429
İthaflar
Mən neynirəm dükanı,
Ver əlimə cananı.
Deyim dünya üzündə
Gülüm, sənə tay hanı?
can ay-ay,
can ay-ay
can ay, can
Ya qız, ya da dul olsun,
Arıq, ya gombul olsun.
Zəhmətinə dözərəm,
təki, onda pul olsun.
can ay-ay,
can ay-ay
can ay, can
Privet, qospadin polis.
Polis. Privet, tfu qamarçoba. Rədd olun burdan.
Vaso. Mərhəmətinizi niyə bizdən əsirgəyirsiz, cənab polis! Təqsirimiz nədir?
Polis. Təqsiriniz? Üsyan, tfu, kef, şərab.
Vaso. Şərabnan işin olmasın, cənab polis! İstəyirsən bu saat bir buynuz verim iç! (Qoltuğundakı
şərab tuluğunu göstərir.) İçmirsən? Bilirəm şakərini. Araqdır allahın, vodka!
Polis. Vodka? Elədir, xoşlayıram. Tfu... Yox, xoşlamıram. Tfu... Yox, xoşlamıram. Çəkilin
buradan, mən vəzifə başındayam.
Vaso. Olmaz sənin vəzifəndən. Gəl şərab iç. Qorxma, qaranlıqdır, böyüklərin görməz.
(Tuluğdan şərab töküb ona verir, polis içir, ağzını, bığlarını silir. Vaso oxuyur).
Mən neynirəm sərvəti,
Ver mənə bir afəti.
Ürəkləri oxşasın
Qaşı, gözü, qaməti.
can ay-ay,
can ay-ay
can ay, can
Polis. Hə, sağ olun, tfu, rədd olun!
(Uzaqdan it səsi gəlir.) Görəsən yenə nə oldu, yox, mənim
növbəmdə şəhərə şuluq salan hələ anasından olmayıb.
Səhnədən çıxır. Vaso onun dalınca baxır, buynuzdakı şərabı içir, kintolarla səs-səsə verib
oxuyur, bu vaxt arxadan yenə it səsi gəlir. Bir azdan, qabaqda Ülfət, sonra Eteri və Salamon
səhnəyə çıxırlar.
430
İthaflar
Ülfət. Bəhruz!
Bəhruz. Ülfət!
Eteri. Daha dayanmaq vaxtı deyil.
Ülfət. Hara gedəcəyik?
Eteri. Qocara, knyazın bağına.
Bəhruz. Salamonun?
Eteri. Qorxmayın, orada dostumuza güldən ağır söz deyən olmayacaq.
Bəhruz. Eteri!
Eteri. Mən sonra sizi də oraya aparacağam. Xidmətçilərə də sərəncam vermişəm.
Ülfət. Bəs sonra?
Eteri. Sonra? Mən sizin yalnız aktyor olmadığınızı bilirəm
(Yenə it səsi eşidilir. Bu dəfə bir
neçə dəfə təkrar olunur). Bu həyəcan siqnalıdır! Gedək, deyəsən duyuq düşüblər. Minin karetaya!
Bəhruz. Bəs mən?
Eteri. Siz
evinizə gedin, Bəhruz! Axı, səhər mənim portretimi tamamlamalısınız, gedin!
Karetaya yanaşır. Ülfət də onu izləyir, yola düşən karetanın atlarının zınqırov səsləri eşidilir.
Səs getdikcə uzaqlaşır. Bəhruz karetanın dalınca baxaraq.
Bəhruz. Mənim yolumda gör bir nələr eləyir. Bəs mən, mən?!
Kareta gedən səmtə baxır, arxadan havaya atılan güllə səsləri eşidilir.
Pərdə
İKİNCİ PƏRDƏ
DÖRDÜNCÜ ŞƏKİL
Üçüncü şəkildəki hadisədən altı-yeddi il keçmişdir. Naxçıvan. Bəhruzgilin evi.
Otağın divarlarına müxtəlif portretlər, mənzərələr vurulmuşdur.
Bəhruz yeni işlədiyi bir əsərini molbert üzərinə qoymuş, üstünə pərdə çəkmişdir.
İndi əsəbi halda və tələsik Məhəmməd Peyğəmbərin şəklini çəkir.
Bəhruz. Bircə bunu çəkib qurtarsaydım... Bəhruz, Məhəmməd Peyğəmbər... hamısı ehtiyac
ucundan, hamısı yoxsulluqdan. Otaq nə yaman soyuqdu? (fırçanı kənara qoyub sobaya yaxınlaşır.)
Odunlar yanıb qurtarıb ki. Görüm yandırmağa bir şey varmı? (dəhlizə çıxır, əlində bir-iki odun
parçası qayıdır.) Bir-iki günə çatar. Sonra... (pauza). İşləmək lazımdır, pul qazanmaq lazımdır. Pul.
