Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.1. Beynəlxalq istehsal kooperativləşdirilməsi növlərinin əsas əlamətlərinə görə təsnifi
- 3.5. Beynəlxalq əmək bölgüsünün inkişaf amilləri və göstəriciləri
65
Əlaqələrinin qurulması zamanı əsasən üç metoddan istifadə edilir:
birgə proqramların həyata keçirilməsi;
müqavilə əsasında ixtisaslaşma;
birgə müəssisələrin yaradılması. Birgə proqramların həyata keçirilməsi iki əsas formada reallaşdırılır: istehsalın ardıcıl kooperativləşdirilməsi və birgə istehsal. İstehsalın ardıcıl kooperativləşdirilməsi sifarışçinin istəyinə əsasən icraçı tərəfindən müəyyən işin görülməsini nəzərdə tutur. Bunun üçün tərəflər arasında xüsusi müqavilə imzalanır. Müqavilə ixtisaslaşması istehsal kooperativləşdirilməsinin iştirakçıları arasında istehsal proqramlarının bölgüsünü nəzərdə tutr. Razılığa gələn tərəflər istehsalın bir-birlərini təkrarlayan proseslərini aradan qaldırmağa, həmçinin öz aralarında birbaşa rəqabətə yol verməməyə səy göstərirlər. Birgə müəssisələr bütün dünyada genuş yayılmış inteqrasiya olunmuş kooperasiyadır. Bu cür təşkilati forma zamanı müxtəlif, qarşılıqlı surətdə razılaşdırılmış məqsədlərin reallaşdırılması üçün bir neçə iştirakçının resursları birləşdirilir. Beynəlxalq istehsal kooperativləşdirilməsi növlərinin təsnifi Cədvəl 3.1.-də verilmişdir.
Cədvəl 3.1. Beynəlxalq istehsal kooperativləşdirilməsi növlərinin əsas əlamətlərinə görə təsnifi Təsnifat əlamətləri Növlər 1. Subyektlərin sayına görə 1.1.
İkitərəfli 1.2.
2. Obyektlərin sayına görə 2.1. Birpredmetli 2.2. Çoxpredmetli
Sahədaxili Sahələrarası
sənayedə kənd təsərrüfatında
müxtəlif obyektlərin layihələşdirilməsi və tikintisi sahəsində
nəqliyyat və rabitə sahəsində ticarət sahəsində 4. Fəaliyyət növünə görə
Sənaye və kənd təsərrüfatı arasında Sənaye və tikinti arasında 5. Ərazi əhatəiunə görə
Regional Refionlararası
Qitələrarası 66
Kooperativləşdirməni onda iştirak edən subyektlərin sayına görə təsnifləşdirdikdə iki növ – ikitərəfli (əlaqələrdə iki müəssisə iştirak edir) və çoxtərəfli (kooperativləşdirmə bir neçə müəssisə arasında baş verir) növlər ortaya çıxır.
Beynəlxalq ikitərəfli və ya çoxtərəfli kooperativləşdirmədə iştirak edən təsərrüfat subyektləri bir-birlərini bir, iki və ya bir neçə növ məhsul və ya onun komponentləri ilə təchiz edə bilərlər ki, bu da onun obyektlərin sayına görə də təsnifləşdirilməsinə imkan verir. Bir aralıq predmetinin reallaşdırıldığı təqdirdə bu növü birpredmetli kooperativləşdirmə adlandırmaq olar. Əlaqələr bir neçə predmeti əhatə etdikdə isə söhbət çoxtərəfli kooperativləşdirmədən gedir.
Beynəlxalq istehsal kooperativləşdirilməsində iştirak edən müəssisələrin hansı sahə və altsahələrə aid olmasından asılı olaraq onun sahədaxili və sahələrarası növlərini də fərqləndirmək olar.
Kooperativləşdirmə istehsalın müxtəlif növlərinə aid olan sahələr arasında baş verirsə onu sahələrarası deyil, növlərarası adlandırmaq olar. Növlərarası kooperativləşdirmə isə özünü sənaye və kənd təsərrüfatı, həmçinin sənaye və tikinti arasında olan əlaqələrdə göstərir.
Kooperativləşdirmənin növlərinə ərazi əhatəsi prinsipindən yanaşdıqda onun regional, regionlararası və qitələrarası növlərini ayırmaq olar.
Bu cür təsnifləşdirmə göstərir ki, beynəlxalq istehsal kooperativləşdirilməsini BƏB- in təkcə sahədaxili formasına aid etmək olmaz. Əlbəttə, kooperativləşdirmədən bir sahə daxilində geniş surətdə istifadə edilir, lakin o müxtəlif sahələrə və istehsal növlərinə aid olan müəssisələr arasında da
baş verir.
Deməli, beynəlxalq istehsal kooperativləşdirilməsinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu, BƏB-in sahədaxili, sahələrarası və növlərarası formaları əsasında reallaşdırılan orjinal bir formadır.
BƏB-in inkişaf amillərini və göstəricilərini xarakterizə etməmişdən əvvəl bir daha xatırladaq ki, ölkələri BƏB-də iştiraka sövq edən əsas səbəb daim artan ictimai ehtiyaclar və bu ehtiyacların ödənməsi üçün lazım olan resursların mövcud səviyyəsi arasında olan ziddiyyətdir. Ölkənin BƏB-də iştirak etməsinə təkan verən səbəb bir olsa da, onun BƏB-də
67
iştirakını müəyyən edən amillər çoxsaylıdır. Bu amillərin təsnifi qısaca Cədvəl 3.2.-də göstərilmişdir. BƏB-in inkişaf prosesi ortaya həmçinin onun ölçülməsi məsləsini çıxarır. BƏB-in inkişafını xarakterizə edən göstəricilər hansılardır? Ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsündə (BƏB) iştirakını xarakterizə edən göstəricilərin təsnifatı Cədvəl 3.3.-də verilmişdir. Ölkənin BƏB-də iştirakı barədə məlumat verən əsas göstəricilər kimi ixrac və idxal kvotaları göstərilir ki, onların da hesablanması barədə əvvəlki mövzuda məlumat verilmişdir. İxrac kvotası mühüm analitik əhəmiyyətə malikdir. Birincisi, o, milli istehsalın xarici bazarlarda əmtəə satışının həcmindən asılılığını göstərir. İkincisi, bu göstərici ölkənin dünya bazarında satış məqsədilə müəyyən həcmdə əmtəə istehsalı üçün malik olduğu imkanları əks etdirir. Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|