Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 2,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim, Hər nə gördüm, əyri gördüm, özgə babət görmədim. Aşinalar ixtilafında sədaqət görmədim, Biətü-iqrarü-immanü-dəyanət görmədim, Bivəfadan lacərəm təhsili-hacət görmədim. …Kizbi-böhtandan savayı bir hekayət görmədim, …Bulmadım bir dost ki, ondan bir ədavət görmədim, …Hiç kəsdə haqqa layiq bir ibadət görmədim, …Qədrü-qiymət istəyib, qeyri əz xəsarət görmədim, …İşlənən işlərdə əhkamü-ləyaqət görmədim. Vaqifa, ya rəbbəna, öz lütfünü eylə pənah, Səndən özgə kimsədə lütfü-inayət görmədim [4, s. 244]. Zəngin və bənzərsiz yaradıcılığı, məşhur «Görmədim» müxəm- məsi və “lütfü-kəramət” səyləri Vaqifi ucaldaraq Molla Pənah dərga- hına çatdırmışdır. Molla Pənah Vaqifin zəngin yaradıcılığı Mirzə Fətəli Axundza- dənin «Təmsilat»ına, Cəlil Məmmədquluzadənin «Danabaş kəndinin əhvalatları»na, Mirzə Ələkbər Sabirin “Hophopnamə”sinə, Səməd Vurğunun lirikasına gətirən məsuliyyətli yolun böyük başlanğıcıdır. Azərbaycan milli-mənəvi varlığını, «ellər yaraşığı, ölkə gözəli»ni, Kür qırağı obasını, “Qış günü qışlağı Qıraqbasanı” ədəbiyyatın əsas möv- zusuna çevirmiş Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı azərbaycançılıq tə- fəkkürünün ən mühüm qaynaqlarından, mənbələrindən biridir. Azərbaycan ədəbiyyatında realizm Molla Pənah Vaqifin yaradı- cılığı ilə başlanır. Vaqifin şeirləri Azərbaycan realizminin ibtidasıdır. Şair orijinal əsərləri ilə ölkə həyatının real ədəbiyyatını yaratmağa nail olmuşdur. Bu mənada Molla Pənah Vaqif klassik ədəbiyyata inkarçı mövqedən yanaşmayaraq, xalq-aşıq şeiri üslubunu real həyatın ifa- dəsinə istiqamətləndirməklə, yeni tipli ədəbiyyatın əsasını qoymuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatı Məhəmməd Füzulidən Mirzə Fətəli Axund- zadəyə və Cəlil Məmmədquluzadəyə çatmaq üçün Molla Pənah Vaqif körpüsündən keçərək gəlmişdir. Milli ədəbiyyat klassik lirika ənənə- sindən realist ədəbiyyata doğru inkişaf etmək üçün Vaqif keçidindən adlamalı olmuşdur. Molla Pənah Vaqifin əsərləri Azərbaycan realiz- minin başlanğıc mərhələsinin əsas xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı Azərbaycan realist ədəbiyyatının möhkəm təməlinə çevrilən, bünövrəsini təşkil edən milli ədəbiyyatın 12 böyük nümunəsidir. Böyük sənətkarın adı ilə bağlı olan realizmin mahiyyətini görkəmli ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayev doğru olaraq elmi şəkildə aşağıdakı kimi ifadə etmişdir: «Ədəbiyyatımızın tarixi inkişaf yoluna nəzər salarkən Azərbaycan realizminin beşiyi başında hamıdan əvvəl… Vaqifin silueti görünür… Yazılı və şifahi xalq poezi- yası arasındakı ənənəvi səddi dağıtmaq, … milli, dünyəvi, nikbin bir şeirin tam qələbəsini təmin etmək mənasında Vaqifin tarixi-ədəbi xid- məti misilsizdir. Vaqif şeiri bu mənada Zakirlə birlikdə Axundov realizminin həndəvərini, astanasını təşkil edir… Odur ki, biz Vaqif poeziyasını realizmə hazırlıq dövrü kimi «predrealizm», «erkən realizm», «ilkin realizm» kimi saxlamağı mümkün hesab edirik…» [5, s. 45-46]. Molla Pənah Vaqif Məhəmməd Füzulidən sonrakı və Mirzə Fə- təli Axundovdan əvvəlki dövr Azərbaycan realizminin yaradıcısıdır. Molla Pənah Vaqifin adı həm də Azərbaycanın tarixi taleyində özünəməxsus yeri olan ictimai-siyasi xadimlərdən biri kimi çəkilir. O, Azərbaycanın xanlıqlar dövrünün tanınmış dövlət xadimlərindən biri kimi ölkə əhəmiyyətli məsələlərin həllində, xüsusən xarici əlaqələrin genişlənməsində və zəhmətkeş xalqla saray arasında münasibətlərin tənzimlənməsində mühüm rol oynamışdır. Qarabağ xanlığının siyasi tarixində Molla Pənah Vaqifin böyük xidmətləri olmuşdur. Dövlət işlərində də Vaqif elmi-helmi və uzaqgörənliyi və xalqa yaxınlığı ilə Molla Pənah Vaqif