Azərbaycan Milli Kitabxanası

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
256 
 
Bu sözlər göstərir ki, Hüseynqulu Sarabski bir Məcnun kimi, bir ərəb kimi 
səhnədə özünü tamam kamal Ərəbistan torpağında görmək istəyirdi. 
Səhnə  fəaliyyəti bir hadisəyə çevrilmiş Sarabski həyatda çox sadə, 
mehriban, təvazökar, qayğıkeş bir insandi. Ümumxalq məhəbbəti qazanmış bu 
ustad insanları çox sevirdi. Həmişə insanda yaxşı  cəhətləri görməyə çalışırdı. 
Gənclərin yüksəlişi üçün əlindən gələni əsirgəmir, müvəffəqiyyət brini ürəkdən 
alqışlayırdı. Hüseynqulu Sarabski dövlət, partiya xadimlərindən Ruhulla 
Axundov, Əli Heydər Qarayev, Ağamalıoğlu, Baba Əliyev, sənət və ədəbiyyat 
xadimlərindən Hacıağa Abbasov, Üzeyir Hacıbəyov, Mirzəğa  Əliyev, Abbas 
Mirzə  Şərifzadə,  Əzim  Əzimzadə, Hüseyn Cavid, Haqverdiyev, Cəlil 
Məmmədquluzadə, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun kimi şəxsiyyətlərlə tez-tez 
görüşər, onlarla dostluq edərdi. Bu şəxsiyyətlər onun istedadina yüksək qiymət 
verərdi. Biz Hüseynqulu Sarabskinin səhnədən kənardakı həyatilə, hətta geyimi 
ilə də maraqlanardıq. 
Sarabski olduqca səmimi bir insandi. Onun qəlbində həsədə, kinə, küdurətə 
yer yox idi. O, kiçik bir haqsızlıq görəndə yaman coşardı. Respublikamızm 
rayonlarından gəlmiş tələbələrin təhsil taleyi ilə maraqlanar, gənclərin müəyyən 
bir təşkilatda işə düzəlməklərinə yaxından kömək edərdi. Sarabski bir deputat 
kimi də az fəaliyyət göstərməmişdir. Öz seçicilərinin yanına tez-tez gedər, 
onların arzularının yerinə yetməsi üçün əlindən gələni əsirgəməzdi. 
Dedim ki, biz Sarabskinin geyimi ilə  də maraqlanardıq. Onun geyimi də 
daxili kimi təmizdi, səliqəliydi. Geyimdə bütün aktyorlardan seçilirdi desəm 
yanılmaram. Sarabski ilin hər mövsümünə görə paltar geyərdi. Onun davranışı, 
yerişi, nəcib  ədası hamının nəzərini cəlb edirdi. Şax qamətli, iri gözlü, qara 
qaşlı, qarabuğdayı bu adam Bakı küçələrindən keçərkən hamı bir də dönüb ona 
baxar və dodaqaltı "Sarabski keçdi" deyərdi. 
İndi də yaşlı ziyalılarımıza rast gəldiyim zaman Sarabskidən söhbət açırlar. 
Onun yaratdığı  Məcnun surətini yada salırlar. Bəli, Sarabskinin Məcnun 
rolunda: 
 
"Yandıraram dağı, daşı" 
yaxud: 
 
  

---

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
257 
 
"Get dərdim sən dava deyilsən,  
Biganəsən, aşina deyilsən" 
 
- deməsi ilə kim həyəcanlanmamışdır?! Kimin gözləri yaşarmamışdır?! 
Əgər Füzuli sağ olsaydı "Leyli və Məcnun" tamaşasına baxmış olsaydı, məncə 
deyərdi ki, Məcnunu (Qeysi) mən belə düşünüb yaratmışam! Məcnunu mən 
belə ifadə görmək istəmişdim". 
Yadimdadır, biz 1930-cu ildə çox istedadlı bir bəstəkar dostumuz Asəf 
Zeynallını vaxtsız itirdik. Sarabski onun cənazəsi üstündə uşaq kimi ağladı və 
dedi: "Asəf, oğlum, sən çox cavandın, mən dünya görmüşəm. Sən yox, görək 
mən öləydim, mən". 
Doğrudan da bu hamımız üçün çox böyük itki idi. Asəf Zeynallının vaxtsız 
ölümü Sarabskini sarsıtmışdı. Bu son dərəcə səmimi və qayğıkeş adam bizim 
gənc yazıçılarla da dostluq edərdi. 
Onu incəsənətlə,  ədəbiyyatla  əlaqədar çağırılmış bütün məclislərimizdə 
görərdik. Yeni gənc ədəbi qüvvələrin yaxşı əsərlərini ürəkdən alqışlardı. 
Bizə öz həyatından canlı hadisələrlə dolu xatirələr söylərdi.  Ədəbi 
gecələrimizin konsert şöbəsində qonorarsız, könüllü çıxış edərdi. Onun son 
dərəcə  məlahətli səsi dinləyənlərin hələ  də qulaqları Sarabski teatrda məşğul 
olmadığı vaxtlarda "Gənc işçi", "Yeni yol", "Kommunist", "İnqilab və 
mədəniyyət" redaksiyalarina gələrdi. Yeni sənət və ədəbiyyat məsələlərilə tanış 
olardı. Hüseynqulu Sarabski bir sıra mahnılar da yaratmışdır. Vaxtilə konsert 
salonlarında, məclislərdə oxuduğu "Muğan", "Qızıl  əsgər" mahnısı onun 
özünündür. Hətta "Qızıl  əsgər" mahnısının bu sətirlərlə başlayan mətni də 
onundur. 
 
