Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.2. Ölkənin BƏB-də iştirakını müəyyən edən amillər 1. BƏB-in milli amilləri
- 2. BƏB-in beynəlxalq amilləri
- B qrupu. Beynəlxalq regionun (inteqrasiya birlikləri) ölkənin xarici iqtisadi əlaqələr sistemində yeri (ixrac əməliyyatları nümunəsində)
- Qeyd olunan göstəricilərdən başqa, ölkənin BƏB sisteminə cəlbini müşahidə etməyə imkan verən digər qrup göstəricilər də vardır. Beynəlxalq regionun (inteqrasiya
68
Cədvəl 3.2. Ölkənin BƏB-də iştirakını müəyyən edən amillər 1. BƏB-in milli amilləri 1) Ölkələrin təbii-coğrafi fərqləri
təbii resurslar;
ərazinin həcmi;
əhalinin sayı;
ölkənin iqtisadi-coğrafi mövqeyi və s. 2)
Ölkələrin sosial-iqtisadi xüsusiyyətləri
ölkənin dünya iqtisadiyatında yeri;
tarixi inkişafın, istehsal ənənələrinin və xaici iqtisadi əlaqə ənənələrinin xüsusiyyətləri;
səviyyəsi;
təsərrüfat tipi (bazar və ya planlı);
xarici əlaqələrin qanunvericilik bazası və s.
1)
Elmi-texniki tərəqqinin dünya üzrə səviyyəsi: bu səviyyə nə qədər yüksəkdirsə ölkələrin ixtisaslaşdıqları sahə bir o qədər elmtutumlu olur 2)
3)
Beynəlxalq hesablaşmalar sistemi 4)
Ekoloji problemlər: bu problemlər təbii resursların bir əmtəə kimi dəyəri məsələsinə yeni keyfiyyətdən baxmağa məcbur edir
Cədvəl 3.3. Ölkənin BƏB-də iştirakını xarakterizə edən göstəricilərin təsnifi 7
Göstəricilərin adı A qrupu. İxrac-idxal əməliyyatları nümunəsində BƏB-in inkişaf səviyyəsi
2 İxracın artım tempinin ÜDM-nin artım tempini üstələməsi əmsalı 3 İdxal kvotası 4 İdxalın artım tempinin ÜDM-nin artım tempini üstələməsi əmsalı 5 Xarici ticarət kvotası
7 Семенов К.А. Международные экономические отношения: Курс лекций. – М.: Гардарика, 1998, с. 177 69
B qrupu. Beynəlxalq regionun (inteqrasiya birlikləri) ölkənin xarici iqtisadi əlaqələr sistemində yeri (ixrac əməliyyatları nümunəsində) 6 Beynəlxalq regiona ixracın ölkənin ümumi ixracında payı 7 Beynəlxalq regiona ixracın artım tempinin ümumi ixracın artım tempini üstələməsi əmsalı 8 Ölkənin beynəlxalq regiona ixracının həcminin həmin regionun ölkələrinin qarşılıqlı ixracında payı 9 Ölkənin beynəlxalq regiona ixracının artım tempinin həmin regionun ölkələrinin qarşılıqlı ixracının artım tempini üstələməsi əmsalı
Ölkənin BƏB-ə cəlbini xarakterizə edən əsas göstəricilərdən biri də ixracın artım tempinin ÜDM-nin artım tempini üstələməsi əmsalıdır. İxracın artım tempi ilə ÜDM-nin artım tempini müqayisə etməklə ölkənin resurslarının BƏB-ə cəlb olunması dərəcəsinin dəyişmə perspektivləri barədə mühakimələr irəli sürmək olar. Əgər ixracın tempi ÜDM-nin tempini daim üstələyirsə, onda bu, ölkənin resurslarının BƏB-ə tam surətdə cəlb olunduğunu göstərir. Əgər üstələmə kifayət qədər ardıcıl surətdə baş vermirsə, onda bu, resursların BƏB-ə cəlb olunmasında istifadə edilməmiş imkanların mövcudluğunu əks etdirir. Əksinə, ÜDM-nin artım tempi ixracın artım tempindən yüksəkdirsə, bu, resursların BƏB sisteminə cəlb olunmasının zəifləməsindən xəbər verir.
