢid, Firidun ( qoĢa xat. an.) – Klassik ədəbiyyatda bu
ata və oğul adları çox vaxt qoĢa iĢlədilir. ġair bu iki qüdrətli
hökmdar rəmzi olan adları xatırlamaqla Sasanilər sülaləsinə son
qoyulmasina iĢarə edir.
CəmĢid, Firiduna bir qələm çəkən
Böyük peyğəmbərə əhsən, yüz əhsən! (Xġ-356).
Ġskəndərin Daraya yazdığı cavab məktubunda CəmĢid və
Firidunin adları xatırlanır.
CəmĢid tarixini oxu bır daha,
O ayı gör necə uddu əjdaha.
73
Haman əjdahaya sonra Firidun
Əjdaha gücüylə açdı nə oyun (Ġ-136-137).
Burada əjdaha – Zöhhak (bax), Ay isə CəmĢiddir. Ġkinci beytdə
isə CəmĢidin nəvəsi (bəzi mənbələrdə oğlu) Firidun böyük bir qüv-
vətlə hücuma keçib, Zöhhaki məğlub etdi. Ġskəndər ölüm ayağında
öz keçmiĢ igidliklərini xatırlayarkən bu adları da yada salır.
CəmĢidtək təxtlərə çıxdım – ucaldım,
Firidun xəzinə yığdı, mən aldım (Ġ-584).
CəmĢid, GünəĢ (qoĢa məc. on.) – Xosrov Pərviz CəmĢidə,
hər ikisi də GünəĢə bənzədilir.
Zamanın CəmĢidi – dünya günəĢi
Örtüb çadırıyla BənatünnəĢi (Xġ-216 ).
Yəni GünəĢ (Xosrov) çıxdı, BənatünnəĢi (Böyük Ayı bür-
cündə olan yeddi ulduz) görünməz oldu.
ġair Taysız gözəlin dili ilə Ġskəndəri CəmĢidlə, Taysız gözə-
lin özünü isə GünəĢlə müqayisə edir.
Ġskəndər CəmĢiddən olmuĢsa yüksək,
Gül üzüm günəĢə üstündür görcək (Ġ-368 ).
CəmĢid taxti (məc. ktem.) – ġirvanĢah Axsitanın taxtı Cəm-
Ģidin taxtı ilə müqayisə olunur.
GünəĢin taxtından tacın ucadır,
CəmĢidin taxtından taxtın qocadır (LM-56 ).
CəmĢid, Keyqubad, Keyxosrov (qrup məc. an. ) – ġair eyni
vaxtda ġirvanĢah Axsitanı CəmĢidə, Keyqubada və Keyxosrova
bənzədir.
Ġkinci CəmĢidsən taxt almaqda sən,
Birinci günəĢsən misilsizlikdən.
Keyqubad görkəmli ġahi- ġirvansan, . .
Ġkinci Keyxosrov, ey Ģah Axsitan ! ( LM-284 ) .
CəmĢid, Zöhhak (qoĢa məc. an. ) – Əbu Cəfər Məhəmməd
Eldəgiz eyni zamanda CəmĢid və Zöhhakla müqayisə olunur.
CəmĢidi öldürmüĢ Zöhhak ilanı ,
Sənə göy əjdəri vermiĢdir canı (Xġ-39 ).
Klassik ədəbiyyatda bu adlar çox vaxt qoĢa iĢlədilmiĢdir.
Dostları ilə paylaş: |