Yatmış idin, fəhlə-kəndli, oyandın,  
Şuralarçin al qanına boyandın.  
Sən getdiyin doğru yola inandm,  
Möhkəm saxla al bayrağı əlində! 
 
Hüseynqulu Sarabski bizim musiqi mədəniyyərimizin tarixində  əbədi 
yaşayan simalardandır. 
 
30 oktyabr l969 
  

---

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
258 
 
ƏBÜLHƏSƏN XAN İQBAL 
 
Bu yaxınlarda bir alim dostumuz İran Azərbaycanının məşhur ustad 
xanəndəsi Əbülhəsən xan İqbaldan da bizə müjdə yetirdi. O, l00-ə yaxın yaşı 
olan bu müğənninin indi də gənclik təravətilə oxumasını sevinclə bizə bildirdi. 
Dostumuzıı dinlərkən ordu sıralarında Təbrizdə olduğum günlər yadıma 
düşdü. 
Mən  Əbülhəsən xan İqballa 1941 - ci ildə  Təbrizdə tanış oldum. 
Tanışlığımızın qəribə tarixi var. 
Biz Təbrizdə olarkən opera teatrımız ora qastrola gəlmişdi.  Şəhər böyük 
bayram keçirirdi. Tamaşaya başqa  şəhərbrdən də axın-axın tamaşaçı  gəlirdi. 
Teatrın qastrolu orucluq ayına təsadüf etmişdi. "Koroğlu", "Arşın mal alan" və 
digər operalara gələn tamaşaçıların çoxu iftarını teatrın binasında açırdı. 
Tamaşa zamanı restoranlardan lojalara plov, kabab və başqa ləzzətli 
xörəklər gəlirdi. Salonu plov və kabab qoxusu bürüyürdü. Bülbül səhndə 
oxuyarkən salondan "Bülbül, ölmə, ölmə" - deyə bağıranlar da olurdu. 
Tamaşaçılardan birinə dedim: "Yaxşı  iş görmürsünüz, artistin oxumasına 
mane olursunuz". Təbrizli tamaşaçının mənə cavabı bu oldu: 
- Xeyr, ağa, əksinə, mən belo deməsəm, o, səsini qozamaz. 
Sənətkarlarımızın Təbrizdə olmasından istifadə edərək qəzet əməkdaşlarının 
köməyilə  məktəblərin birində gündüz bir dostlıq görüşü təşkil etdik. 
Sənətkarlarımızdan Bülbül, Həqiqət Rzayeva, Ələvsət Sadiqov, Yavər 
Kələtəntərli və başqaları çıxış etdi. 
Bülbül dinləyənlərin alqışları altında bir neçə xalq mahnısı oxudu. 
Birdən fikirləşdim ki, bu necə dostluq görüşüdür ki, yalnız Bakıdan gələn 
artistlər çıxış edir, bəs Təbriz sənətkarları? Fikrimi Təbriz qəzeti əməkdaşlarına 
bildirdim. Dedilər ki, məclisdə oxuyanlarımız var. Lakin orucluqdur bəlkə 
oxumadılar. Qubernator da burdadır. Ona desəniz bəlkə bir şey çıxdı. 
Mən birinci sırada oturan Rəhimi adlı qubernatora bu təkliflə müraciət edib 
sonra öz yerimdə oturdum. 
O, bir nəfəri yanma çağirtdırdı. Bu gödəkboy, kök, gözü çeşməkli bir qoca 
idi. Aralarındakı söhbəti eşitmədim. Bir azdan konserti idarə edən cavan 
təbrizlılər adından Əbülhəsən xan İqbalın çıxış edəcəyini 
 
  

---