Digər mühüm bir göstərici isə idxal kvotasıdır. Onu ixrac kvotası ilə müqayisə etmək, ixrac və idxal arasında nisbəti müəyyən etmək olar. Ölkənin BƏB-ə cəlb olunmasını ölçmək üçün həmçinin idxalın artım tempinin ÜDM-nin artım tempini üstələməsi əmsalından da istifadə edilir. Idxal kvotasından fərqli olaraq, bu göstərici idxalın inkişaf tendensiyaları, həmçinin, milli iqtisadiyyatın xaricdən əmtəə alışından asılılığı barədə təsəvvür yaradır.
Beynəlxalq regionun ölkənin xarici iqtisadi əlaqələr sistemində yerini xarakterizə edən göstəricilərdən biri kimi, beynəlxalq regiona ixracın ölkənin ümumi ixracında payını göstərmək olar. Bu göstəricinin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, beynəlxalq regionun ölkənin xarici iqtisadi əlaqələr sistemində yerini müəyyən etməyə imkan verir.
70
Digər bir mühüm göstərici isə beynəlxalq regiona ixracın artım tempinin ümumi ixracın artım tempini üstələməsi əmsalıdır. Bu əmsalı bəzən üstələmə əmsalı da adlandırırlar. Bu göstəricinin ölkənin bir qrup xarici ölkə ilə qarşılıqlı iqtisadi əməkdaşlığının inkişaf sürəti haqqında təsəvvür yaratmağa imkan verir. Bu göstəricidən çıxış edərək həmin regionun ölkənin xarici iqtisadi əlaqələr sistemində yerinin necə dəyişməsi barədə fikir irəli sürmək olar.
Qeyd olunan göstəricilərdən başqa, bəzən sahənin beynəlxalq ixtisaslaşmasını xarakterizə edən göstərici kimi nisbi ixrac ixtisaslaşması əmsalından (Ə nii
) istifadə edirlər. O aşağıdakı formul üzrə müəyyən edilir:
Ə
= İ ö /İ d
Burada İ
ö əmtəənin ölkə ixracında payı, İ d isə əmtəənin dünya ixracında payıdır. Bu əmsalın köməyi ilə konkret ölkə üçün beynəlxalq münasibətdə ixtisaslaşmış sayılan əmtəə siyahısı və sahələri müəyyən edilir. Bu göstəricinin müəyyən çatışmazlıqları olmasına baxmayaraq, o, milli iqtisadiyyatın sahələr baxımından ixrac istiqamətlənməsinin ümumi parametrlərini və tendensiyalarını müəyyən etməyə imkan verir. Bu əmsalın köməyi ilə həmçinin beynəlxalq ticarətin obyekti oan daha perspektivli əmtəələr müəyyən edilir. BƏB dünya təsərrüfatında istehsalın genişləndirilməsi prosesinin reallaşdırılmasında getdikcə artan rol oynamaqdadır. O, bu proseslərin qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir və uyğun beynəlxalq sahəvi və regional-sahəvi proporsiyalar formalaşdırır. Kapitalizm inkişaf etdikcə və bir dünya sisteminə çevrildikcə BƏB də formalaşmışdır. Bu formalaşmaya bir çox amillər, o cümlədən tarixi və coğrafi faktorlar, məhsuldar qüvvələrin vəziyyəti, təbii resursların mövcudluğu və s. təsir etmişdir. BƏB-in inkişafına bir sıra amillər təsir edir. Bu zaman ilk növbədə əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi, istehsalın effektivliyinin yüksək həddinin əldə edilməsi, istehsal xərclərinin aşağı salınmasına yönəlmiş səylər qeyd edilməlidir. BƏB-in inkişafına
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|