Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu
Yüklə 7,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk ordusunun azadlıq yürüĢünün qarĢısını almaq üçün bolĢevik Rusiyasının Almaniya ilə birgə səyləri
69
BolĢevik Rusiyası türk ordusunun xilaskarlıq yürüĢünün qarĢısını almaq üçün türk-alman ziddiyyətlərindən istifadə edərək Almaniya ilə danıĢıqlara getməyə üstünlük verdi. Lakin bu istək asan baĢa gəlmədi. Vilhelm Mirbax iyulun 6-da gündüz saat 3 radələrində saxta sənədlərlə nümayəndəliyə daxil olan sol eserlər Blyumkin və Andreyev tərəfindən öldürüldü. Almaniyanın müvəqqəti diplomatik nümayəndəsi K.Rislerin nümayəndəliyi qorumaq üçün alman hərbçi dəstəsinin Moskvaya gəlməsi təklifi qəbul olunmadıqda təhlükə qarĢısında qalan nümayəndəlik Pskova köçdü. Mirbaxın yerinə gələn iri maliyyəçi Karl Helferix Moskvada yalnız on gün qalaraq geri döndü. Səfirlik Pskova köçdükdən sonra Moskvada baĢ konsul HauĢild qaldı (74). Mirbaxın öldürülməsi iki ölkə arasında inamsızlığı gücləndirdi. Bu qətldən sonra alman hökumətinin bolĢevik hökumətinə olan münasibətinə qiymət verən Lüdendorf yazırdı ki, Moskvadakı səfirimiz öldürüldükdən sonra hətta hökumətimizin bolĢevik hökumətinə münasibəti tərəddüd etmədi. Hökumət bolĢevik qarmağına keçdi və Rusiyadakı bütün axınlara tam inamsızlığını bildirdi (75).
Almaniya ilə Rusiya arasında ixtilaflara baxmayaraq, onların hər ikisini türk ordusunu Bakıya buraxmamaq niyyətləri yaxınlaĢdırırdı. Türk ordusunun hücumunu dayandırmaq haqqında V.I.Leninin mövqeyini Sarısində olan Stalinə göndərdiyi 1918-ci il 7 iyul tarixli teleqramı təsdiq edir. Teleqramda deyilirdi ki, Bakıya gəldikdə ən mühümü odur ki, siz fasiləsiz olaraq ġaumyanla əlaqə saxlamalısınız və ġaumyan Berlindəki səfir Ġoffeyə almanların et-diyi təklifdən xəbərdar olmalıdır. Bu təklifə görə, almanlara neftin bir hissəsinin verilməsi təminatı olardısa, onlar türklərin Bakıya hücumunu dayandırmağa razılıq verərdilər (77). Türk ordu hissələrinin Bakıya yürüĢünü dayandırmaq üçün Çiçerin 1918-ci il iyulun 25-də Almaniyanın diplomatik nümayəndəsinə 4014 №-li nota verdi. Notada deyilirdi ki, sovet hökumətinin Almaniya ilə dostluq münasibətləri qurmaq üçün yorulmaz səylərinə və alman hökumətinin təkrar vədlərinə baxmayaraq, alman-turk qüvvələri Bakıya irəliləyirlər və artıq ġamaxıdadırlar. Biz Brest müqaviləsinin belə pozulmasına və sovet hökumətinə sadiq olan Bakı vilayətinə qarĢı yönəldilən bu hücuma qarĢı qətiyyətlə etiraz edirik. Biz qəti Ģəkildə ümid edirik ki, alman hökuməti bu orduların hərəkətinin dayandırılmasına sərəncam verəcək və ərazimizin toxunulmazlığına edilən qəsdə son qoyacaqdır
