Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu

60 

 

 

 

Zaqafqaziya  hökuməti  böyük  rus  inqilabına  müharibənin  törəməsi  kimi  baxırdı.  Ona  görə  də  yeni  yaranmıĢ  hökumət  bu  müharibəni  yalnız  rus  inqilabının  aradan 

qaldıracağını güman edirdi. 

AtəĢkəs  rejiminin  Ģərtlərini  iĢləyib  hazırlamaq  üçün  Zaqafqaziya  Komissarlığı  tərəfindən  Qafqaz  cəbhəsi  baĢ  komandanlığının  tərkibindən  general-mayor  VıĢinskinin 

rəhbərliyi altında xüsusi komissiya yaradıldı. Komandanlıq tərəfindən komissiya sədrinə atəĢkəs rejimini iĢləyib hazırlamaq üçün təlimat verildi. Həmin təlimatda atəĢkəs rejimini 

hazırlayarkən  aĢağıdakı  prinsiplərin  əsas  götürülməsi  tövsiyə  olundu:  l.Bütün  Qafqaz-Ġran  cəbhəsində  hərbi  əməliyyatların  tamamilə  dayandırılması;  2.Mesopotamiya-Suriya 

cəbhəsinin əleyhinə hər hansı hərbi hissənin yerdəyiĢməsi yolverilməzdir. Bu bəndin pozulması hərbi əməliyyatların yenidən baĢlanmasına əsas verir; 3.Tərəflər demarkasiya xətti ilə 

müəyyən  olunmuĢ  ərazidə    hərbi  hissələrin  daxili  yerdəyiĢməsini  hərbi  qayda  kimi  qəbul  edirlər;  4.Transqafqaz  ərazisində  demokratik  Rusiyanın  simasında  mülki  idarə  sistemi 

saxlanılır. Rusiya tərəfi atəĢkəs rejimi tətbiq olunana qədər mövcud olmuĢ hərbi və mülki hüquqları özündə saxlayır; 5.RazılaĢmaya uyğun olaraq tərəflərdən hər biri demarkasiya 

xətti ilə müəyyən olunmuĢ rayon ərazisində həm hərbi, həm də inzibati idarəçiliyin sahibi hüququnu özündə saxlayır; demarkasiya xətti ilə müəyyən olunmuĢ rayon ərazisində həm 

hərbi,  həm  də  inzibati  idarəçiliyin  sahibi  hüququnu  özündə  saxlayır;  demarkasiya  xətti  arasında  olan  bitərəf  zonada    tərəflərdən  heç  biri  hərbi  hissə  və  yaxud  silahlı  Ģəxs  saxlaya 

bilməz. Yerli əhalinin idarə olunması tərəflərdən hər hansı birinə həvalə olunur; 6.Demarkasiya xətti hansı tərəfə aiddirsə, müvafiq tərəfin yerli hakimiyyətinin yazılı razılığına əsasən, 

demarkasiya xəttini yerli sakinlər silahsız olaraq hər hansı formada keçə bilərlər; 7. Yerli sakinlər tərəfindən bitərəf zonada cinayət törədilərsə, günahkarla tərəflər arasında mövcud 

olan  razılığa  əsasən  rəftar  olunur;  8  Demarkasiya  xətti  müəyyən  olunarkən  cəbhə  xəttinin  mövcud  vəziyyəti  nəzərə  alınmalıdır;  9.AtəĢkəs  rejimi  tam  sülh  əldə  olunana  qədər 

qüvvədədir. Sülh müqaviləsi bağlanmayacağı halda tərəflərdən heç birinin öz demarkasiya xəttini keçmək hüququ yoxdur. Əgər tərəflərdən hər hansı biri bu müddəanı pozarsa, yeddi 

gün əvvəl digər tərəfə məlumat verməlidir; 10.Qara dənizdə fəaliyyət haqqında razılaĢma əlavə oluna bilər; ll.BarıĢıq haqqında akta demarkasiya xəttinin tərtib olunmuĢ və tərəflərin 

imzaladığı iki nüsxədən ibarət sxem də əlavə olunur; təsdiq olunmuĢ nüsxələr tərəflərdən hər birinə təqdim edilir; 12. Güman ki, danıĢıqlar getdiyi dövrdə, həmçinin barıĢıq qüvvədə 

olduğu müddətdə heç bir hakimiyyəti tanımayan kürd silahlı dəstələrinin tərk etdikləri yurdlarına qayıtmaq cəhdi olacaq; belə bir Ģəraitdə, istər-istəməz silahlı kürdlər tərəfindən 

xristian  əhalisinə  qarĢı  zor  göstərməsi  qaçılmazdır;  13.  Zorakılıq  hallarının  qarĢısını  almaq  üçün  barıĢıq  haqqında  danıĢıqlar  gedən  zaman,  kürdlər  haqqında  məsələyə  xüsusi 

baxılmalı və Osmanlı tərəfindən tələb olunmalıdır ki, barıĢıq rejiminin qaydalarına riayət etmək üçün onlara qarĢı tədbirlər görsün, 

Qafqaz  və  Osmanlı  ordu  komandanlığının  təĢkil  etdiyi  komissiyanın  barıĢıq  haqqında  hazırladığı  layihə  müzakirə  olunduqdan  sonra  imzalanmaq  üçün  tərəflərə  təqdim 

olundu. 