Odur hər idealın cəlladı. Odur insanı misginləşdirən, mütiləşdirən. Bir parça çörək üçün məhv elə
istedadını, puç elə arzularını... (birdən ikirdən ayrılır). Anam indi harada olsa gələcək. Gələn kimi
də soruşacaq ki, qurbanı olduğum ağanın şəklini çəkib qurtardın? (Sobada əllərini isidir). Əllərim
isindi. Anam gəlib, çay da verər. İşləmək lazımdır (molbertə yanaşır, fırçanı götürür). Əllərim
qalxmır. Fırçam işləmir. Rədd olsun hamısı, çəkməyəcəyəm, çəkməyəcəyəm! (Əsəbi halda şəkili
yerə çırpır, özü pərişan bir vəziyyətdə çarpayıya yıxılır. Arxadan küləyin vıyıltısı eşidilir. Qar-
çoğvun getdikcə şiddətlənir. Bu vaxt başına qara çarşab örtmüş bir qadın gəlir. Bu Bəhruzun anası
Şirindir). Ana!
431
İthaflar
Şirin. Niyə belə bikefsən, oğul?
Bəhruz. Çəkə bilmirəm, ana! Peyğəmbərin şəklini çəkə bilmirəm.
Şirin. Niyə, qurbanın olum?
Bəhruz. Axı...
Şirin. Yəqin yorğunluqdandır. (
Ətrafına baxır. Döşəməyə tullanmış şəkli görür. Götürüb
yerinə qoyur.) Nə olar? Bunu da çək, ayrılarını da. Savabdır ey, Bəhruz! Sonra tanrı yanında üzüqara
olarıq.
Bəhruz (ikirli). Hardaydın, ana!
Şirin. Qonşuda. Keçən həftə vurulmuş oğlanın yeddisində.
Bəhruz. O, çox gözəl oğlan idi.
Şirin. Allah baisin qollarını görüm qələm eləsin. Qudurub düşüb mahalın canına.
Bəhruz. O gün kəndə getmişdim. Başımdan od qalxdı. Xaraba evlər, yandırılmış zəmilər, döşü
kəsilmiş gəlinlər, gözü çıxarmış uşaqlar... Bax, mən onların şəklini çəkmək istəyirəm, ana, onların!
Şirin. Sən gəlincə ürəyimi yemişdim, ay bala! Sən allah,
ay Bəhruz, bir də o yerlərə getmə!
Bəhruz. Mən tək deyildim, ana. Qəmküsar da, Ülfət də yanımdaydı.
Şirin. Tək, ya cüt. Getmə bir də. Dilim-ağzım qurusun, birdən... gözümün ağı-qarası bir sənsən.
Sən canın, dağa-daşa çox düşmə? Şəkildir çəkirsən, elə evdə çək. Allaha şükür, axar, baxarımız da
pis deyil. Səhər çıxırsan, gün batanda qayıdırsan. Yeməyin yox, içməyin yox.
Bəhruz. Ana!
Şirin. Elə bilirsən ki, başa düşmürəm, bilmirəm ki, sənin işin gərəkli işdir? Məndən olsa sənin
barmaqlarını qızıla tutaram.
Bəhruz. Qızıla? Bu
sözü bir nəfər də mənə demişdi, altı-yeddi il bundan qabaq...
Şirin. Altı-yeddi il bundan qabaq? Olmuya, o gürcü qızını deyirsən?
Bəhruz. Elədir.
Şirin. Heç yadından çıxmır, görürəm...
Bəhruz. O, çox gözəl, alicənab, ağıllı idi...
Şirin. Görürəm, o gürcü qızı yaman oğlurlayıb saqqızını. Nə isə... məsləhət özünündür.
Bəhruz. Mən hələ gərək çox gəzəm, çox görəm. Düzünü axtarsan ürəyimdən hələ Peterburqa
getmək, akademiyada oxumaq keçir.
Şirin. Peterburq? O haradır?
Bəhruz. Rusiyanın qədim, gözəl bir şəhəri... Orada elə muzeylər, elə evlər, saraylar var ki,
göz istəyir tamaşa eləsin. Orada təzə hökumət qurulub...
Şirin. Yox, ay bala! Oxuduğun kifayət edər, allaha şükür, şəkil çəkməkdə də tayın-bərabərin
yoxdur. Gedərsən oralarda xudanəkərdə, naxoşlarsan... Atan da qocalıb... Neçə vaxtdır naxoşdur.
Bəhruz. Elədir. İndi mən ona kömək etməliyəm
(pauza). Bu nədir?
(Pəncərəyə tərəf gəlir).
Elə bil yaxında bir uşaq ağlayır (Diqqətlə həyətə baxır). Deyəsən həyətdədir. Lap yaxındadır.
Şirin. Ay
bala uşaq-zad nədir, otur yerində!
Bəhruz. Axı, ana!...
Şirin. Küləkdir, görmürsən necə vıyıldayır? Yeri-göyü bir-birinə qatıb. Bu il zəhrimar qış da
bərk gəlib. Camaat bilmir çörək dərdi çəksin, odun dərdi çəksin, ya bu dava-qırğının qorxusunu...