Çiçerin iyulun 25-də Rusiyanın Almaniyadakı səlahiyyətli nümayəndəsinə göndərdiyi teleqramda təkrarən bildirdi ki, alman-türk orduları Bakıya daxil olurlar. Onlar ġamaxı və Kürdəmir rayonlarında bir neçə alay və artilleriya ilə cəmlənmiĢlər. Hücumu təcili dayandırmaq lazımdır. Bakı ciddi təhlükədədir (79). BolĢevik hökumətinin israrlı tələblərinə baxmayaraq, Almaniya Osmanlı və Azərbaycan ordu hissələrinin Bakıya yürüĢündə alman dəstələrinin iĢtirakını inkar edirdi. Həqiqətən də Bakının azad edilməsi əməliyyatında almanlar iĢtirak etmək istəsələr də, onların bu istəyinə yol verilmədi. Almaniya Xarici ĠĢlər Nazirliyinin nümayəndəsi BuĢe Berlindəki sovet nümayəndəsi Ġoffe ilə söhbətində bildirdi ki, Bakı üzərinə yürüĢdə alman ordularının heç bir əlaqəsi yoxdur. Almaniya hücumu dayandırmağı türklərə təklif etmiĢdir. Hücum artıq kəsilmiĢdir. BuĢe hücumu ayrı-ayrı dəstələrin həyata keçirdiyini dedi. Bu barədə Ġstanbulda və Tiflisdə heç bir Ģey bilmirlər. Ġoffe isə söylədi ki, ayrı-ayrı dəstələr hücum etsə də, Bakıdakı sovet hökuməti üçün təhlükə vardır. Söhbətin sonunda BuĢe alman hökumətinin türklərə hücumu dayandırmaq təklifi etdiyini və türk hökumətinin artıq bu barədə öhdəlik götürdüyünü bildirdi. Almaniya sovet nümayəndəsinə türklərin hücumunu dayandırmaları üçün almanlara Bakı neftinin bir hissəsini verməyi iĢarə etdi. Sovet hökuməti Bakı neftinin bir hissəsini Almaniyaya vəd verdi. Xəbəri eĢidən Nuru PaĢa komandanlığa bildirdi ki, almanlar türklərin Bakını azad etməsinə mane olmaq üçün Azərbaycan cəbhəsinə qarıĢmaq istəyirlər. Vehib PaĢa ondan Bakıya sahib olmaq məqsədilə baĢ hücuma hazırlaĢmağı xahiĢ etdi (80). Sovet etirazlarını alan Ġstanbuldakı alman səfiri Bernsdorf iyulun 30-da Osmanlı xarici iĢlər naziri ilə görüĢdü. Nazir Nuru PaĢanın öz ordularına bir daha hücum etməyəcəyi barədə əmr verdiyini söylədi. Almaniya hücumda türk ordu hissələrinin iĢtirak etmədiyini bolĢevik hökumətinə bildirdi. BolĢevik hökuməti hücumda Almaniya zabitlərinin iĢtirak etdiyini israr etsə də, alman diplomatiyası bunları rədd etdi. Almanlar bildirdilər ki, Berlin hökuməti Tiflisə göndərilən fon Kreslə daim əlaqə saxlayır, türklərin Bakıya buraxılmaması barədə götürdüyü öhdəliyi qəbul edir və onu yerinə yetirəcəkdir. Almanlar Azərbaycan hökuməti tərəfindən də Bakının azad edilməsinə qarĢı olduğunu sovet diplomatlarına bildirdilər. Türk diplomatiyası da Azərbaycana heç bir iddiası olmadığını söylədi. Bu dövrdə Ənvər PaĢa, Tələt PaĢa və Almaniyanın Ġstanbuldakı səfiri Bernsdorfla görüĢən M.Ə.Rəsulzadə iyunun 28-də öz hökumətinə yazırdı ki, Almaniyanın öz respublika sərhədlərinin qurulmasının zəruriliyi sorğusuna o, bu məsələni öz aralarında həll edəcəklərinə ümid etdiyini bildirmiĢdir (81).
Yüklə 7,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|