ola bilmişdir. Vaqif – Azərbaycan ədəbiyyatı tari- xindəki həm də hakimiyyətdə olmuş Qazi Bürhanəddin, Cahanşah Həqiqi, Şah İsmayıl Xətai, Şah Qasım Ənvar və başqa şah-hökmdar ənənəsinin yeni şəraitdəki davamı olub, dövlət işinə də, ədəbiyyat amalına da yüksək dərəcədə xidmət etməyin nümunəsini göstərmişdir. Qarabağ xanlığının baş vəziri kimi Vaqifin siyasi fəaliyyətindən Qacar şahın hücumlarından Şuşanın qorunması, Rusiya ilə diplomatik əla- qələrin genişləndirilməsi, xalq ilə münasibətlərin tənzimlənməsi ilə əlaqədar hadisələr tarixdə iz salmışdır. Şair olaraq isə Molla Pənah Vaqif Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində yeni tarixi mərhələ, xüsusi ədəbi məktəb, təzə istiqamət yaratmış sənətkar olaraq əbədiyyət qa- zanmışdır. Molla Pənah Vaqif Azərbaycan ədəbiyyatında heca vəznli şeir məktəbi yaratmışdır. Böyük sənətkarın adı ilə bağlı olan şeir-sənət ənənələri yaşamış, ədəbiyyatımızın sonrakı inkişaf mərhələlərində ya- radıcılıqla davam etdirilmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında heca vəznli xalq şeiri üslubunun möhkəmlənib aparıcı mövqe tutmasında Molla Pənah Vaqifin mühüm rolu olmuşdur. Onun adı və sənəti həmişə uca tutulmuş, yüksək ehtiramla yad olunmuşdur. Xalq şairi Səməd Vurğu- 13 nun məşhur “Vaqif” tarixi dramı (1938) və Yusif Vəzir Çəmənzəmin- linin “İki od arasında” (1937) romanı qüdrətli sənətkara bəslənilən ümumxalq ehtiramına Azərbaycan ədəbiyyatında ucaldılmış möhtə- şəm abidələrdir. Bəstəkar Ramiz Mustafayevin “Vaqif” operası (1960) böyük söz ustadının həyat və sənət ideallarını xalqımıza çatdırmağa uğurla xidmət edir. Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyevin 1982-ci ildə Azərbaycanın qədim Şuşa şəhərində Molla Pənah Vaqifə ucaltdığı böyük məqbərə bu ölməz sənətkarın ədəbiyyatımızın inkişafı sahə- sindəki xidmətlərinə və ictimai-siyasi fəaliyyətinə dövlət səviyyəsində verilmiş yüksək qiymətin parlaq ifadəsidir. Ermənistan silahlı birləş- mələrinin Dağlıq Qarabağı işğal edərkən Vaqifin məqbərəsini dağıt- ması bu təcavüzkar ölkənin mədəniyyətdən uzaq olan mənəviyyatsız simasını əks etdirir. Görkəmli Azərbaycan şairi və ictimai xadimi Molla Pənah Vaqifin anadan olmasının 300 illik yubileyinin doğma ölkəsi ilə birlikdə YUNESKO və TÜRKSOY miqyasında beynəlxalq səviyyədə qeyd olunması böyük ümummilli və bəşəri ideallara xidmət edən böyük sənətin təntənəsidir. Azərbaycan Respublikasının Prezi- denti İlham Əliyevin “Böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında”kı 12 yanvar 2017-ci il tarixli Sərəncamı müstəqil dövlətimizdə sənətə və sənətkara bəslənilən əbədi ehtiramın parlaq və əməli nümunəsidir. Dövlət sərəncamında öz əksini tapmış aşağıdakı sözlər Molla Pənah Vaqifin ölməz sənətinin yüksək qiymətini ifadə etməklə bərabər, qarşıda duran mühüm vəzifə- ləri də nəzərə çarpdırır: “Molla Pənah Vaqif öz ənənələri ilə seçilən ədəbi məktəb yaratmış ölməz sənətkardır... Azərbaycan şeiri Vaqifin sayəsində tarixinin növbəti mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Onun klassik bədii fikir salnaməmizin parlaq səhifələrindən birini təşkil edən irsi müasir dövrdə də insanların əxlaqi-mənəvi kamilləşməsinə xidmət göstərir. ...Vaqif irsinin azərbaycançılıq məfkurəsi işığında daha dərindən araşdırılıb öyrənilməsi bu gün də aktuallığını qoruyan və həllini gözləyən mühüm məsələlərdəndir.” Böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin yubileyi Azərbay- can xalqının ölməz ədəbi-tarixi ənənələrinə dönməz sədaqətinin və ümummilli iftixar hissinin daha bir əməli təzahürüdür. Bu, həm də Vaqifin simasında xalqı və Vətəni ilə daim bir olan, ümummilli ideal- lara sədaqətlə xidmət edən sənətkarların hər zaman Molla Pənah sə- viyyəsində qiymətləndirilməsinin əyani sübutudur. |