Türk nümayəndə heyətinin baĢçısı Ömər Lütfi bəy III Ordu komandanlığına, Vehib PaĢa isə baĢ komandanlığa təklifləri barədə məlumat verdilər. General Prjevalski türk 

nümayəndə heyətinin Brest-Litovsk barıĢığı əsasında sənəd imzalanması təklifinə qarĢı çıxaraq müstəqil Qafqaz hökumətini təmsil etdiyini söyləyərək Brest-Litovsk barıĢığını qəbul 

etmirdi.  Belə  mövqenin  tutulmasında  Tiflisdəki  Ġngilis-fransız  missiyasının  da  təsiri  var  idi.  Gərgin  vəziyyət  yaranmıĢdı.  Osmanlı  dövləti  Qafqazın  müstəqilliyini  qəbul  edərdisə, 

müttəfiqləri ilə münasibətləri necə olacaqdı? Qəbul etməzdisə, barıĢığı kimlə imzalayacaqdı? Ənvər PaĢa Vehib PaĢaya teleqram göndərərək Brest-Litovsk barıĢığına əsaslanmağa 

dair türk hökumətinin mövqeyini çatdırdı. Bu qəti mövqe türk hökumətinin iĢğal olunmuĢ torpaqların boĢaldılmasında israrlı olduğunu göstərirdi. Türk hökuməti imzalanacaq barıĢıq 

sənədinin  Brest-Litovsk  sülhünə  əsaslanmasını  israr  etməklə  heç  də  Güney  Qafqazın  müstəqilliyinə  qarĢı  çıxmırdı.  Belə  Ģəraitdə  iĢğal  olunmuĢ  türk  torpaqlarının  azad  edilməsi 

baĢlıca vəzifə idi. 

Müzakirələr üç gün çəkdi. Türk heyəti Brest-Litovsk barıĢığına əsaslanmağı israr etdi. Layihə razılaĢdırıldı. 

Nəhayət, 1917-ci il dekabrın 5(18)-də saat 15-də Ərzincanda rus və türk ordu komandanlığı arasında barıĢıq haqqında 14 maddədən ibarət müqavilə imzalandı(7). 

Rusiya tərəfindən bu müqaviləni Qafqaz ordusunun qərargah rəisi general-mayor VıĢinski, 156-cı Yelizavetpol piyada alayının komandiri, əsgər Al.Smirnov, privat-dosent 

V.Tevzaya,  tərcüməçi  zabit  Vedrinski,  Osmanlı  dövləti  tərəfindən  III  Ordu  qərargahının  rəisi  polkovnik  Ömər  Lütfi.  bəy,  III  Ordu  hərəkat  Ģöbəsinin  rəisi  Xosrov  bəy,  3-cü  türk 

ordusunun  tərcüməçisi  kapitan  Yaqub  imzaladılar.  Нəmin  gün  saat  16-da  general-mayor  VıĢinski  Qafqaz  ordusunun  bütün  korpuslarına  Ərzincan  barıĢığı  haqqında  teleqram 

göndərərək Qafqazdakı rus ordusunun bütün heyətini atəĢkəs rejimini gözləməyi əmr etdi. Sülh müqaviləsi bağlananadək tərəflər barıĢığın Ģərtlərinə qəti surətdə əməl etməli idilər. 

BarıĢığın Ģərtlərinə görə

 

sənəd imzalanan gün demarkasiya xətti barədə də akt imzalandı (8). 

Ərzincan  barıĢığının  birinci  hissəsində  deyilirdi  ki,  bu,  Qafqaz-Osmanlı  döyüĢ  zonasında  rus  və  türk  orduları  arasında  atəĢkəs  haqqında  bağlanmıĢ  hüquqi  sənəddir.  Bu 

müqavilə müharibə aparan tərəflər üçün əlveriĢli sülh müqaviləsinə nail olmaq məqsədi ilə Qafqaz-Osmanlı müharibə zonasında hərbi əməliyyatların dayandırılmasını əks etdirir. 

BarıĢıq haqqında saziĢdə deyilirdi: l.Hər iki tərəf imzalanmıĢ müqaviləyə 1917-ci il 18 dekabr tarixdə gecə saat 10.00-dan etibarən məcburi əməl etməlidir. Əgər tərəflərdən hər hansı 

biri müqavilənin Ģərtlərini po-zarsa, hərbi  əməliyyatların baĢlanması haqqında  14 gün  əvvəl  məlumat  verməlidir; 2.Bu  müqavilənin tezliklə  qüvvəyə  minməsi ilə  əlaqədar olaraq 

Qafqaz və Osmanlı cəbhələrinin bütün sahələrində hər iki tərəfin düĢmənçilik fəaliyyətinə son qo-yulur, qarĢılıqlı olaraq nəinki düĢmən cəbhəsi üzərində, о cümlədən demarkasiya 

---